Ona tili darslik

2. Dona son bir xil predmetlarning yakkalab, donalab sanaladigan umumiy 
miqdorini anglatadi. 

---

 
 
104 
Dona  son  miqdor  son  negiziga  –ta  affiksini  qo‘shish  bilan  yasaladi:  o‘nta 
o‘quvchi,  beshta  daftar  kabi.  SHuningdek,  dona  son  miqdor  sondan  so‘ng 
donalikni ifodalaydigan  dona,  tup, nusxa,  nafar, tuyoq, bosh kabi hisob so‘zlarini 
keltirish bilan hosil qilinadi: yuz nusxa kitob, ikki bosh qo‘y, besh dona qalam, uch 
tup daraxt kabi. 
G‘avvoslarning  rahmi  kelib,  unga  bitta  qimmatbaho  tosh  hadya  qildilar 
(«Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur»). Vaqti kelsa, o‘nta quruq gapdan bitta dalil, o‘nta 
qonun-qoidadan  bitta  amaliy  mashg‘ulot  a’lo  (A.Soliev).  Gulshan  kirganida  uch 
nafar  kaniz  sanoliya  tikmoqda  edi  (AQodiriy).  Javonda  Abu  Ali  ibn  Sino 
hazratlarining  tibbiyot  masalalariga  oid  yigirma  jildlik  «Kitob  ush  shifo»si 
turardi. (O.Yoqubov). 
3.Chama  son  predmetning,  ish-harakatning  noaniq,  taxminiy  miqdorini 
anglatadi. 
CHama son quyidagicha yasaladi: 
1. Miqdor son negiziga –tacha affiksini qo‘shish bilan: beshtacha, o‘ntacha, 
yuztacha kabi. Ikki tomonga uch qavatdan oltmishtacha joy qilingan. (A.Q.) 
Hisob so‘zlari bilan birga qo‘llanadigan sonlarda –cha affiksi hisob so‘ziga 
qo‘shilib  keladi:  Ikala  to‘rg‘ay  taxminan  bir-birlaridan  ellik  metrcha  narida  uchib 
sayrashyapti (S.Ahmad). 
2.  Miqdor  son  negiziga  –larcha  affiksini  qo‘shish  bilan  (miqdor  jihatdan 
yirik  sonlarga  qo‘shiladi):  o‘nlarcha,  yuzlarcha,  minglarcha  kabi:  Menga  bir 
bechora,  notavonning  sevinch  ko‘z  yoshi  minglarcha  qimmatbaho  toshlardan 
afzaldir («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur»). 
3. Miqdor son negiziga –lab affiksini qo‘shish bilan (bu affiks ham  miqdor 
jihatdan  yirik  sonlarga  qo‘shiladi):  o‘nlab,  yuzlab,  minglab  kabi:  O‘zbekistonda 
butun  jahondan  yig‘ilgan  yuzlab  millatlar  va  elatlar  yashaydi  («O‘zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasiga sharh»). 
4. Ketma-ket kelgan ikki sonni juft holda keltirish orqali: bir-ikki, uch-to‘rt 
kabi: Hanifa xolaning sandig‘ida bo‘lajak kelinga atab yig‘ilgan besh-o‘n kiyimlik 
atlas va boshqa yaxshi matolar bor edi (B.Qodirov). 
Ba’zan  –ta  affiksi  bu  juft  sonlarning  har  bir  qismiga  yoki  ikkinchi  qismiga 
qo‘shilib  keladi:  bitta-ikkita,  uch-to‘rtta  kabi:  Daraxtlar  orasidan  sarg‘ayib  bir-
ikkita yulduz ko‘rindi (O‘.Umarbekov). 
5.  Hisob  so‘zlari  bilan  qo‘llangan  miqdor  sonlarga  –lar  ko‘plik  affiksi 
hamda kelishik affiksini qo‘shish bilan yasaladi. Bunda ko‘pincha vaqt bildiruvchi 
hisob  so‘zi  oldin  keladi:  Saida  uyga  kech  soat  o‘n  birlarda  qaytdi  (A.Qahhor). 
bunda  ish-harakatning  bajarilishidagi  payt,  vaqtga  nisbatan  taxmin  ma’nosi 
ifodalanadi.  
Ba’zan bu affikslar hisob so‘ziga ham qo‘shiladi: Ro‘zimat qorong‘ida 
ko‘ziga yigirma besh yoshlarda ko‘ringan edi. (A.Qahhor) 
5.  Chama sonlar taxmin ma’nosini ifodalovchi chamasi, chog‘li, taxminan, 
qariyb, shuningdek yaqin, ortiq, kamida kabi so‘zlarning ishtiroki bilan ham hosil 
qilinadi: Maktabda o‘n chog‘li bola yig‘ilgan (O). Ko‘chalarning ikki yuziga 
sakson besh mingdan ortiqroq ko‘chat o‘tkazildi (A.Qahhor).  

---

 
 
105