Ona tili 1- variant O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi fanini o‘qitishning

1.Maqola, tezis matniga qo’yiladigan talablar.
(Javob)
1) Ilmiy maqolaning tarkibi quyidagilardan iborat bo‘lishi shart:
1.1. Tadqiqotning dolzarbligi, mavzu doirasida mavjud muammolar.
1.2. Muammoni hal qilish yo‘llari.
1.3. Ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalar.
1.4. Kutilayotgan iqtisodiy va ijtimoiy samara.
2) Ilmiy maqola va tezislar jiddiy tahrir qilingan va rasmiylashtirishningbarcha texnik talablariga muvofiq bo‘lishi zarur, jumladan:
- matn muharriri – MS Word formatida yozilishi;
- sahifa – A4 o‘lchovida, kitob ko‘rinishida, barcha tomonlardan 20 mm qoldirilishi;
- shrift – Times New Roman, o‘lchovi (kegl) – 14;
- qator oralig‘i va xat boshidagi oraliq – 1,5;
-annotatsiya (Abstract) 250-300 so’z atrofida va tayanch iboralar (Keywords) 5-8 ta iboradan oshmasligi hamda uchta tilda (o’zbek, ingliz, rus tillarida) bo’lishi;
- ilmiy maqola va tezisning hajmi minimum 5 bet va maksimum 8 betdan oshmasligi, betlar raqamlanmasligi;
- ilmiy maqola oldin chop etilmagan, konferensiya yo‘nalishlariga oid dolzarb mavzularni qamrab olgan bo‘lishi;
- muallifning to‘liq familiyasi, ismi va sharifi, ilmiy darajasi va unvoni, lavozimi,
ilmiy muassasa va tashkilot nomi yuqori o‘ng burchakda, ilmiy maqola nomi esao‘rtada (qalin harflar bilan) yozilishi;
- mualliflar sonining uch nafardan oshmasligi;
- maqola matnida kirish (dolzarbligi), ilmiy izlanishlar va uslublar, tadqiqot natijalari va uning muhokamasi, xulosa va adabiyotlar ro‘yxati bo‘lishi;
- barcha jadval, sxema va rasmlar MS Word formatida, Times New Roman
shriftida, ularning nomi sxema va rasmlar pastida, jadvallarning nomlanishi esa tepasida yozilishi;
- barcha grafik, diagrammalar MS Excel formatida bo‘lishi;
- jadval, rasm va grafiklarda manbalar va matnda ularga havolalar ko‘rsatilgan bo‘lishi;
-foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati (References) APA tizimida rasmiylashtirilishi;(https://apastyle.apa.org/)
- havolalar har bir betning pastki qismida joylashtirilishi kerak.Ilmiy maqola va tezislar o‘zbek, rus yoki ingliz tillarida taqdim etilishimumkin.
Bir muallif (hammualif)dan ikki nusxadan ortiq maqola qabul qilinmaydi
2Layloxon, [19.06.2022 11:59]
B I L D I R I S H N O M A
Muayyan muassasa (tarkibiy qism) rahbariga xizmat faoliyati bilan aloqador
muhim masalalar yuzasidan yoki yuqori, mansabdor shaxsga biron-bir voqea va hodisa
haqida xabardor qilish zarurati tug‘ilganda taqdim etiladigan mufassal yozma axborot
bildirishnoma deyiladi. Unda, odatda, bayon qilinayotgan masalalar bo‘yicha

tuzuvchi(yozuvchi)ning takliflari aks etadi.

Kimga yo‘llanganiga qarab bildirishnoma ichki va tashqi turlarga ajraladi.
I c h k i b i l d i r i s h n o m a rahbar shaxs yoki bo‘lim mudiri nomiga yoziladi.
Bunday bildirishnomalar muallif tomonidan imzolanadi.
T a s h q i b i l d i r i s h n o m a, ya’ni rahbar tomonidan yuqori idoraga yoki
mansabdor shaxsga yoziladigan bildirishnoma, odatda xos ish qog‘oziga ikki nusxada
yoziladi. Hujjatning ikkinchi nusxasi muassasaning o‘zida qoldiriladi. Bunday
bildirishnoma rahbar tomonidan imzolanadi.
Bildirishnoma tayyorlayotgan shaxsning xulosa va takliflari aniq, ravshan va
ishonarli bo‘lmog‘i kerak.
Shuning uchun ham bildirishnomalarda chiqarilgan xulosalarni tasdiqlovchi,
voqea-hodisalarga, qonunchilik ko‘rsatmalariga, tegishli hujjatlarning raqam va sanasiga
hamda bayon etilgan masalani bevosita muassasa misolida o‘rganish yoki sinab ko‘rish
natijasida olingan boshqa dalillarga havolalar qilinishi zarur. Bildirishnoma matni asosan
ikki qismdan iborat. Birinchi qismda uning yozilishiga sabab bo‘lgan dalillar, voqealar
bayon qilinishi, ikkinchi qismida esa xulosalar va aniq ish harakatlar haqidagi takliflar
aks etmog‘i zarur.
Bildirishnomalarni tayyorlashda faqat biror voqea, holat to‘g‘risida xabar berish
bilan cheklanish yetarli emas, ularning sabablari tahlil qilinishi, xulosa chiqarilishi,
takliflar berilishi ham lozim. Shuning uchun bildirishnomalarda xulosa va takliflar aniq
va ishonarli yozilishi talab qilinadi.
Agar bayon qilinayotgan malumotlar aniq sana yoki vaqtga tegishli bo‘lsa, bu sana
yoki vaqt matn oldidan ko‘rsatilishi lozim. Masalan: 2008-yil 10-oktabrdagi holatga ko
‘ra kabi.

