“Она тили ў?итиш махсус методикаси” номли дарслик

  
2.So‘zlarni kuzatish. Kuzatish ham taqqoslash kabi keng qo‘llaniladigan aqliy 
faoliyat  bo‘lib,  unga  asoslangan  topshiriqlar  o‘quvchilarniig  fikrlash  faoliyatini     
rivojlantirishga     samarali     ta’sir     ko‘rsatadi. Bunday topshiriklardan darsning 
har 
qanday 
bosqichida 
ham 
foydalanish 
mumkin. 
O‘quvchilar  berilgan  so‘z  va  iboralarni  kuzatib,   ularning o‘zlariga  zarur narsalarni 
ajratib oladilar va shu asosda muayyan xulosaga keladilar. 
  
Berilgan  so‘z,  so‘z  birikmalari,  gap  va  matnlarni  kuzatish  jarayoni  ayni 
vaqtda  bolalarning  so‘z  boyligini  oshirish      jarayoni  bo‘lib,  bu  usuldan  unumli 
foydalanish maqsadga  muvofiqdir.         

---

 
150 
  
3.So‘zlarni  ma’lum  belgilarga    qarab  guruxlarga    ajratish.    Guruxlash  aqliy 
faoliyat bqlib, u nutq o‘stirish davrida bolalarning so‘z  boyligini oshirishda   muhim   
ahamiyat   kasb   etadi.   Bu   usul   so‘zlarni   angltayotgan ma’nosi, so‘z turkumi, 
yasalishi, imlosi, uyasi kabilarga ajratish imkonini beradi. 
  
Guruxlash  –  taqqoslash  va  kuzatish  bilan  chambarchas  bog‘langan. 
So‘zlarni          guruxlash          uchun,          avvalo          kuzatish          yoki          taqqoslashdan 
foydalanishga to‘g‘ri keladi. 
4.Ma’lum  bir  guruxdagi  so‘zlar  ro‘yxatini  mustaqil  ravishda  tuzish. 
O‘quvchilarning      so‘z      boyligini      oshirish      maqsadida      ularga        ma’lum      bir  
guruxdagi  so‘zlar  lug‘atini  tuzishni  topshirish  mumkin.  Ma’lum  bir  mavzu 
o‘rganilgandan  keyin  mustaqil  ish  sifatida  topshiriq  berish  mumkin.  Ona  tili 
darslarida  ma’lum  bir  so‘zning  ma’nosini  sharxlash,  so‘zlar  ro‘yxatini  tuzish  kabi 
amaliy ishlarga tez-tez murojaat qilishga to‘g‘ri keladi. 
  
Ona  tili  mashg‘ulotlarida  nutq  o‘stirish  borasida  o‘quvchilar  nutqini  ko‘p 
ma’noli  so‘zlar,  ma’nodosh  va  qarama-qarshi  ma’noli  so‘zlar,  uyadosh  so‘zlar, 
tasviriy  ifoda  va  iboralar  bilan  boyitishga  aloxida  e’tibor  berish  kerak.  Chunki  bu 
so‘zlar tilimizning leksik boyligi, fikrni badiiy ifodalashning eng asosiy vositasidir. 
  
Shunday  qilib,  yordamchi  mehnat  ta’limi  maktabida  nutq  o‘stirish 
jarayonida  bolalar  nutqini  rivojlantirish,  birinchi  navbatda,  ularning  so‘z  boyligini, 
leksik  komponentini  oshirishni  taqozo  etadi.  O‘quvchilarni  doimiy  ravishda,  ular 
birinchi  marta  duch  kelayotgan  yangi  so‘zlar  bilan  tanishtirib  borish,  so‘zlarning 
yangi  ma’no  qirralarini  ochib  berish,  nutqdagi  kam  istemol  so‘zlarii  ser  iste’mol 
so‘zlarga  aylantirish,  adabiy  til  uchun  zid  bo‘lgan  so‘zlarni  o‘quvchilar  vutqidan 
chikarib  tashlash  faqat  ona  tili  fanining  emas,  balki  maktabda  o‘qitiladigan  barcha 
fanlarning, shuningdek oila va jamoatchilikning asosiy vazifasidir. 
  
Ona  tili  mashg‘ulotlarida  kuzatish  va  taqqoslashdan  foydalanib,  so‘zning 
ma’nosini  sharxlash,  so‘zlarni  guruxlash,  mustaqil  ravishda  ma’lum  guruxdagi 
so‘zlar ro‘yxati va izoxli so‘zlar ro‘yxatini tuzish, o‘quvchilar nutqini ko‘p ma’noli, 
ma’nodosh  va  karama-karshi  ma’noli  so‘zlar,  uyadosh,  tovushdosh  so‘zlar  bilan 

---

 
151 
boyitib  borish  ishlari  juda  katta  ta’limiyya,  korreksion  ahamiyatga  ega  bo‘lib, 
o‘quvchilarni tilimizni tasviriy vositalaridan o‘rinli foydalanishga o‘rgatadi.