O’qituvchi: Shamsiyeva Dilnoza Baxodirovna «Tasdiqlayman» O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

var
A: array[1..7] of char; {1-misoldagi elementlari 1 dan 7 gacha tartiblangan char (belgili miqdorli) turdagi A nomli chiziqli massiv}
S: array[1..4,2..6] of real; {2-misoldagi satrlari 1 dan 4 gacha va ustunlari 2 dan 6 gacha tartiblangan real (haqiqiy miqdorli) S nomli ikki o’lchovli massiv}
bma: array[-2..100] of integer; {-2 dan 100 gacha tartiblangan butun turdagi bma nomli chiziqli massiv}
Demak, massiv (jadval ko‘rinishidagi miqdor) deganda, yagona nom bilan belgilangan, bir turdagi, tartiblangan miqdorlarning majmui tushuniladi.
3–misol. Bir o‘lchovli A jadval beshta elementga ega bo‘lsin:

Tartib raqami	–1	0	1	2	3
Qiymati	3	2	12	10	-8

Paskalda bu jadval elementlari quyidagicha ifodalanadi:

A[–1] := 3; A[0] := 2; A[1] := 12; A[2] := 10; A[3] := –8;
Massiv elementlari indeksini biror butun qiymatli o‘zgaruvchi (masalan, i) orqali ifodalash mumkin, masalan, agar i = 1 bo‘lsa, A[i] = 12, agar i = 3 bo‘lsa, A[i] = –8 bo‘ladi.
4
–misol. Ikki o‘lchovli butun qiymatli B massiv berilgan bo‘lsin:
M
assiv elementlariga o’zimiz tartib raqamlari berib B[0,0], B[0,1], B[0,2], B[1,0], ... kabi yozib olamiz:
bu yerda i = 0, 1 va j = 0, 1, 2 (i – satr tartib raqami, j – ustun tartib raqami) qiymatlarni qabul qiladi. Bu jadval Paskalda quyidagicha tavsiflanadi:
var b: array[0..1, 0..2] of Integer;
Eslatib o’tamiz, identifikator nomining qaysi registrda yozilishining ahamiyati yo’q!
Umumiy holda indeks sifatida o‘zgaruvchi yoki ifoda qo‘llaniladi. Masalan, i=0, j=2 bo‘lsa, 4-misolda B[I, J] = 5 va (I+1=0+1=1 va J–2=2–2=0 bo’lgani uchun) B[I+1, J–2] = 2 bo‘ladi.
Biz jadvallarning faqat chiziqli va to‘g‘ri to‘rtburchakli shakllari bilan tanishdik. Aslida Paskal tilida ko‘p o‘lchovli (255 tagacha) jadval ko‘rinishidagi miqdorlardan ham foydalanish mumkin. Bunday jadvallarni tavsiflashga bir necha misol keltiramiz.
1) var s: array[1..4, 1..7, 0..10] of Byte; {s – Byte turli 3 o‘lchovli jadval}
2) var t, k: array [1..100, 1..80, 1..50] of string; {t va k – 3 o‘lchovli satrli jadvallar}
3) var f: array [-5..10, 0..10, 2..10] of char; { f – 3 o‘lchovli belgili jadval}
Paskal dasturlash tilida tavsiflangan massivlar uchun xotiradan joy zahiralab qo’yiladi. Shu sababli xotiraning keragidan ortiq qismini band qilmaslik uchun massiv turidan tashqari nechta elementdan iborat ekanligini bilish maqsadga muvofiq bo’ladi. Umuman, chiziqli K dan S gacha tartiblangan massiv elementlari soni S–K+1 ta, ikki o’lchovli satrlari B dan M gacha va ustunlari A dan G gacha tartiblangan massiv elementlari soni (M–B+1) · (G–A+1) ta bo’ladi. Masalan, 3-misoldagi –1 dan 3 gacha tartiblangan A massivda (3 – (–1)+1=3+1+1=) 5 ta butun qiymatli element, 4-misoldagi satrlari 0 dan 1 gacha va ustunlari 0 dan 2 gacha tartiblangan B massivda ((1–0+1)·(2–0+1)=2·3=) 6 ta butun qiymatli element bor.