Layloxon, [19.06.2022 11:59]

Til – muqaddas va e'zozlangan tushuncha, har bir inson uchun o‘z onasi kabi aziz va mo‘tabar.

Til – hayotning boshlanishi. Inson o‘z ona tili yordamida yangi tushunchalar va munosabatlarni anglay boshlaydi. Ona tili bizga ona suti bilan singdiriladi. Inson ulg‘aygan sayin atrofidagilar bilan muloqot qilish, badiiy kitoblar o‘qish orqali so‘z boyligini oshirib boradi.

Ota-bobolarimiz tarixi, milliy va ma'naviy qadriyatlarimiz bizga ona tilimiz yordamida meros bo‘lib qoldi. Xalqlar tarixi – bu ular tilining tarixi. Davlat rivojlanishi bilan davlat tili ham rivojlanadi. Xalq mustaqilligining asosiy belgisi – bu ona tili va milliy madaniyati. Dunyoning barcha davlatlari o‘z ona tillarini asrab-avaylashga intilishadi, shuning uchun har qanday davlat o‘zining madaniy merosi va ona tilini alohida hurmat qiladi.

Millatlarni ajratib turuvchi asosiy belgilardan biri bu til ekan, har bir inson o‘z tilini bilishi, uni ulug‘lashi va shu bilan birga boshqa millatlarning ona tiliga ham hurmat bilan qarashi lozim. Shundagina tilning, millatning qadri va obro‘yi, nufuzi oshadi. Til tarixini, uning me'yoriy nuqtai nazardan shakllanish jarayonini, rivojlanishini millat tarixidan ayri holda o‘rganib bo‘lmaydi.

Layloxon, [19.06.2022 11:59]
Farmoyish hujjatlari asosan tashkilot rahbarining buyruq, ko‘rsatma, farmoyishlari asosida yuzaga keladi. Farmoyish hujjatlarida vazirlik, idora, tashkilot faoliyatiga oid ma’muriy va tashkiliy masalalarning yechilishi belgilab beriladi. Bunday hujjatlar tashkilot faoliyatini boshqaradi va muvofiqlashtiradi, boshqaruv organiga uning oldiga qo‘yilgan vazifalarni amalga oshirishni ta’minlash imkonini beradi.

Farmoyish hujjatlari boshqaruv tizimi bo‘yicha yuqoridan quyiga: boshqaruvchi organdan boshqariladigan organga, tashkilot rahbaridan tarkibiy tuzilmalar va xodimlarga yo‘llanadigan qarorlarni o‘z ichiga oladi. Buyruq – muayyan muassasa oldida turgan asosiy va kundalik vazifalarni hal qilish maqsadida qo‘llanadigan hujjat bo‘lib, muassasa rahbari yoki uning vazifasini bajaruvchi muovin tomonidan imzolanadi. Buyruqlarning ikki turi mavjud: asosiy faoliyatga oid va shaxsiy tarkibga oid buyruqlar. Asosiy faoliyatga oid buyruqlar ishni tashkil qilish, muassasa yoki uning bo‘limlari faoliyatini tartibga solishda qo‘llanadi. Ularda, odatda, yuqori tashkilotlardan kelgan ko‘rsatmaviy hujjatlar xodimlarga yetkaziladi, ularning ijrosi yuzasidan aniq tadbir-choralar belgilanadi, mas’ul shaxslar va bajarish muddati tayinlanadi.

Layloxon, [19.06.2022 11:59]
[Переслано от Oʻgʻilshod Kursdosh]
Nutq har tomonlama mukammal, toliq bolishi uchun uning oldiga
malum talablar qoyiladi va bu talablar nutqning asosiy xususiyatlari-
kommunikativ sifatlari yoki madaniy nutq mezonlari deb ataladi.
Nutqning asosiy xususiyatlariga quyidagilar kiradi: nutqning tog’riligi,
aniqligi, mantiqiyligi, orinliligi, boyligi, sofligi va tasirchanligi. (Nutqning
sofligi (tozaligi) va tasirchanligi (ifodaliligi) kelgusi darsda muhokama etiladi).
I. Oqituvchi nutqiy madaniyatining muhim belgilaridan biri-oz fikrini
tog’ri, mazmunli bayon qila olishidir. Adabiy tilning fonetik, orfoepik, leksik-
semantik va grammatik meyorlari talablariga tola mos keladigan nutq tog’ri
nutqdir.
Nutqning tog’riligini belgilovchi omillar quyidagilardan iborat:
1. Nutqda adabiy til meyorlariga tola rioya qilish.
2. Soz va iboralarni tog’ri talaffuz qilish.
3. Soz urg’usi va mantiqiy urg’uga etibor berish.
4. Intonatsiya (ohang) va pauza (toxtam)ga diqqat qilish.
5. Sozlarning aytilishidagi tafovutlar (samimiy, kinoyali, norozi,
oksinish, masxaralash, quvonch) anglay olish.
6. Sinonim va terminlarni tog’ri qollay olish.
7. Sintaktik meyor-gapni mantiqiy bog’lash va ega, kesim mosligiga
etibor qaratish.

Frazeologizm (ibora) lardan oqilona foydalanish.

