Ona tili o‘qitish metodiкasi

Ona tili o‘qitishda sistemaviylik va izchillik prinsipi
. 
Ma’lumki, ona tili o‘quv fani sifatida ma’lum tizimdan iborat. Bu 
sistema o‘zbek tilining fonetik, leksik, grammatik tomonlarini o‘z 
ichiga oladi. Ana shu til tizimini tashkil qilgan unsurlarning har biri 
o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishi bilan bir qatorda, ular bir-biri 
bilan uzviy va chambarchas bog‘langan. 
Maktabda tilning fonetikasini o‘rganmasdan uning gramma-
tikasini o‘rganish mumkin emasligi isbot talab qilmaydigan 
haqiqatdir. Fonetika va grafikani etarli darajada o‘zlashtirgan 
o‘quvchigina leksikani puxta o‘zlashtiradi. Leksika puxta 
o‘rganilgach, so‘z turkumlarini o‘rganish osonlashadi. Shuning uchun 
til hodisalarini o‘zaro uzviy aloqadorlikda o‘rganish uning 
samaradorligini ta’minlovchi asosiy vosita sanaladi. 
Ta’limda izchillik prinsipi sistemaviylik prinsipi bilan uzviy 
bog‘langan. 
К
ishining kundalik faoliyatida ham, o‘quv ishlarida ham 
muttasillik, muntazamlilik bo‘lishi shart. Akademik I.T.Pavlov: 
«Ishning boshlanishidayoq o‘zingizni fan asoslarini izchil egallashga 
o‘rgating. Fanning eng yuksak cho‘qqilarini egallashdan oldin uning 
ibtidosini o‘rganing. Oldingilarini o‘zlashtirmasdan turib, keyingi-
larini o‘rganishga o‘tmang»,–deb o‘quvchilarga maslahat beradi. 
Bolalarning nutqiy tayyorlanganligiga tayanish, ularning 
boshlang‘ich va oldingi sinflarda hosil qilgan bilimlarini hisobga 
olish, o‘rganilgan, o‘rganilayotgan va keyin o‘rganiladigan bilimlar 
o‘rtasida mantiqiy aloqadorlikni ta’minlashga izchillik prinsipi orqali 
erishiladi. 
Ona tili dasturlarida materialning bosqichli ketma-ketlik prinsipi 
asosida berilishi izchillik prinsipini amalga oshirish uchun yaxshi 
imkoniyat yaratadi. Chunki muayyan bir mavzu yuzasidan 
o‘quvchilarda zarur bilim, ko‘nikma va malakalar hosil qilish faqat 
shu mavzu doirasida qolib kyetmaydi. 
К
eyingi bosqichda egallangan 
bilimlar mustahkamlanadi va, eng muhimi, bu bilimlarni 

---

53
o‘quvchilarning nutqiy faoliyatiga olib kirish orqali ular amaliy 
ko‘nikma va malakaga aylanadi. 
Sistemaviylik va izchillik prinsipi nafaqat o‘qituvchi faoliyatida, 
balki o‘quvchi faoliyatida ham muhim ahamiyatga ega. Fikrni bayon 
qilish tartibini belgilash, bayon va insho uchun oddiy va murakkab 
reja tuzish kabi topshiriqlar o‘quvchilardan sistemaviylik va 
izchillikni talab etadi. 
Shunday qilib, sistemaviylik va izchillik prinsipi ona tili 
ta’limining mazmunini belgilashda ham, o‘qituvchi faoliyatida ham, 
o‘quvchi faoliyatida ham o‘z ifodasini topadi. Bu prinsipni amalda 
tadbiq etish ta’lim mazmunini takomillashtiradi; o‘quvchilarning 
o‘quv-biluv faolligini oshiradi.