Opera san’ati haqida

2.Operadagi shakllar.

Ariya. Ariyetta - operaning eng muhim qismlaridan biri – ariya, ya’ni lirik mazmundagi solo va orkestrga mo‘ljallangan asardir.

Ariyada asar qahramoni o‘z his-tuyg‘u, o‘y-fikrlarini bayon qiladi, boshqacha aytganda asar qaxramoning obrazi birinchi galda ariyalarda yaratiladi. Ariyalar odatda katta hajmdagi shakllarda yoziladi. Turli sur’atlarda yozilgan, ikki qismdan iborat bo‘lgan ariyalar ancha keng tarqalgan. Ikki qismli sikl personajga har tomonlama xarakteristika berish uchun qulay va vokal jihatdan ham foydali bo‘lib, asarning vazmin sur’atli qismida kantilenani va tez ijro etiladigan qismida virtuozlilikni ko‘rsatish imkonini beradi.

Quyida T. Sodiqov va R. Gliyerlarning “Layli va Majnun” operasidan Qaysning “Navbahor” nomli ariyasidan parcha keltiramiz:

Qisva, kichik-kichik ariyalar ariyettalar deb ataladi.

Kavatina - kavatina sologa mo‘ljallangan lirik pesa bo‘lib, ariyaga nisbatan soddaroq, qo‘shiqsimon bo‘ladi. Sur’ati butun asar mobaynida bir xil bo‘ladi. Kavatina shakli oddiy shakllardan biridir (yirik davriya, oddiy ikki-uch qismli shakl).

Ansambllar (duyet, trio va h.k.lar) - operada ishtirokchilarning soniga qarab duyet, trio, kvartet va hk. deb nomlanadigan pesalar juda muhim o‘rin tutadi. Ularning tuzilishi sahnaviy vazifalarga bog‘liq ravishda xilma-xil bo‘ladi.

Xorlar - operada xor bo‘lib ijro etish uchun, ba’zida ularga solo partiyalarini qo‘shib ijro qilish uchun mo‘ljallangan maxsus nomerlar kiritiladi. Voqealar rivojida xorlarning ahamiyati kattadir. Xor nomerlari yozilgan har xil shakllar ichida band-variatsiya shakli alohida o‘rin tutadi. Unda asarning o‘rta qismidagi bandlarning tobe tonallikda kelishi, ba’zan esa ularga rivojlov xarakteri baxsh etilishi uni boshqa shakllardan ko‘proq farq qildiradi.

Xotima. (Final) - asarning yakunlovchi nomeri final deb ataladi. Xotimada bir qancha solistlar alohida-alohida, shuningdek, ansambllarga birlashib va xor bo‘lib ishtirok etadilar.

Shakl jihatidan final yagona, yaxlit bir pesadan iborat bo‘lishi hamda siklli shaklni tashkil etgan bir qator qismlardan tuzilgan bo‘lishi mumkin.