9. Grammatik meyor gap tuzish qoidalariga rioya qilish, ozak va
qoshimchalarni qoshishda xatoga yol qoymaslik, kelishik
qoshimchalarini oz ornida qollash.
Xalq tilining ishlangan, sayqallangan oliy shakli adabiy til bolib, adabiy
mezonlari kishilar nutqiy axloqining sozlovchisi

8-variant

1-savolga javob
Kompyuter taqdimotining asosiy maqsadi ma'ruzachi nutqiga hamrohlik qilishdir. To'g'ri bajarilganda, u so'zlovchining e'tiborini tortadi, uning nutqini yorqinroq va ishonchliroq qilishga yordam beradi. Asosiy tezislar, fotosuratlar, grafiklar, jadvallar, videolar slaydlarga joylashtiriladi. Taqdimot yaratish uchun ko‘pchilik kompyuterlarda o‘rnatilgan Microsoft Office to‘plamining bir qismi bo‘lgan PowerPoint (PP) dasturidan foydalanish kifoya.

Bu oddiy taqdimotmi yoki turli xil maxsus effektlarga ega murakkab taqdimotmi - barchasi muallifning xohishiga bog'liq. Asosiysi, tomoshabinlarga yoqadigan tarzda ijro etish. Tayyorlang zarur material slaydlar uchun. Tayanib, matnni o'zingiz yozishingiz tavsiya etiladi o'z tajribasi... Bu sizning taqdimotingizni noyob qiladi. Shaxsiy arxivdan olingan yoki Internetda topilgan fotosuratlar va rasmlar mukammal sifatga ega bo'lishi va hisobot mavzusiga mos kelishi kerak. Grafiklarni MS Excelda yoki qo'lda chizish. Taqdimot qanchalik chiroyli bo'lmasin, u ma'ruzachining o'rnini bosa olmaydi va uning taqdimotidan chalg'itmasligi kerak. Tomoshabinlarga e'tibor qarating, reja tuzing, vaqtni belgilang. PP dasturini ishga tushiring. Keyin ulardan birini ishlating mumkin bo'lgan variantlar: Bo'sh slayd yarating yoki tayyor taqdimot shablonini tanlang. Internetda ko'plab tayyor shablonlar mavjud, ular sizning ishingizni bezatadi, hisobotingiz mavzusiga mos keladiganini tanlang. Ko'pchilik bo'sh slayddan boshlashni va uni o'z xohishiga ko'ra uslublashni tanlashadi

2-savolga javob
Tilni toʻkis tadqiq etish uchun tilshunoslik doirasidagina ish koʻrishning kamligi bugun shu fan mutaxassislarining hech biriga sir emas. Shu bois, zamonaviy lingvistik tadqiqotlarda boshqa fanlar yutuqlaridan ham keng foydalanilmoqda.

Ana shunday urinishlarning samarasi oʻlaroq, lingvomadaniyatshunoslik, kognitiv tilshunoslik, etnolingvistika, psixolingvistika, etnopsixolingvistika, pragmalingvistika kabi sohalar rivoj topmoqda va bu sohalar tilga, anʼanaviy strukturalizmdan farqli ravishda doimiy harakatdagi, oʻsish-oʻzgarishdagi hodisa sifatida yondashayotgani bilan muhim ahamiyat kasb etmoqda. Sotsiolingvistika ham jamiyatshunoslik va tilshunoslik kesishgan nuqtada paydo boʻlgan soha sifatida tilning asoslarini jamiyatdan, jamiyatning asoslarini tildan qidiradi, ijtimoiy-siyosiy omillarning tilga taʼsiri va yana boshqa masalalarni tekshiradi

3-savolga javob
Hujjatshunoslikda hujjatlar bir necha jihatlarga ko‘ra tasnif qilinadi. Tasnifnomada mutlaqo bir xil guruhlantirish mavjud bo‘lmasa-da, har qalay ularni bir qadar yagonalashgan holda guruhlantirish mumkin. Hujjatshunoslikdagi ana shu an’anaga ko‘ra ish yuritishdagi hujjatlar quyidagicha tasniflanadi:

1.Tuzilish o‘rniga ko‘ra ichki va tashqi hujjatlar farqlanadi:

Ichki hujjat – muassasa yoki korxonani o‘zida tuziladigan va shu korxona ichida foydalaniladigan hujjatlardir. Bularga xodimning shaxsiy varaqasi, majlis bayonnomasi, ichki buyruq va boshqalar kiradi.

Tashqi hujjat – korxonaga, boshqa tashkilot va ayrim shaxslardan keladigan hujjatlardir. Bularga taklifnoma,ishonchnoma, yo‘riqnoma, kafolat xati, tavsiyanoma va boshqalarkiradi.

2.Mazmuniga ko‘ra sodda va murakkabhujjatlar farqlanadi:

Sodda hujjat – bir masalani o‘z ichiga oladigan hujjatdir. Bularga ariza, e’lon, tilxat, kafolat xati va boshqalar kiradi.

