Operatsion tizimlar sinflanishi ma’ruza 4 Ma’ruzachi

OPERATSION TIZIMLAR SINFLANISHI

Ma’ruza – 4

Ma’ruzachi:

Ortiq B. Ro’zibayev

03.03.2017 yil

reja:

• Operatsion tizimlar strukturasi
• Operatsion tizimlar sinflanishi
• Monolit operatsion tizimlar
• Mikroyadroli OTlar
• Xulosa

Kalit so’zlar

• Monolit
• Klient-server
• Mikroyadroli
• Ko’p sathli (multilevel)
• Komponovshik (yig’uvchi)

Operatsion tizimlar umumiy strukturasi

APPLICATION

Fayllarni boshqarish

Xotirani boshqarish

Jarayonlarni boshqarish

Tarmoqni boshqarish

Qurilmalarni boshqarish

Tarmoq qurilmalari

Operatsion

tizim

Operatsion tizimlar umumiy strukturasi

Trap – operasion tizim va hisoblash tizimlarida bu istisno yoki xatolik deb qabul qilinadi. Inisializasiya prosedurasi boshqaruviga qaytish harakati qaytishidan oldindan yadro rejimiga o’tishiga olib keladi.

• Trap – operasion tizim va hisoblash tizimlarida bu istisno yoki xatolik deb qabul qilinadi. Inisializasiya prosedurasi boshqaruviga qaytish harakati qaytishidan oldindan yadro rejimiga o’tishiga olib keladi.

Tizim ustidan nazorat o’rnatish

• Boot Loader – Operasion tizimni yuklovchi — bu Boot Record va Sistem Bootstrap dasturli modulidir. Odatda oddiygina yuklovchi deb ataladigan bu modul tezkor xotiraga DOS ning ushbu ikkita faylini O’qish uchun mo’ljallangan. System calls -
• Interrupts (Uzilish) — bir dasturni bajarilishini hozirgi vaqtda yanada muhimroq boshqa dasturni tezkor bajarish maqsadida vaqtincha to’xtatilishidir. Uzilishlar kompyuterni ishlashida doimo paydo bo’ladi, shuni aytish etarliki, ma’lumotlarni kiritish-chiqarishning hamma jarayonlari uzulishlar bilan bajariladi, masalan, taymerdan uzulishlar uzulish nazoratchisi tomonidan sekundiga 18 marta hosil qilinadi va xizmat ko’rsatiladi (tabiiyki, foydalanuvchi ularni sezmaydi).

Kiritish-chiqarish bazaviy tizimi (BIOS)

• BIOS, qatiy aytganda, OT ning еmas, balki komputerning komponentasi hisoblanadi, negaki komputerda ishlatiladigan OT almashganda o’zgarmaydi (DЕKDda joylashganligi uchun).
• Doimiy еslab qolish qurilmasi (DЕKD) ham bosh platada o’rnatilgan modullar (kassetalar) asosida quriladi va ushbu o’zgarmaydigan axborotlarni saqlash uchun ishlatiladi: operasion tizimning yuklovchi dasturlari va DЕQQ dan faqat ma’lumotlarni o’qish mumkin.
• BIOS ushbu vazifalarni bajaradi:
• • komputerni inisiallashtirish, ya’ni komputer elektr manbasiga ulanganda, uning barcha еlementlarini boshlang’ich holatga keltirish; • testlash, ya’ni komputerda butlikni hamda apparatura va dasturli resurslarning ishga layokеtliligini tekshirish (processor, xotira, drayverlar va b.);
• • operasion tizimni inisiallashtirish, ya’ni tizimli diskdan OT ning yuklovchisini o’qish va h.k.

Operatsion tizimlar sinflanishi (ishlash rejimi va o’zaro bog’lanishi bo’yicha)

ОТ

ОТ

Masalarni qayta ishlash rejimi bo’yicha

O’zaro bog’lanish bo’yicha

Bir vazifali

ko’p-vazifali

Ko’p-foydalanuvchili

Bir foydalanuvchili

Operatsion tizimlar sinflanishi (misol sifatida)

Operatsion tizimlar sinflanishi (vazifasi bo’yicha)

