Ona tili, 5-sinf qoidalari Til jamiyatga, ya’ni odamlarning o’zaro munosabatga kirishuviga, aloqa qilishiga xizmat qiladi, shuning uchun u ijtimoiy hodisa

Fonetika va grafika. 
Og’zaki nuqtning tovush tizimini o’rganadigan tilshunoslik bo’limi fonetika, yozma 
nuqtning harflar tizimini o’rganadigan tilshunoslik bo’limi esa grafika deyiladi. Fikrimizni boshqalarga tovushlar 
vositasida so’zlash va harflar vositasida yozish orqali bayon qilamiz. So’zlash va yozish orqali ma’lum fikr bayon 
qilishimiz nutq hisoblanadi. Nutq ikki yo’l bilan amalga oshiriladi. 
Tovushlar zanjiri asosida bayon qilingan nutq 
og’zaki nutq, harflar ketma-ketligi asosida bayon qilingan nutq esa yozma nutq sanaladi.
64.
Nutq tovushi va harf.
Og’zaki nutqning eng kichik, boshqa mayda bo’lakka bo’linmaydigan qismi nutq tovushi 
deyiladi. Tovushning yozuvdagi ifodasiga harf deyiladi. Bir tovush bir harf bilan ham, ikki harf bilan ham 
ifodalanishi mumkin: v, a, d, o harflari bir tovushni ifodalasa, sh, ch, ng singarilarda ikki harf bir tovushni 
ifodalaydi. 
65.
Unli tovushlar.
Tovushlar o’pkadan chiqayotgan havoning og’iz bo’shlig’ida to’siqqa uchrashi yoki 
uchramasligiga ko’ra ikki turli bo’ladi: unli tovushlar va undosh tovushlar. O’pkadan chiqayotgan havo og’iz 
bo’shlig’ida hech qanday to’siqqa uchramay chiqishi natijasida hosil bo’ladigan tovushlar unli tovushlar deyiladi. 
Tilimizda oltita unli tovush bor: a, o, e, o’, u, i. 
66.
Undosh tovushlar.
O’pkadan chiqayotgan havo og’iz bo’shlig’ining ma’lum bir joyida yoki bo’g’zida to’siqqa 
uchrashidan hosil bo’lgan tovushlar undosh tovushlar sanaladi. Tilimizda 24 ta undosh tovush bor: b, v, g, d, z, j, 
dj, y, k, l, m, n, p, r, s, t, f, x, ch, sh, q, g’, h, ng. 
67.
Nutq a’zolari. 
Nutq tovushlarini hosil qilishda ishtirok etadigan inson a’zolariga nutq a’zolari deyiladi. Nutq 
a’zolariga o’pka, bo’g’iz, tovush paychalari, og’iz bo’shlig’i, til, lablar, tishlar va burun bo’shlig’i kiradi. Qaysi 
nutq a’zosi ishtirok etishiga ko’ra nutq tovushlari: 
lab (b, p, m, v, f), til (t, l, s, z, d, sh, j, dj, n, r), til o’rta (y), til 
orqa (g, k, ng), chuqur til orqa (q, g’, x) tovushlari 
va
 bo’g’iz (h) tovushi 
singari guruhlarga bo’linadi. 
68.