Murakkab hujjat – bir necha masalani o‘z ichiga olgan hujjatdir. Bularga shartnomalar ma’lumotnoma, rejalashtirilgan hisobot hujjatlari va boshqalar kiradi.
3.Mazmun bayonining shakli jihatidan xususiy, namunaviy, qoliplihujjatlar farqlanadi.
4-savolga javob
“Kompetentlik” tushunchasining mohiyati. Bozor munosabatlari sharoitida mehnat bozorida ustuvor o’rin egallagan kuchli raqobatga bardoshli bo’lish har bir mutaxassisdan kasbiy kompetentlikka ega bo’lish, uni izchil ravishda oshirib borishni taqozo etmoqda. Xo’sh, kompetentlik nima? Kasbiy kompetentlik negizida qanday sifatlar aks etadi? Pedagog o’zida qanday kompetentlik sifatlarini yorita olishi zarur. Ayni o’rinda shu va shunga yondosh g’oyalar yuzasidan so’z yuritiladi.
“Kompetentlik” tushunchasi ta’lim sohasiga psixologlarning ilmiy izlanishlari natijasida kirib kelgan. Psixologik nuqtai nazardan kompetentlik “noan’anaviy vaziyatlar, kutilmagan hollarda mutaxassisning o’zini qanday tutishi, muloqotga kirishishi, raqiblar bilan o’zaro munosabatlarda yangi yo’l tutishi, noaniq vazifalarni bajarishda, ziddiyatlarga to’la ma’lumotlardan foydalanishda, izchil rivojlanib boruvchi va murakkab jarayonlarda harakatlanish rejasiga egalik”ni anglatadi.

Kasbiy kompetentlik mutaxassis tomonidan alohida bilim,

malakalarning egallanishini emas, balki har bir mustaqil yo’nalish bo’yicha integrativ bilimlar va harakatlarning o’zlashtirilishini nazarda tutadi. Shuningdek, kompetentsiya mutaxassislik bilimlarini doimo boyitib borishni, yangi axborotlarni o’rganishni, muhim ijtimoiy talablarni anglay olishni, yangi ma’lumotlarni izlab topish, ularni qayta ishlash va o’z faoliyatida qo’llay bilishni taqozo etadi.
Muayyan grammatik hodisa va bir orfografik, punktuatsion va uslubiy qoida

bilan bog’liq bo`lgan nuqsonlar bir xil tipdagi xatolar hisoblanadi. Bir xil tipdagi

xatolarning hammasi bitta xato sanaladi va bu baholash uchun mezon bo`ladi.

Masalan, o`quvchi besh o`rinda h o`rnida bir so`zda x yozgan bo`lsa, hammasi

bitta orfografik xato hisoblanadi.

Agar o`quvchi kirish so`zlarning yozilishida oltita punktuatsion xatoga yo`l

qo`ygan bo`lsa, hammasi bitta hisoblanadi. Bordi-yu, o`quvchi vergulning kirish

so`zlarda, uyushiq bo`laklarda va bog’lovchisiz qo`shma gap qismlari orasida

ishlatilishini bilmasa, bularning har biri alohida-alohida xato sanaladi.

Agar o`quvchi yozma ishda qaratqich belgisini uch o`rnida noto`g’ri

qo`llagan bo`lsa, bitta uslub xatosi sanaladi.

Ta’lim tizimida sodir bo`layotgan o`zgarish va yangilanishlar o`quvchilarga

bilim, ko`nikma va malakalarni berish bilan bir qatorda ularning o`ziga va boshqa

insonlarga, jamiyatga, davlatga, tabiatga nisbatan mehr uyg’otish, vatanparvarlikni

ongiga va qalbiga singdirishni ko`zda tutadi.

Yurtboshimiz ota-onalar, ustoz va murabbiylarga qarata shunday deydilar:

―Har qaysi ota-ona, ustoz va murabbiy har bir bola timsolida, avvalo, shaxsni

ko`rishi zarur.

5-savolga javob
KOMMUNIKATIV funksiya;aloqa ,muomala qilish uchun xizmat qilish tilning eng muhim funksiyasidir. Kishilar til orqali bir –birlarini tushunadilar.bu tilning kommunikativ yani ijtimoiy funksiyasidir.

EKSPRESSIV YANI EMOTSIONAL FUNKSIYA;kishilar bir birlariga til yordamida ta’sir qiladi.His –hayajon ,istak, ruhiy kechinmalarni isxor etish vositasi. modal so’z,ritorik so’roq gap kabi vositala ekspressivlikni kuchaytiradi.

-AKKUMULATIV funksiya tilda to’plangan tajriba va bilimlarini kelajak avlodga yetkazish funksiya.
Til kishilarning eng muhim aloqa vositasi.Til odamlarning bir-birlari bilan muomalada bo’lishi uchun yordam beradigan eng muhim vositadir.Tilsiz jamiyat, jamiyatsiz til bo’lishi mumkin emas, shuning uchun til ijtimoiy hodisa hisoblanadi, ya’ni til yakka odamga emas, balki butun jamiyatga daxldor bo’lib, shu jamiyat a’zolari yordamida shakllantirilib, rivojlanib boradi. Til va jamiyat bir-biriga ta’sir qilib turadigan, birining rivojiga boshqasi hissa qo’shadigan hodisalar bo’lganligi uchun jamiyatda yuz bergan o’zgarishlar tezlik bilan tilda ham aks etishi tabiiydir. Til kishilik jamiyatining asrlar davomidagi butun tarixiy jarayonida ma’lum bir guruh tomonidan emas, balki butun jamiyat va jamiyatning a’zolari tomonidan shakllantirilgan ijtimoiy hodisadir. Shu bilan birga, til biror davrning, biror ijtimoiy-iqtisodiy jamiyatning mahsuli bo’lmay, balki butun jamiyat tarixi jarayonidagi bir qancha davrlarning mahsuli bo’lib, jamiyatdagi turli tabaqa vakillari uchun bab-baravar xizmat qiladi.

