O‘qitish materiallari to‘plami tarkibi

             CISC tipidagi mikroprosessorlar  
    IBM PC tipidagi ko‘pchilik zamonaviy 
SHKlar CISC tipidagi MPlarni ishlatadi.     
Izohlar:  
    1. MP 80386,80486 mikroprosessorlarida SX, DX, 
SL va b. harfli o‘zgartirish kiritilganlari bor 
Nazorat savollari
 
1.
Tizimli plataning funksional vazifasi va asosiy elementlari.
 
2.
Tizimli plataning ishlash tamoyili qanday?
 
3.
ATX, micro-ATX va flex-ATX tizimli platalar standarti haqida aytib bering.
 
4.
Mini-ITX tizimli plata haqida aytib bering.
 
5.
VLB shinasining asosiy kamchiligini tushuntiring.
 
6.
NLX tizimli platasi haqida aytib bering.
 
7.
Arbitraj tizimining vazifasi nimadan iborat?
 
8.
Tizimli platani o‗rnatish qanday bajariladi?
 
9.
Qanday shinalar ichki shinalarga tegishli? Ularni sanab o‗ting.
 
10.
Qanday shinalar tashqi shinalarga tegishli? Ularni sanab o‗ting.
 

---

(80486SX, 80486DX), ular bazaviy modeldan shinalar razryadliligi, taktli chastota, ishlash 
ishonchliligi, o‘lchamlari, energiya iste‘moli, kuchlanish amplitudasi va boshqa kattaliklar 
bilan farq qiladi:  
— DX bazaviy model bilan deyarli mos keladi;  
— SX va SL, xususan kichikroq shinalar razryadliligiga ega;  
— SL va ayniqsa SLE energiyani tejaydigan, ixcham SHKda (Lap Top, Notebook) ishlatishga 
mo‘ljallangan.  
80486DX — bu MP 80486ning boshlang‘ich versiyasidir. U sozlangan matematik soprotsessor 
va o‘lchami 8 Kbayt bo‘lgan birinchi darajali kesh-xotiraga ega. Uning uchun maksimal 
chastota — 50 MG; chastotani yanada oshirish  MP uchun ma‘noga ega emas edi, chunki 
ko‘pchilik tizimli platalar bunday tezliklarda ishlay olmas edilar.  
    486SX modeli DXga o‘xshash, lekin unda soprotsessor bloklangan. Bu ishlab chiqaruvchiga 
soprotsessorni testlash harajatlaridan xalos bo‘lish va shu bilan maxsulot narxini kamaytirishga 
imkon bergan.  
    80486DX va undan yuqori mikroprosessorlar ichki chastotasini ko‘paytirib ishlashi mumkin. 
Ko‘paytirilgan chastota bilan MPning faqat ichki sxemalari ishlashi mumkin. MPga nisbatan 
hamma tashqi sxemalar, shu jumladan tizimli platada joylashganlari ham, oddiy chastotada 
ishlaydi.  
    486DX2—bu 486DXning ichki ikkilangan chastotali variantidir: masalan, 486DX266 tashqi 
33 MGli chastotaga (tizimli plata ishlaydigan chastota) ega (shu MPli SHK 486DX50li SHKga 
taxminan o‘xshash), lekin periferiya, tizimli plata, 2-darajali kesh-xotira, asosiy xotira, 
videokarta va b. sifatiga kamroq qat‘iy talablar tufayli arzonroqdir.  
    486DX4 - bu 4-avlod mikroprosessoridir (to‘rt aynan shuni bildiradi, to‘rtlangan chastotani 
emas); u DX2dan ichki kesh-xotirani 16 Kbaytgacha ko‘paytirilganligi, uch marta orttirilgan 
chastotada ishlay olish imkoniyati (486DX4 100) va 5 Vm emas, balki 3,3 V kuchlanishli 
ta‘minoti bilan farq qiladi.  
2. 
Elementlar  soni  —  bu  MP  integral  sxemasiga  joylashtirilgan  oddiy  yarim  o‘tkazgichli 
elementlar soni. Texnologiya odatda elementning mikronlardagi o‘lchami bilan tavsiflanadi.  
3. 
Pentium Pro MP ikkita kristalldan: MPning o‘zi va kesh-xotiradan tashkil topgan, ikkinchi 
kristall  uning  256  yoki  512  Kbayt  xotirasiga  bog‘liq  ravishda  15,5  yoki  31  mln.  yarim 
o‘tkazgichli  elementlarni  o‘z  ichiga  oladi.  Bu  2-darajali  kesh-xotira  protsessor  chastotasida 
ishlaydi, odatda esa 2-darajali kesh-xotira tizimli plata chastotasida ishlaydi.  
    Quyidagilarni ta‘kidlash kerak:  
• 
80386 va undan yuqori MPda buyruqlar konveyerli bajariladi.  
    Buyruqlarning konveyerli bajarilishi — bu natijalarni MPning bir qismidan boshqa qismiga 
bevosita uzatishda, MPni turli qismlarida ketma-ket buyruqlarning turli taktlarini bir vaqtda 
bajarishdir. Buyruqlarning konveyerli bajarilishi SHKning tezkorlilik bo‘yicha samaradorligini 
2—3 marta orttiradi;  
• 
80286 va undan yuqori MPning hisoblash tarmog‘ida ishlash imkoniyati;  
• 
80286 va undan  yuqori MPning ko‘p masalalar bilan ishlash(ko‘p dasturlar bilan) imkoniyati 
va bunga mos xotira himoyasi.  
      Zamonaviy Mikroprosessorlar ikkita ish rejimiga ega:  
• 
haqiqiy  (bitta  masalali),  unda  faqat  bitta  dastur  bajarilishi  mumkin  va  kompyuter  asosiy 
xotirasining faqat 1024 Kbayti bevosita adreslanishi mumkin, qolgan (kengaytirilgan) xotiraga 
esa faqat maxsus drayverlar ulangandagina murojaat qilish mumkin;  
• 
himoyalangan  (ko‘p  masalali),  bu  rejimda  birdaniga  bir  nechta  dasturlarning  bajarilishi, 
bevosita  adreslash  va  SHKda  bor  bo‘lgan  barcha  asosiy  xotiraga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  murojaat 
qilish  (qo‘shimcha  drayverlarsiz),  uning  bajarilayotgan  dasturlar  o‘rtasida  avtomatik 
taqsimlanishi  va  mos  ravishda  uni,  begona  dasturlar  tomonidan  murojaat  qilinishidan 
himoyalash ta‘minlanadi;  

