O’qituvchi: M. To’raxonova

Psixologiyaning predmeti va maqsadi. «Psixologiya» so’zi ikkita grek so’zlaridan - «psyche» - jon, ruh va «logos»- ta’limot, ilm so’zlaridan iborat bo’lib, an’anaviy ma’noda inson ruhiy dunyosiga aloqador barcha hodisalar va jarayonlar uning predmetini tashkil etadi. Boshqacha qilib aytganda, psixologiyaning predmeti har birimizning tashqi olamni va o’z-o’zimizni bilishimizning asosida yotgan jarayonlar, hodisalar, holatlar va shakllangan xislatlar tashkil etadi. Psixologiya bo’yicha adabiyotlarda uning predmetini qisqacha qilib, psixikadir, deb ta’rif berishadi. Psixika - bu inson ruhiyatining shunday holatiki, u tashqi olamni (ichki ruhiy olamni ham) ongli tarzda aks ettirishimizni, ya’ni bilishimiz, anglashimizni ta’minlaydi. Lekin bu qisqa ta’riflardan psixikaga aloqador jarayonlar ongning aks ettirish shakllari ekan, degan yuzaki xulosaga kelish noto’g’ri bo’ladi. CHunki inson psixikasi va uning ruhiy olamiga aloqador hodisalar va jarayonlar shu qadar murakkab va xilma - xilki, biz ba’zan o’z-o’zimizni ham tushunmay qolamiz.

Shunday qilib, psixologiya fani o’rganadigan jarayonlar va hodisalar murakkab va xilma-xil. Ularni o’rganishning ikki jihati bor: bir tomondan, ularni o’rganish qiyin, ikkinchi tomondan oson ham. Oxirgi jihati xususida shuni aytish mumkinki, bu hodisalar bevosita bizning o’zimizda berilgan, ularni uzoqdan qidirish, mavhum analogiyalar qilish shart emas, boshqa tomondan, ular o’zaro bir - birlari bilan bog’liq bo’lgan umumiy qonuniyatlar va tamoyillarga bo’ysunadi.

Demak, psixologiyaning predmeti konkret shaxs, uning jamiyatdagi xulq - atvori va turli faoliyatlarining o’ziga xos tomonlaridir, deb ta’riflash mumkin.

Psixologiya fanining maqsadi insonni o’zini-o’zi anglashi va atrof-muhit bilan o’z mutanosib munosabatlarini o’rnatish va uni kamol toptiruvchi omillarni aniqlash.

Har bir inson pinhona bo’lsa ham o’zining psixologik xususiyatlarini bilmoqchi va o’zi to’g’risidagi fikrlarini psixolog yordamida tekshirib ko’rishga urinib ko’radi. Biz o’zimizni yaxshi bilishimiz kerakmi? Bu savolga faqat ijobiy javob berishimiz mumkin. qachonki inson o’zining murakkab bo’lgan psixik olamini yaxshi bilsa, u hayotiy muammolarini onsonroq echish yo’lini topaoladi, odamlar bilan tez muloqotga kirishaoladi, ulardan yordam oladi va etibor qozonadi. Har bir kishi o’zining ijobiy va salbiy xususiyatlarini bilib, yomonlarini yo’qatishga xarakat qiladi va yaxshilarini oshirishga intiladi, o’zining hulq-atvorini boshqaraoladi. Xozirgi kunda ko’p kasb egalariga ham psixologik muammoarni echish masalasi ko’ndalang turibdi. Ayniqsa o’qituvchi kasbini tanlagan insonlarga psixik olamni o’rganish ta’lim va tarbiya berishda o’quvchilarga individual yondoshuvni tanlashlarida ko’mak beradi. Amaliyotda pedagog doyim o’quvchi o’z olamida yashashi bilan to’qnashadi, o’qituvchi nima qilayotganini, nimaga undayotganini tushunmaydi. Ta’lim va tarbiyada eng muhim narsa nima? O’quvchilarning ta’lim olish jarayonini qanday osonlashtirish mumkin, ularni qilayotgan xatolarining sabablarini qanday o’rganish mumkin? Nega ba’zi bir o’quvchilar yomon o’qishadi yoki darslarni o’zlashtiraolmaydilar? O’quvchilarni o’qishga bo’lgan qiziqishlari yoki qiziqmasliklarini qanday tushuntirish mumkin? Bunday savollar juda ko’p va bunga faqatgina psixologiya fani aniq javob topib beradi.

Psixika o’ziga alohida bir olam emas: u organik hayotning yuksak shakllaridan bo’lib, faqat hayvonlar bilan odamga xosdir. Hayvonlar bilan odam, o’simliklardan farq qilib, yolg’iz organik

hayotga ega bo’libgina qolmay, balki shu bilan birga, psixik hayotga ham egadir. Lekin, ma’lumki, xayvonlarning psixik hayoti odamning psixik hayotiga qaraganda soddaroqdir. Odam psixikasi hayvonlar psixikasidan sifat jihatidan farq qiladi. Odamda psixikaning yuksak shakli – ong bor. Odam ongli zotdir.