9-variant

1. SHeva va lahjalar. Tilning malum hududdagi oғzaki qo‘llanishidagi xususi-yatlarini o‘zida aks ettirgan shakli sheva yoki dialekt (grekcha dialektas - til, nutq, sheva) deb ataladi. Katta sheva va dialektlarni lahja deb yuritiladi. Til va sheva o‘rtasidagi tafovut shartli bo‘lib, go‘yo milliy til va adabiy til o‘rtasidagi farqqa o‘xshashdir. Bu farqlanish turli hududlardagi bir tilning turli ko‘rinishidek tuyuladi.
Til va dialektlarning tafovuti unda so‘zlashuvchilarning madaniyati, psixologiyasi, urf-odati va milliy xususiyatlarining o‘zgachaligi bilan izohlanadi. Bir-biriga hududiy yaqin bo‘lgan shevalar o‘sha tilga o‘xshash alomatlari bilan ajralib turadi. Bir-biridan juda uzoq hududda tarqalgan shevalar esa boshqa tilga o‘xshash alomatlarga ega bo‘ladi. Masalan, oltoy tilining janubiy shevalari qirғiz tiliga juda o‘xshash bo‘lsa, shimoliy shevalari shor tiliga yaqinroqdir [SHaykevich A.YA., Abduazizov A.A., Gurdjieva E.A. Vvedenie v yazikoznanie. T., 1989, s.192.]. Bir tilning turli shevalari avalo talaffuz xususiyatlari bilan farqlanadi. Masalan, Toshkent shevasida "keldi" deb talafruz qilinsa, xorazm shevalarida "galdi", o‘zbek tilining qarluq shevala-rida "yomon", o‘zbek tilining qarluq shevalarida "jomon" deb talaffuz qilinadi. SHevalar o‘z luғati, ya`ni so‘zlari bilan farq-lanadi. Masalan, Buxoro shevasida "taxlamoq" feqli biror ishni bajarmoq ma`nosida qo‘llanadi. Bu so‘z boshqa o‘zbek shevalarida "biror narsani ustma-ust tartibda qo‘ymoq" ma`nosini beradi. Tilning shevalari o‘z grammatik alomatlari bilan ham farqlanadilar. Ko‘pgina o‘zbek shevalarida qaratqich kelishigi qo‘shimchasining tushum kelishigi qo‘shimchasi -ni bilan aytiladi.
Tilning sheva va lahjalarni o‘rganuvchi tilshunoslikning alohida bo‘limi dialektologiya (lotincha dialekt - nutq va fan) deb ataladi. Tilning turli hududlardagi tarqalgan sheva va lahjalari shu xalqning tarixi, urf-odati, madaniyat va san`ati bilan boғliqdir. Odatda dialektologiya regional, ya`ni hududiy, biror region yoki mahalliy joy bilan boғliqdir.
Dialektologiya lingvistik geografiya bilan boғlanadi. Turli shevalardagi xususiyatlar jamlanib lingvistik atlaslar tuziladi. SHeva va lah-jalarning hududiy joylanishiga doir xaritalar tuziladi.
Endilikda turli tillardagi ayrim xususiyatlarning tarqalishiga doir xarita va atlaslar tuzilmoqda. Bunday lingvistik xarita va atlaslarni tuzish maqsadida aniq dastur va anketalar, yaqni qanday masalalar, so‘z va gaplar kiri-tib, ularni tahlil qilishda uchraydigan fonetik, grammatik va leksik xususiyatlarga ahamiyat beriladi. Bunday vazifalarni bajarish uchun maxsus dialektologik ekspeditsiya uyushtiriladi.
Til va uning shevalaridagi tarqalgan turli xususiyatlaring dialektologik xaritada ko‘rsatilish chegarasi izoglosslar (lotincha izo- o‘zaro, gloss-til) deb yuritiladi. Bunday izoglosslami aniqlash shevalar tarixini o‘rganishda yordam beradi.
Lingvistik geografiya metodlarini qo‘llash natijasida turli tiilar va shevalardagi izoglosslarning tarqalishi aniqlanadi. Jamiyatning turli sinflariga mansub bo‘lgan til xususiyatlarini ijtimoiy dialektlarga xos deb hisoblanadi.
LAHJA, dialekt — umumxalq tilining muayyan chegaralangan hududda joylashgan kishilar jamoasida bevosita aloqa vositasi sifatida qoʻllanuvchi va nisbatan yaxlit lisoniy tizim bilan ajralib turuvchi koʻrinishi. Lahja bir qator kattaroq til tuzilmasi tarkibiga kiradi, ushbu butunlikning boshqa qismlariga, boshqa Lahja lariga qarshi qoʻyilib, taqqoslanadi va ular bilan umumiy xususiyatlarga ega boʻladi. Hududiy Lahjalar tovushlar tarkibi, grammatika, soʻz yasalishi, leksika nuqtayi nazaridan muayyan tafovutlarga ega boʻladilar. Bunday farqlar sezilmas darajada boʻlib, aniq, bir tilning turli Lahja larida soʻzlovchilar bir-birini yaxshi tushunishadi ( mas, oʻzbek tili L. va shevalari), boshqa tillarning Lahja lari bir-biridan kuchli farq qilib, bunda turli Lahja larda soʻzlovchilarning oʻzaro aloqasi qiyinlashadi yoki mumkin boʻlmaydi (mas, nemis, xitoy tillari Lahjalari). Lahja umumxalq tilining quyi bosqichi hisoblanadi, u shevaga nisbatan keng maʼnoga ega boʻlib, shevalar yigʻindisidan tarkib topadi. Mas, etnogenetik jihatdan koʻp tarkibli boʻlgan oʻzbek tilida 3 ta asosiy Lahja farqlanadi: qorluq-chigil-uygʻur Lahjasi — Fargʻona vodiysidagi, Toshkent va Zarafshon vohalaridagi shaharlar va ularga yaqin aholi maskanlari shevalarini oʻzi ichiga oladi; qipchoq Lahjasi — Samarqand, Buxoro, Surxondaryo, Shim. Xorazmdagi hamda Fargʻona va Ohangaron vodiylaridagi «j»lovchi oʻzbek shevalarini oʻz ichiga oladi; oʻgʻuz Lahjasi — Jan. Xorazm (Urganch, Xiva, Xonqa, Hazorasp va b.) va Turkmanistondagi oʻzbek shevalaridan iborat. Mazkur Lahja larning fonetikasi, grammatikasi va lugʻat tarkibida bir-biridan farq qiluvchi xususiyatlar mavjud, lekin bu farqlar ularni birbiridan keskin ajratmaydi. Bu L. lar oʻzbek xalqi va tilining paydo boʻlishi va rivojlanishida yetakchi oʻrin egallab, qoz. oʻzbek adabiy tilining shakllanishi va undagi ayrim lisoniy hodisalarning barqarorlashishida ishtirok etgan. Qorluq Lahja sining Toshkent va Fargʻona tip shevalari hoz. oʻzbek adabiy tilining tayanch shevalari hisoblanadi. Oʻzbek adabiy tili hozir ham Lahja lardagi eng ifodali, koʻp maʼnoli soʻzlar va iboralar, maqbul grammatik shakllar hisobiga boyib bormoqda. Abduvahob Madvaliyev.
2. Turli yig’ilish, kengash va boshqa tur anjumanlarning borishini, majlis qatnashchilarining chiqishlari va ular qabul qilgan qarorlarni aniq, siqiq holda qayd qiluvchi rasmiy hujjat. U voqyelikning o`rni, vaqti va holati haqida ma’lumot berish bilan birgalikda, qarorlarning to`g’ri qabul qilinganligini tekshirish va ularning bajarilishini nazorat qilishga imkon beradi. Doimiy ish ko`ruvchi organlar (ilmiy kengash, hay’at va boshqalar), shuningdek vaqtinchalik ish ko`ruvchi organlar (konferen-siyalar, yig’ilishlar, anjumanlar, komissiyalar) faoliyat-larida, albatta, bayonnoma yozilishi kerak. Bayonnomani yozishni tashkil qilish kotibning asosiy vazifalaridan biridir. Bayonnoma turli organlarning doimiy kotiblari tomonidan tuziladi va rasmiylashtiriladi. Vaqtinchalik ish ko`ruvchi organlar majlislarida esa yig’ilish jara-yonida saylangan kotib aynan shu ishni bajaradi.

