Ona tili darslik

 
2-§.  Ikki bosh bo‘lakli gapning tuzilishi 
  
Ikki  bosh  bo‘lakli  gap  ikki  grammatik  tarkibi:  ega  tarkibi  va  kesim  tarkibi 
mavjud bo‘lgan gapdir. 
- Ega yoki ega va unga taalluqli so‘zlar ega tarkibini tashkil etsa, kesim yoki 
kesim va unga taalluqli so‘zlar kesim tarkibini tashkil qiladi. 
Masalan: Kecha tunda esgan kuchli shamol katta archaning tanasini ikkiga 
ayirib yubordi. Buni chizmada quyidagicha tasvirlash mumkin: 
 
Ega tarkibi:  
                          Kesim tarkibi:  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-§.  Bir bosh bo‘lakli gaplar 
 
Sodda  gap  tuzilishi  asosining  tarkibiga  ko‘ra  ikkiga  bo‘linadi:  ikki  bosh 
bo‘lakli gaplar va bir bosh bo‘lakli gaplar.  
Ikki  bosh  bo‘lakli  gapning  tuzilishi  asosi  bosh  bo‘laklarning  har  ikkisi  - 
egasi  va  kesimidan  iborat  bo‘ladi.  Masalan:  Toshdagi  rasmlar  bundan  ko‘p  ming 
yil  avval  o‘tgan  bobokalonlarimizning  ijodi  ekan.  (P.Qodirov).  SHamol  g‘uj-g‘uj 
archalarning hidini olib keladi. (P.Qodirov). 
Bir  bosh  bo‘lakli  gaplarning  tuzilish  asosi  esa  yo  kesim  tarkibidan,  yo  ega 
tarkibidan tashkil topadi. Kesim yoki kesim tarkibidan tashkil topgan gaplarda ega, 
ega  yoki  tarkibidan  tashkil  topgan  gaplarda  kesim  qatnashmaydi  va  bunday 
bo‘lakka  ehtiyoj  ham  bo‘lmaydi.  Bunday  gaplarja  predikativlik  bir  bo‘lak  bilan 
ifodalanadi.  Masalan:  Oyko‘lliklarni  yaxshi  gaplar  bilan  yo‘ldan  qaytarishda.  (P. 
Qodirov).  Bugungi  ishni  ertaga  qo‘yma.  (Maqol).  YOsh  bo‘lsa,  ko‘p  narsani 
boshidan  kechirgan.  (P.Qodirov).  Oqshom  chog‘i...  Vatan  bo‘ylab  qadam  - 
qadamlab  Quyosh  o‘tdi  dengizlar,  tog‘lar  ortiga.  (Shayxzoda).  Aqlni  beaqldan 
o‘rgan. (Maqol). 
shamol 
kuchli 
esgan 
Kecha 
tunda 
ayirib yuboribdi. 
ikkiga 
tanasini 
archaning 
katta 
tanasini 
archaning 
katta 

---

 
 
184 
Bir  bosh  bo‘lakli  gaplar,  bosh  bo‘lakning  qaysi  biridan  tashkil  topishiga 
ko‘ra, ikki guruhga bo‘linadi: Egasiz gaplar, kesimsiz gaplar. 
Egasiz  bir  bosh  bo‘lakli  gaplar  faqat  kesim  tarkibidan  topish  mumkin  yoki 
mumkin  emasligiga  ko‘ra  egasi  topiladigan  va  egasi  topilmaydigan  gaplarga 
bo‘linadi. 
Kesimsiz bir bosh bo‘lakli gaplar nominativ (atov) gaplardir.