Қонунлари. Режа

3. Муаммо ва унинг тафаккур жараёнида тутган ўрни 
Билишнинг мақсади қайд қилинган ҳодисаларнинг моҳиятини тушунтиришдан иборат. 
Буни ҳамма вақт ҳам мавжуд тасаввурлар, принциплар ёрдамида амалга ошириб бўлмайди. 
Билиш жараёнида маълум бир зиддиятлар, биринчи навбатда, мавжуд билимларимизнинг 
эришган даражаси билан янги билиш вазифаларини ҳал қилиш зарурияти ўртасида зиддият 
келиб чиқади, муаммоли вазият пайдо бўлади. Бундай зиддиятлар, айниқса, кундалик 
ҳаётимизда мураккаб вазифаларни ҳал қилишда, фанда эса, туб бурилишлар даврида яққол 
намоён бўлади. Мана шундай вазият, масалан, табиётшуносликда ХIХ асрнинг охири ва ХХ 
асрнинг бошларида радиоактивлик ҳодисасининг қайд қилиниши, электроннинг кашф 
этилиши, нурланишнинг квант характерга эгалигининг асосланиши ва шу каби кашфиётлар 
натижасида вужудга келган. Унинг моҳиятини табиётшуносликнинг, биринчи навбатда, 
физиканинг мавжуд қонунлари ва принципларининг янги қайд қилинган ҳодисаларни 
тушунтириш учун етарли эмаслигида, деб билмоқ зарур. 
Шуни ҳам айтиш керакки, илмий билишда муаммоли вазиятни фан тараққиётининг ички 
эҳтиёжлари ҳам келтириб чиқариши мумкин. Масалан, ҳозирги пайтда фанда синергетика ғоялари 
ва методларини тушунтириш, математикада аксиоматиканинг имкониятлари ва қўлланиш 
соҳаларини аниқлаш билан боғлиқ бўлган вазифаларни ҳал қилиш зарурияти янги вазиятни 
яратади. 

---

Демак, муаммоли вазият мавжуд илмий тасаввурлар билан қайд қилинган янги 
фактлар ўртасидаги зиддиятнинг пайдо бўлиши ёки ана шу илмий тасаввурларнинг ўзининг 
етарли даражада системага солинмаганлиги, яхлит бир таълимот сифатида асосланмаганлиги 
натижасидир. 
Мана шундан келиб чиқиб, 
муаммоли вазият
билиш тараққиётининг турли босқичлари ва 
бўғинларида олам ва уни билиш ҳақидаги мавжуд тасаввурларни, билиш методи ва воситаларини 
ўзгартиришнинг объектив заруриятидан иборат, дейиш мумкин.