Bayonnomada o`z aksini toptan axborotlarning aniqligi uchun butun mas’uliyat va javobgarlik majlis raisi va kotibi zimmasiga yuklatiladi.

Bayonnoma yozib olinishiga ko`ra, qisqa, to`liq, stenogra-fik, fonografik, konspektiv shakllarda bo`lishi mumkin. Q i s q a bayonnomada faqatgina kun tartibi, ma’ruzachi va muzokarada qatnashuvchilar familiyasi va qabul qilingan qaror ko`rsatiladi. Ularda ma’ruzalar mazmuni batafsil bayon qilinmaydi. Bunday bayonnomalar masalani muhokama qilinishi haqida to`liq tasavvur bera olmaydi. Shu nuqtai nazardan yig’ilishda so`zga chiqqan barcha qatnashchilarning bayon qilgan fikr va mulohazalarini qamrab olgan to`liq majlis bayonnomasi afzaldir. Majlis bayonnomasining to`liq shakli faqat yig’ilish xususida emas, balki o`sha jamoaning faoliyati to`g’risida ham fikr yuritishga imkoniyat beradi.

Yig’ilish stenografiya usulida (stenografik) yoki mag-nitofon yordamida yozib olinayotgan (fonografik) bo`lsa, qisqa bayonnoma tuzilib, stenogramma rais va kotib tomo-nidan imzolanadi va asosiy bayonnomaga ilova qilinadi.

Bayonnomaning asosiy zaruriy qismlari:

1. Muassasa nomi.

2. Sarlavha (bamaslahat ish ko`ruvchi organ yoki yig’ilishning nomi).

3. Hujjatning nomi (Bayonnoma).

4. Yig’ilish sanasi.

5. Shartli raqami.

6. Yig’ilish joyi.

7. Tasdiqlash ustxati (agar bayonnoma tasdiqlanishi zarur bo`lsa).

8. Yig’ilish raisi va kotibining familiyasi va ismi.

9. Matn:

a) qatnashuvchilar ro`yxati yoki soni;

b) kun tartibi;

v) eshitildi;

g) so`zga chiqdilar;

d) qaror qilindi.