---

• 
80386  va  undan  yuqori  MPlarda  virtual  mashinalar  tizimi  rejimini  qo‘llab-quvvatlash.     
Virtual mashinalar tizimi ko‘p masalali ish rejimining  yanada rivojlanishi bo‘lib, unda har bir 
masala  o‘zining  operatsion    tizimi  boshqaruvi  ostida  bajarilishi  mumkin,  ya‘ni  bitta  MPda 
go‘yo,  parallel  ishlaydigan  va  turli  xil  operatcion  tizimlarga  ega  bo‘lgan  bir  nechta 
kompyuterlar modellashtiriladi.  
Pentium Mikroprosessorlari  
     80586 (R5) Mikroprosessorlari Intel firmasi tomonidan patentlangan Pentium tovar  
markasi bo‘yicha ko‘proq ma‘lumdir (boshqa 
firmalarning 80586 MP boshqacha belgilanishga ega: 
AMD firmasida K5, Cyrix firmasida Ml va b.).  
Bu Mikroprosessorlar besh pog‘onali konveyerli 
strukturaga ega bo‘lib, u ketma-ket buyruqlarning 
bajarilish taktlarini ko‘p marotaba birgalikda ishlashini 
ta‘minlaydi va yana boshqarishni shartli uzatish 
buyruqlari uchun kesh-buferga ega bo‘lib, u dasturlarni 
tarmoqlanish yo‘nalishini oldindan aytish imkonini 
beradi; samarali tezkorligi bo‘yicha ular har bir buyruqni 
go‘yoki bir takt ichida bajaradigan RISC MPlariga 
yaqinlashadi. Pentium 32 razryadli adresli shinaga  
va 64-razryadli ma‘lumotlar shinasiga egadir. Tizim bilan 
qiymatlarni almashish sekundiga 1 Gbayt tezlik bilan bajarilishi mumkin.Hamma Pentium 
MPlarida har biriga 16 Kbaytdan alohida buyruqlar uchun, alohida ma‘lumotlar uchun 
sozlangan kesh-xotira va 2-darajali kesh-xotiraning sozlangan nazoratchisi (bu nazoratchini 
MPning ichki chastotasida ishlashini ta‘minlaydi) bor; maxsuslashgan konveyerli apparatli 
qo‘shish, ko‘paytirish va bo‘lish bloklari bor bo‘lib, ular siljib yuradigan nuqtali amallarning 
bajarilishini jiddiy tezlashtiradi. AMD kompaniyasi protsessorlari  
 
  
AMD kompaniyasining ish joyi tizimi uchun protsessorlari Intel protsessorlariga o‘xshab ikki 
―turga‖ bo‘linadi – qimmatroq va unumlirog‘i Athlon (XR.MP) va arzonrog‘I – Duron.  
Duron bizda deyarli qo‘llanilmaydi (sotilmaydi ham), AMDning o‘zi ham ularni ishlab 
chiqarishni to‘xtatmoqda. AMD Athlon protsessorlari shundoq ham CPU Intel Celeron narxlari 
kategoriyasiga kirib, mahsuldorligi esa Intel Pentium 4 bilan teng bo‘lgani sababli Duron 
protsessori haqida biz ezmadik.