• Operatsion tizimlar vazifasi bo’yicha:
• Shaxsiy kompyuter uchun
• super komputerlar
• Mikrokompyuterlar uchun
• Minikompyuterlar uchun
• Meynfraymlar uchun

davomi

• Meynfraymlar– OT lari kiritish/chiqarish amallari ko’p bo’lgan, bir vaqtda bajaradigan topshiriqlar to’plamiga ishlov berishga yo’naltirilgan. Shaxsiy komputerlardan kiritish-chiqarish imkoniyatlari bilan farq qiladi, ular treabyt hajmlarda malumotlarga ishlov berish imkonini beradi.
• Mikrokompyuterlar - Hajmi va bajaradigan amallar tezligi jihatidan katta kompyuterlardan kamida bir pog’ona pastdir. Shuni aytish joizki, ularning o’lchamlari tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy kompyuterdek kichik joyni egallaydiganlari yaratilmoqda.
• Super komputerlar - juda katta tezlikni talab qiladigan va katta hajmdagi masalalarni yechish uchun mo’ljallangan bo’ladi. Bunday masalalar sifatida ob-havoning global prognoziga oid masalalarni, uch o’lchovli fazoda turli oqimlarning kechishini o’rganish masalalarini keltirish mumkin. Bu kompyuterlar bir sekundda 10 trilliardlab amal bajaradi.
• Minikompyuterlar - Hajmi va bajaradigan amallar tezligi jihatidan katta kompyuterlardan kamida bir pog’ona pastdir. Shuni aytish joizki, ularning o’lchamlari tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy kompyuterdek kichik joyni egallaydiganlari yaratilmoqda.

Meynfreym vs super kompyuterlar orasidagi farq

• Meynfreym va super kompyuter orasidagi farq shundaki, maynfreym kompyuter bir vaqtning o’zida yuzlab yoki minglab ulangan foydalanuvchilarni so’rovlarini qayta ishlovchi kuchli, qimmat , katta kompyuter hisoblanadi. Maynfreym ulkan hajmli ma’lumotlarni, ko’rsatmalarni va axborotni saqlashi mumkin. Shu bilan, super kompyuter ham eng tez , eng kuchli va eng qimmat kompyuter. Eng tez super kompyuterlar bir kvadrilliondan ortiq vazifalarni bir sekundda qayta ishlashi mumkin.

Mini computer

Operatsion tizimlar sinflanishi (misol sifatida)

Meynfraym va super computerlar

Micro ikompyuter

Operatsion tizimlar sinflanishi (tuzilishiga ko’ra)

• Operatsion tizimlar tuzilishiga ko’ra:
• Monolit
• Ko’p sathli
• Klient-server
• Mikroyadroli

Monolit Operatsion Tizimlar

• Monolit operatsion tizimlar – bu biron bir aniq strukturaga ega bo’lmagan tuzilishga ega operatsion tizim hisoblanadi. Bunda operatiosn tizim bir nechta proceduralardan tashkil topadi va ushbu proceduralar bir birini chaqirish (ishga tushirish) imkoniyatiga ega.
• Bunda proceduralar alohida yaratiladi va bular komponovshik yordamida yagona obyekt faylga biriktiriladi
• Masalan: Unixware, Solaris, AIX, HP-UX, Linux, OpenBSD, NetBSD), Solaris, OS-9, AIX, HP-UX, DOS, Microsoft Windows (95,98,Me), OpenVMS, XTS-400 va h.k.

Monolit tizimning oddiy tuzilmaviy ko’rinishi

Asosiy procedura

Xizmatchi

Proceduralar

Utilitalar

Masalan: Unixware, Solaris, AIX, HP-UX, Linux, OpenBSD, NetBSD), Solaris, OS-9, AIX, HP-UX, DOS, Microsoft Windows (95,98,Me), OpenVMS, XTS-400 va h.k.

Monolit tizimning tuzilmaviy ko’rinishi the monolithic operating system structure with separate user and kernel processor mode in show

Ko’p sathli tizimlar

Operator

5-sath

Foydalanuvchi dasturlar

4-sath

Kiritish-chiqarishni boshqarish

3-sath

Operator-jarayonlar aloqasi

2-sath

Xotirani boshqarish

1-sath

Protsessor va masalalarni aniqlash va belgilash (uzilish yoki taymer ketishi hollarida jarayonlarni biridan boshqasiga o’tib, protsessor vaqtini taqsimlashni amalga oshiradi