10. Ilovalar (agar ular mavjud bo`lsa).

11. Imzolar

3. Fan-texnikaning turli tarmoqlariga doir ilmiy asarlar, darsliklar ilmiy uslubda yoziladi. Mantiqlilik, aniqlik bu uslubga xos xususiyatlardir. Ilmiy uslub aniq ma’lumotlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalar (qoidalar, ta’riflar)ga boy bo‘lishi bilan boshqa uslublardan farq qiladi: Yomg‘ir - suyuq tomchi holidagi atmosfera yog‘ini. Tomchining diametri 0,5-0,6 mm bo‘ladi.

Ilmiy uslubda har bir fanning o‘ziga xos ilmiy atamalaridan foydalaniladi, bu uslubda so‘zlar o‘z ma’nosida qo‘llanadi, qoida yoki ta’rifning mazmunini ochishga xizmat qiladigan ajratilgan bo‘laklar, kirish so‘zlar, kirish birikmalar, shuningdek, qo‘shma gaplardan ko‘proq foydalaniladi.
Ilmiy uslub (yoki ilmiy bayon uslubi)da tabiat va ijtimoiy hayotdagi hodisalar Aniq ta’riflanadi, tushuntiriladi. Bu uslub o‘zining alohida maxsus vazifasiga ega ekanligi Bilan ajralib turadi. Ilmiy uslub ilmiy terminologiya Bilan bog‘liq. Odatda, terminlar ilmiy uslubning leksikasini tashkil qiladi. Lekin ilmiy asarlar tili faqat terminlardangina tashkil topma, unda abstrakt leksika va ko‘p ma’nolilik xususiyatiga ega bo‘lgan umumxalq so‘zlari ham keng qo‘llaniladi. Ilmiy uslubda yana fanning turli sohalariga oid simvol va belgilar, Raqamlar ham ishlatiladi.
O‘zbek ilmiy uslubida obrazli nomlarning roli juda kattadir. Masalan: oq tuproq, qora tuproq, qizil tuproq, sho‘rtuproq; muzlik kamari, muzlik darvozasi, muz tili, kulcha muz; marjon qirg‘oq, panjarasimon qIrg‘oq; oy o‘tovi, serostona daryo, patsimon bulutlar kabi terminlar ham aslida obrazli ifodalardan kelib chiqqan.
Albatta, ilmiy uslubdagi obrazlilik bilan badiiy adabiyotdagi obrazlilik farqlanadi. Ilmiy uslubda obrazli nomlar faqat nominativ atash funktsiyasini, badiiy adabiyotda esa estetik ta’sir ko‘rsatish vazifasini bajaradi. Obrazlilik katigoriyasi agar ilmiy uslubda «so‘ngan, nursiz»holda ko‘rinsa, badiiy adabiyotda esa «jonli» tarzda namoyon bo‘ladi. Masalan, uchar yulduz, somon yo‘li astronom uchun, avvalo, termin vazifasini o‘taydi, yozuvchi uchun esa bu so‘z birikmalari o‘xshatish yoki obrazli ifoda manbai bo‘lishi mumkin.
Odatda ilmiy uslubga mansub materiallar o‘z mazmuniga ko‘ra 2 turga bo‘linadi: 1.Ilmiy tadqiqotlar. 2.Ilmiy-ommabop asarlar.
Ilmiy tadqiqotlar Biron-bir fan sohasidagi izlanishlarni qamraydi, uzoq yillar olib borilgan ijodiy mehnat samarasini ko‘rsatdi. Masalan: Oybekning «Abdulla Qodiriyning ijodiy yo‘li», I.Sultonning «Navoiyning qalb daftari», H.Yoqubovning «Adibning mahorati» kabi asarlar xudi shunday tadqiqotlardir.
Ilmiy ommabop asarlar hamma uchun tushunilishi qiyin bo‘lgan masalalarni sharhlaydi. Bunday asarlarda iloji boricha murakkab atamalar qo‘llanmaydi. Bu uslubda ham shevachilikka yo‘l qo‘yilmaydi. Lekin bu ikki xillik ilmiy uslub umumiylik asosida bir-biriga bog‘liq bo‘ladi.
Xullas ilmiy uslub materialini o‘zaro tutashtiruvchi holatlar quyidagilar:
1.Dalillarning aniqligi, mantiiqiy asosligi, tavsifiy izchilligi ilmiy uslubning barchasi uchun muhim hususiyatdir.
2. Ilmiy terminlarining ko‘proq qo‘llanilishi bu sohaning harakteriga mosdir.
3. Ilmiy uslubda gap bo‘laklarining tushib qolish alomati kam uchraydi.
4. Adabiy meyorga rioya qilish, gaplarning grammatik shakllanganligi bu uslubning etakchi xususiyatidir.
5. Shevachilikka yo‘l qo‘yilmaydi.
Ilmiy uslub ilmiy faoliyat sohasiga xizmat qiladi.U asosan fan tili.Asosiy vazifasi g‘oyalar faktlar qonuniyatlar hodislar va tushunchalar tizimi bilan aloqadorlikdir. Bu axborotlar isbotlangan , dalillangan va umumlashganligi,yozma nutq shaklida nomoyon bo‘lishi uning o‘ziga xos xususiyatlaridir.Axborotning holisligi va umumlashganligi,mantiqiy vap izchilligi,aniq va batafsilligi bu uslubga xosdir.Bu uslubda avtor shaxsi ifodalanmaydi,buyoqdor so‘zzlar uchramaydi. Har bir fan sohasiga oid shartli qisqartmalar va ramziy belgilar uchraydi. Shu fanga oid termnlar uchraydi
