Ona tili darslik

2-§.  Ko‘chirma gapda tinish belgilarining ishlatilishi 
 
    Ko‘chirilgan  gap  qo‘shtirnoq  ichiga    olinadi,  badiiy  asarlarda  tire  bilan  ajratib 
beriladi. 
    Ko‘chirma  gapda,  ko‘chirilgan  gapning  o‘rniga  qarab,  tinish  belgilarining 
ishlatilishi quyidagicha bo‘ladi: 
     1. Ko‘chirilgan gap darak gap bo‘lib, muallif gapidan oldin kelsa, undan keyin 
vergul  va  tire  qo‘yiladi:  "YUring,  men  o‘sha  tomonga  boraman",  -  dedi  Komila 
(badiiy  asarlarda  tire  ishlatiladi).  So‘roq  va  undov  belgilari  qo‘shtirnoq 
yopilmasdan oldin qo‘yiladi. 
     2.  Ko‘chirilgan  gap  muallif  gapidan  keyin  kelsa,  muallif  gapidan  keyin  ikki 
nuqta  qo‘yiladi:  Bir  kun  Husayn  Mirzo  shipga  qarab  yotib,  vazirlariga  shunday 
debdi:  - Olib keling!  (“El desa Navoiyni”) 
  3.  Muallif  gapi  ko‘chirilgan  gap  ichida  kelsa,  tinish    belgilari  quyidagicha 
qo‘yiladi: 
     1)  ko‘chirilgan  gapning    uzilib  qolgan  qismida    hech  qanday  tinish    belgisi 
bo‘lmasa  yoki  vergul  yoxud  ikki  nuqta  bo‘lsa,  bu  belgilar  tushirilib,  muallif  gapi  

---

 
 
245 
har  ikki  tomondan  vergul  va  tire  bilan  ajratiladi:    "Hazrat,  -  debdi  Xudoyberdi 
unga qarab, - tandirni qurolmadim". (“El desa Navoiyni”) 
     2)  ko‘chirilgan    gapning      uzilib    qolgan  qismidan  so‘ng  nuqta  qo‘yish  lozim 
bo‘lsa,  muallif  gapidan  oldin  vergul  va    tire,  muallif  gapidan    so‘ng    esa    nuqta  
qo‘yiladi: "Noyib to‘raning gaplaridan bilinadi o‘zi, dedi Miryoqub. – Siz bo‘lgan 
gaplarni aytib bering". (CH.) 
      3)  ko‘chirilgan  gapning    uzilib    qolgan  qismidan    so‘ng  so‘roq  yoki  undov  
belgisi  qo‘yish  lozim  bo‘lsa,  muallif  gapidan  avval  o‘sha  belgi  va  tire  qo‘yiladi, 
muallif  gapidan  so‘ng  nuqta  va  tire  qo‘yilib,  ko‘chirma    gapning  davomi    bosh  
harf  bilan  boshlanadi:  "Xadichaxon  ko‘zlarini  ayyorlik  bilan  o‘ynatib  turib, 
kundoshiga qaradi: - Gapni eshitayotirsizmi? – dedi. – Ertaga biznikiga shaharlik 
mehmonlar kelishar ekan!".(CH.) 
     4.  Ko‘chirilgan  gap  muallif    gapining    o‘rtasida    kelsa,  tinish  belgilari 
quyidagicha qo‘yiladi: 
     1)  muallif  gapining    uzilib  qolgan  qismining  oxiriga    ikki  nuqta  qo‘yilib, 
ko‘chirilgan    gap  qo‘shtirnoq  ichiga  olinadi;  ko‘chirilgan  gapdan  keyin  vergul  va 
tire  qo‘yilib,  keyin  muallif  gapining    davomi  yoziladi:  Saodat:  "Biz  ham  astoydil 
mehnat qildik", - dedi. 
     2)  ko‘chirilgan    gap  so‘roq  yoki  his-hayajon  gap  bo‘lsa,  ularning  belgilari 
qo‘shtirnoq  ichida  bo‘ladi:    O‘qituvchimiz  :  "Sen  qaysi  badiiy  kitoblarni  o‘qib 
chiqqansan?" - deb so‘radilar. 
      5.  Ko‘chirma  gaplar  hamsuhbatlarning  luqmasi  tarzida  ifodalanganida  yozma 
nutqda  har  bir  luqmadan  avval  tire  qo‘yiladi.  Bu  luqmalarda  muallif  gapi 
bo‘lmaydi: - SHaharda qarindoshingiz bormi?  - Yo‘q.