0-sath

OT larning KLIENT-server strukturasi

ILOVA

MIKROYADRO

Jarayonlar serveri

Server xotirasi

Fayl

server

Print server

Tarmoq serveri

Apparatura

Javob

Javob

So’rov

So’rov

Foydalanuvchi rejim

yadro rejim

Mikroyadroli

• Masalan: Mach, Chorus, Linux mk,
• windows NT,QNX

Operasion tizimlar sinflanishi

• Mainframe systems
• CTS, MULTICS, IBM MVS, VM

Desktop systems

• DOS, Windows, MacOS, Unix/Linux

Multiprocessor systems

Cluster systems

Distributed systems

Amoeba(VrijeUniv.), Locus(UCLA), Grapevine(Xerox), V(Stanford), Eden(U. of Washington), Chorus/Nucleus(Inria)

Operasion tizimlar sinflanishi

• Embedded systems
• Vertex, pSOS, VxWorks, OSE, Windows-CE, Embedded Linux
• Company-proprietary OS (Cisco, Qualcomm, Palm, Cellvic, windows embedded)
• Real-time systems
• Real-Time Linux, Spring(U. of Massachusetts), HARTS(U. of Michigan),
• MARUTI(U. of Maryland)

Tizimli chaqiruv (System Calls )

• Tizimli chaqiruv- Operasion tizim va ishlayotgan dastur orasidagi interfeysni taminlab beradi
• Assembler tilida instruksiyalar sifatida foyfalaniladi
• Tizimli chaqiruvlar to’g’ridan-to’g’ri assembler tili uchun tizimli dasturlash aniqlangan (masalan, C, C ++)
• Operasion tizim va ishlayotgan dastur orasidagi parametrlar jo’natish uchun 3 ta mumiy usuldan foydalaniladi
• Pass parameters in registers parametrlarni registrga yuborish
• Xotira jadvalidagi parametrlarni registr parametri kabi adresslar jadvalida saqlanadi
• Operasion tizim steki pop. Push esa stekdagi parametrlar

Pop-stekdagi registrlar sonini 4 marta kamaytiradi.

Push –stekdagi registrlar sonini 4 marta kamaytiradi

Jarayonlarni boshqarish uchun

System calls (tizimli chaqiruv buyruqlari)

• tugatish, bekor qilish;
• yuklash, ishga tushirish;
• jarayon yaratish, jarayonni bekor qilish;
• jarayon parametrini olish, set process attributes kutish vaqti;
• xodisani kutish, signal xodisalari;
• bo’sh xotirani ajratish

System calls (tizimli chaqiruv buyruqlari)

Fayllarni boshqarish uchun

Qurilmalarni boshqarish uchun

• Fayl yaratish, faylni o’chirish;
• Ochish, yopish;
• O’qish, yozish, o’zgartirish;
• Get file attributes, set file attributes;

• Request device, release device;
• O’qish, yozish, o’zgartrish;
• Get device attributes, set device attributes;
• Logically attach or detach devices

System calls (tizimli chaqiruv buyruqlari)

Tizimli ma’lumotlar uchun

Ma’lumot almashish uchun

• create, delete communication connection;
• send, receive messages;
• transfer status information;
• Attach or detach remote devices;

• get time or date, set time or date;
• get system data, set system data;
• get process, file, or device attributes;
• set process, file, or device attributes;

Windows va Unix tizimlari uchun tizimli chqiruv buyruqlari

Tizimla chaqiruv buyruqlarini ishga tushirish

Increment stack pointer bu –stekdagi dasturning oxirki so’rovi adressini saqlovchi kichik registr.

xulosa

• Operatsion tizimlar har xil vazifalardan kelib chiqqan holda turli xil turlarga ajratilishi mumkin.

Nazorat savollari

• 1. Monolit tizimlarning asosiy xususiyatlari
• 2. System call buyruqlari nima uchun ishlatiladi
• 3. Klient-server strukturali Otlarning asosiy xususiyatlarini ayting
• 4. operatsion tizimlar interfeys jihatdan nechta turga ajraladi

Foydalanilgan adabiyotlar

• 1. Andrew S. Tanenbaum, Albert S. Woodhull. Operating Systems: Design and Implementation, Chapter 1, 1.5. Sructure of Operating systems
• 2. Гордеев А.В. Операционные системы, Глава 1
• 3. http://en.wikipedia.org/wiki/Usage_share_of_operating_systems
• 4. http://www.w3schools.com/browsers/browsers_os.asp