O’qitish materiallari to’plam tarkibi

3.Q.Odilov.”Umumiy elektrotexnika” 4.Baholash mezoni(1-ilova) O’quvchini bilimini faollashtirish: 5. Aqliy hujum, Toyifalash jadvali metodi Yangi o’quv material bayoni: 6.Konspekt yozish. 7.Mavzu bo’yicha asosiy holatlar(2-ilova) Yangi o’quv materialini mustahkamlash: 8.Kichik guruhlarda ishlash,savollar(3-ilova) 9.Ishni bajarish yo’riqnomasi(4-ilova) 10.Qaytar aloqa.kuzatish, maslahatlar berish. 11.Vaqtni tugashi va guruhlar taqdimoti.Guruhlarda baholash.Javoblarni toldirish va xulosa qilish. 12.Mavzuni yakunlash.
Savollarga javob beradi. Yangi iboralarni eslab qoladi va yozib oladi. Guruhda ishlaydi va vazifani bajaradi. O’quv topshiriq mazmuni va yo’riqnoma bilan tanishadi. Topshiriqni bajarish yo’llarini aniqlab oladi va guruh a’zolari o’rtasida vazifalari bo’lib oladi. Topshiriq natijalarini hamkorlikda tahlil qiladi va taqdimot ko’rinishida rasmiylashtiradi.
III-Bosqich Yakuniy (10 daqiqa)	Mashg’ulot yakuni: 3.1.Guruhlarni yakuniy baholarini aytish. Uyga vazifa: Umumiy qoidalarni yozib kelish.	Tinglaydi. Vazifani yozib oladi.

8-MAVZU: TRANSFORMATORLAR.

REJA:
1. Elektr o’lchov asboblar.
2. Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar.
3. Chiziqli transformatorlar.
TAYANCH SO’ZLAR: Elektr o’lchov asboblar, transformator, chiziqli transformatorlar.
O'zaksiz transformatorlar radiotexnikada va o'lchash texnikasida keni qo'llaniladi. Umumiy holda transformator statik elektromagnit qurilma bo'lib, unda elektr energiya zanjiming bir qismidan ikkinchi qismiga o'zaro induktiv bog' lanish yordamida uzatiladi. Transformatorlar induktiv bog'langan bir necha chulg'am (g'altak) lardan iborat bo'lib, ularning induktivligini oshirish va sochilgan magnit oqimlarini kamaytirish maqsadida chulg'amlar umumiy ferromagnit o'zakka joylashtiriladi.
Transformator chulg'amlaridan biri energiya manbaiga ulanadi, qolgan chulg'amlariga esa, iste’molchilar ulanadi.Energiya manbaiga ulangan chulg'amni birlamchi, qolganlarini esa ikkilamchi chulg'amlar deb ataladi.Transformator chulg'amlari bir-biridan elektr izolyasiyalangan bo'lishi kerak.Magnit materiallarining xossalari magnit maydonining kuchlanganligiga bog'liq bo'lgani uchun, ular shu magnit maydonni hosil qiluvchi toklarga hambog'liqbo'ladi.Shuninguchuno'zakli transformator umumiy holda chiziqli bo'Imagan xarakteristikali qurilmadir.Undagi jarayonlar chiziqli bo'lmagan differensial tenglamalar bilan ifodalanadi.Ferromagnit o'zaksiz (havoli) transformatorda elektromagnit jarayonlarchiziqli differensial tenglamalar bilan ifodalanadi, shu sababdan bunday transformatorlar chiziqli transformatorlar deb ataladi (2.43-rasm).

Ikki chulg‘amli chiziqli transfor- matomio‘zaroinduktivbog‘langan ikkita g‘altak ko‘rinishida qarash mumkin.
Transformator chulg‘amlaridagi energiya isrofini r, var₂ rezistiv qarshiliklar bilan hisobga olinadi. Induktiv bog'langan zanjir tenglamasidan foydalanib sxemasi 2.43-rasmda keltirilgan ideal zanjir uchun kuchlanishlar muvozanat tcnglamasini tuzamiz:

Tok va kuchlanishlarning kompleks ifodasiga o‘tamiz:

Agar tahlil qilinayotgan ikki chulg‘amli chiziqli transformatorda ikkilamchi chulg‘am toki /, = 0 bo‘lsa, u holda transformatoming bu holati uning salt ish rejimi deyiladi. Bu rejim uchun birlamchi chulg'am toki /, n i aniqlaymiz:

Transformatorning salt ish rejimida manbadan qabul qilayotgan toki I₁₀magnitlovchi tok deb ataladi.
tenglamalar sistemasini U_x kuchlanish va I₁tokka nisbatan yechamiz:

hiziqli transformatorda U_x kuchlanish va birlamchi chulg‘am toki ikkilamchi chulg‘am U₂ kuchlanishi va toki I₂ga mos ravishda proporsional bo‘lib, proporsionallik koeffitsiyenti ikkala tenglamada ham iste’molchi qarshiligi Z _uk= UJl₂ ga bog‘liq bo'ladi.

Ferromagnit o'zaksiztransformator vektor diagrammasini quramiz (2.44-rasm).
Bunda iste’molchi I ni induktiv xarakterga ega debfaraz qilamiz. Tok I, ni +1 abssissa yarim o'qi bo'yicha yo'naltiramiz. Iste’molchidagi kuchlanish U _k tok Iga nisbatan cp_n burchakka oldinda, r₂I_?esa kuchlanishi faza jihatidan tok /, bilan bir xil bo'ladi. "VektorycoZ, Iesa, tok I, ga nisbatan 90° oldinda bo'ladi, (2.3) tenglamaga asosan vector jcoM7, ni shunday o'tkazamizki, unda ikkilamchi zanjir kuchlanishlar vektorlarining yig'indisi nolga teng bo'lsin. tok vektori kuchlanish jcoMl, vektoridan 90° orqada qoladi. Vektor r,I, faza jihatidan I tok vektori bilan mos tushadi, vektor jcoL_{l_x esa vektor Idan 90° oldinda bo'ladi. jcoM[₂ vektori Ivektorga nisbatan 90° oldinda bo'ladi. Unda

Elektr zanjirlar nazariyasida «mukammal» va «ideal» transformator tushunchalari katta ahamiyatga ega.