O‘qituvchisi: О. Меликов

Material tanlash.

• Omma oldida so‘zga chiqish. Materialning u yoki bu turini ko‘p yoki kam ishlatilishi nutq janriga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, hisobot ma’ruzada tinglovchilarni ishontirish uchun ko‘proq faktik material qo‘llanilishi kerak. So‘zga chiqish materiali ishonarli bo‘lishi lozim. Dastlab ma’lumotning aniqligi, raqamlar, sana, iqtiboslar, ism va fa- miliyalar to‘g‘riligi tekshiriladi.

Material tanlash.

• So‘zga chiqishning shaklini tanlash: yoddan aytish, matndan o‘qib berish, tezislarni o‘qib berish. Xotirasidagilarni aytib berish.
• Har bir yig‘ilishning o‘z mavzusi bor va ularda so‘zga chiqishda to‘g‘ri kelganda mavzudan tashqariga chiqib ketilmaydi. Bunday nutqlarga diplomatik, tantanali, rasmiy mazmunga ega bo‘lgan ma’ruzalar kiradi.
• Boshqa holatlarda og‘zaki yoki matnga vaqti-vaqti bilan qarab nutq so‘zlanadi. Ba’zida majlis, yig‘ilish, uchrashuvlarda tayyor- garliksiz, xotiraga ishonib, gapirishga to‘g‘ri keladi. Bunday holatlarda iroda, bilim, xotira, kuchlarini sarflashga to‘g‘ri keladi.
• Improvizatsiya faqat kuchli bilim, nutq san’ati malakasiga ega bo‘lganlarga xosdir.

Material tanlash.

• Reja tayyorlash. Notiq so‘zga chiqish kompozitsiyasi, mantig‘ini chuqur o‘ylab ko‘radi, matnni tayyorlab, tahrir qiladi. Yozma matnning tayyorlanishi ustuvor jihatlari bilan ajralib turadi. Yozilgan nutqni o‘zgartirish mumkin, u osonroq esda qoladi va xotirada uzoqroq saqlanadi.
• Nutqni alohida qog‘ozning bir tomoniga yozish lozim.
• Tajribali notiq tezis, konspekt tuzish yoki kengaytirilgan reja bilan cheklanishi mumkin.

Material tanlash.

• Repetitsiya. Bu nutq matnini ovoz chiqarib, o‘z ichida yoki oyna oldida aytishdir.
• Oldindan sizga qulay bo‘lgan holatni tanlab, uni eslab qolish lozim.
• Yuzni o‘rganish, xo‘mraygan qoshlarni yoyish kerak, peshanadagi ajinlarni iloji boricha yo‘qotish, xatti-harakatlarni topish lozim bo‘ladi.
• Tajriba shuni ko‘rsatadiki, har bir notiq so‘zga chiqish uchun 20-25 daqiqa tayyorlanishi kerak. Agar nutq har tomonlama puxta o‘ylanib, tayyorlangan bo‘lsa, notiq nutq so‘zlagan vaqtida o‘zini yo‘qotib qo‘ymaydi.