O‘qitish materiallari to‘plami tarkibi

Nazorat savollari: 
1. 
Qattiq disklardagi jamlagichlarning asosiy komponentlari va ko‘rsatkichlari? 
2. 
Diagnostik dasturlar haqida ma`limot bering? 
3. 
Diskni defragmentatsiyalash jarayonini tushintring? 
 
XIV.bob-Protsessorlar 
15.mavzu- Protsessor va kullerni o„rnatish 
Reaja: 
1.  Boshqaruv qurilmasi 
2.  Mikroprotsessorlar.  
3.  Kullerni  o`rnatish 
 
Boshqaruv qurilmasi deb ataluvchi maxsus qurilma hozir qanday operator bajarilishi va 
undan keyin qaysi operator bajarilishi ustidan nazorat o‗rnatadi va uning bajarilishini 
ta‘minlaydi. Amal  
(arifmetik-mantiqiy)   esa  
protsessor  
deb  
ataluvchi  
qurilmada bajariladi. 
Programma ishlash natijasi to‗g‗ridan-to‗g‗ri ekranda yoki tashqi qurilma (chop qiluvchi 
mexanizm, grafik chizuvchi qurilma, video qurilma va boshqalar) deb ataluvchi qurilmada 
ko‗rilishi mumkin. Odatda kompyuter ikki qismdan: Hardware (kompyuterni tashkil 
etuvchilari - kompyuterning qattiq qismlari) va Software (kompyuterning programma 
ta‘minoti - kompyuterning yumshoq qismlaridan) tashkil topgan deyiladi.   
Mikroprotsessor (MP) ShK ning markaziy bloki bo‗lib, u mashinaning barcha bloklari 
ishini boshqarish hamda ahborot ustida arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish uchun 
mo‗ljallangan.   
Mikroprotsessor tarkibiga quyidagi qurilmalar kiradi.
 
 
Boshqarish qurilmasi (BQ): mashinani hamma bloklariga kerakli vaqtda aniq boshqarish 
signallarini shakllantiradi va uzatadi (boshqaruvchi impulslarni), bu signallar bajarilayotgan 
amal xususiyati va oldingi amallar natijalari bilan belgilanadi; bajarilayotgan amal 
ishlatadigan xotira yacheykalari adreslarini shakllantiradi va bu adreslarni EHM ni mos 
bloklariga uzatadi; boshqarish qurilmasi impulslarning tayanchli ketma-ketligini taktli 
impulslar generatoridan oladi.   
Arifmetik-mantiqiy qurilma (AMQ) — sonli va belgili axborot ustida barcha arifmetik va 
mantiqiy amallarni bajarish uchun mo‗ljallangan (ShK larning ba‘zi modellarida amallarni 
bajarilishini tezlashtirish uchun qo‗shimcha matematik protsessor ulanadi).   
Mikroprotsessorli xotira (MPX) — mashina ishlashining eng yaqin taktlaridagi 
hisoblashlarda bevosita ishlatiladigan axborotni qisqa vaqt saqlash, yozish va uzatish uchun 
mo‗ljallangan; MPX registrlar asosida quriladi va mashinaning yuqori tezkorligini ta‘minlash 
uchun ishlatiladi, negaki asosiy xotira (AX) tez ishlovchi  
Mikroprotsessorning samarali ishlashi uchun kerak bo‗lgan ma‘lumotni yozish, qidirish va 
o‗qish tezligini har doim ham ta‘minlayvermaydi.   
Registrlar — turli xil uzunlikdagi xotiraning tez ishlovchi yacheykalari (1 bayt standart 
uzunlikka ega bo‗lgan va tezkorligi nisbatan pastroq AX yacheykalaridan farqli o‗laroq).   
Mikroprotsessorning interfeysli tizimi ShK ning boshqa qurilmalari bilan ulash va aloqa 
qilish uchun mo‗ljallangan, u o‗z ichiga MP ning ichki interfeysi, buferli eslab qolish 

---

registrlari va kiritishchiqarish portlarini (KChP), boshqarish sxemalari va tizimli shinani 
oladi.   
Interfeys (Interface) — kompyuter qurilmalarini o‗zaro moslash va aloqa qurilmalari 
to‗planib bo‗lib, ularning o‗zaro samarali ishlashini ta‘minlaydi.   
Kiritish-chiqarish porti (In/Out port) — ulash apparaturasi bo‗lib, Mikroprotsessorga 
boshqa qurilmalarni ulash imkonini beradi. Taktli impulslar generatori chastotasi shaxsiy 
kompyuterning asosiy tavsiflaridan biri hisoblanadi va ko‗p jihatdan uning ishlash tezligini 
aniqlaydi, negaki mashinadagi har bir amal ma‘lum taktlar soni davonida bajariladi.  
Tizim platasida (ko‗pincha uni bosh (onalik) plata — Motherboard deb atashadi) o‗z 
navbatida quyidagilar joylashadi:  
• 
Mikroprotsessor;  
• 
matematik protsessor;   
• 
taktli impulslar generatori;   
• 
TEQQ, va DEQQ, modullari (mikrosxemalar);   
• 
SMOC — xotira mikrosxemasi;  
• 
klaviatura,   
• 
uzulishlar nazoratchisi; • taymer va b.  
Ularning hammasi bosh plataga raz‘yomlar (slotlar) yordamida ulanadi.