Albatta, ilmiy texnik bayon ilmiy matematik bayondan yoki qat’iy ilmiy bayon ilmiy-ommabop bayondan ma’lum darajada farqlanadi. Bu tafovutlar bayon qilish situatsiyasi va bayon qilish «materiali»dan kelib chiqadi. Binobarin, ilmiy-texnik, ilmiy-ommabop, ilmiy-ommabop matematik bayonlar ilmiy uslubning ko‘rinishlari bo‘lgani uchun, ular ilmiy uslubga xos umumiy, yaxlit xususiyatlarga ega bo‘ladi. Ilmiy uslubning barcha belgi-alomatlari ularning har birida o‘ziga xo sbir shaklda takrorlanadi. Masalan, ilmiy uslubning ilmiy-ommabop variantida yozilgan biron fanga oid kitob, maqola va lektsiyalar shu fan masalalari bilan tanish bo‘lmagan kishilar uchun mo‘ljallanganda material ularga tushunarli shaklda bayon etiladi, fikr jonli va qiziqarli tushuntiriladi, ilmiy terminlar kam qo‘llaniladi, umuman tanish bo‘lmagan termin va mavhum formulalar o‘rniga aniq tasviriy materiallarga kengroq o‘rin beriladi. Lekin ilmiy uslub bilan uning ilmiy-ommabop ko‘rinishi o‘rtasidagi bir xildagi tafovutlar ilmiy uslub tushunchasining bir butunligiga, yaxlitligiga putur etkazmaydi.
Monologik xarakterda o‘zbek ilmiy terminologiyasida oq tuproq, sariq tuproq kabi obrazli terminlar ko‘rinishidan obrazli tuyulsa ham, lekin ilmiy uslubda narsa va xodisalarni faqat nomlash uchun xizmat qiladi. Badiiy adabiyotda esa obrazli tafakkur ifodasi uchun xizmat qilib, kitobxonga estetik ta’sir etish vositasiga aylanadi. Masalan, uchur yulduz, quyruqli yulduz kabi astronomik terminlar shular jumlasidandir.
Ilmiy -ommabop uslubda badiiy nutq unsurlari va usullariga murojaat qilinishi xollari tez-tez uchrab turadi.
Voqelikka munosabatni munosabatning va buning tadqiqini mantiiqan dalillangan, grammatik shakllangan, adabiy me’yor asosida tuzilgan jumlalarda ifodalab berish ilmiy uslubning mohiyatini tashkil etadi.
Ilmiy uslub doirasi anchagina keng va xilma-xildir. Chunonchi, bir qator ijtimoiy fanlarga oid tadqiqotlar ko‘proq ommaviyligi Bilan tavsiflansa, Aniq fanlarga oid tadqiqotlar mutaxassislar doirasida ko‘proq anglashilarli bo‘ladi.
Ilmiy uslub ilmiy faoliyat sohasiga xizmat qiladi. U asosan fan tili.Asosiy vazifasi g‘oyalar faktlar qonuniyatlar hodislar va tushunchalar tizimi bilan aloqadorlikdir. Bu axborotlar isbotlangan, dalillangan va umumlashganligi,yozma nutq shaklida nomoyon bo‘lishi uning o‘ziga xos xususiyatlaridir.Axborotning holisligi va umumlashganligi,mantiqiy vap izchilligi,aniq va batafsilligi bu uslubga xosdir. Bu uslubda avtor shaxsi ifodalanmaydi,buyoqdor so‘zlar uchramaydi.Xar bir fan sohasiga oid shartli qisqartmalar va ramziy belgilar uchraydi. Shu fanga oid termnlar uchraydi.
4. Sodda terminlar - tarkibida so‘z yasovchi va so‘z o‘zgartiruvchi affikslarning bor-yo‘qligiga qaramay, yolg‘iz bir o‘zakdan yoki negizdan paydo bo‘lgan, birgina lug‘aviy ma’noli qism bo‘lgan so‘z hisoblanadi. Masalan: qo‘shin, shtab, avtomat (harbiy); panjara, shpal, yog‘och (yog‘ochsozlik); voris, guvoh (yuridik).
Sodda terminlar ikki guruhga bo‘linadi:

Tub terminlar – yolg‘iz o‘zakdan hosil bo‘lgan terminlar: bola, jiyan, tog‘a (qarindoshlik); mebel, go‘sha, eshik (yog‘ochsozlik); jarima, huquq, jazo (yuridik).

Yasama terminlar – tub terminlarga biror yasovchi affiksning qo‘shilishi bilan hosil bo‘lgan terminlar: mebelsozlik, duradgorlik (yog‘ochsozlik); dalolatchi, jinoyatchi (yuridik).
Qo‘shma termin - ikki va undan ortiq sodda terminlarning birikuvidan tuzilgan terminlar.
Qo‘shma terminlar ham qo‘shma so‘zlar kabi o‘z qatlam so‘zlaridan, boshqa til materiallaridan hamda har ikkala manbaning o‘zaro qo‘shilishidan yasaladi. O‘zbek tili materiallari asosida yuzaga kelgan qo‘shma terminlar asosan umumiste’moldagi tayyor qo‘shma so‘zlarning ilmiy termin yoki nomen sifatida terminologik tizimlarga qabul qilinishi mahsulidir. Bunday ikki planda qo‘llanuvchi leksik birliklar ko‘proq xalq tili bilan bog‘liq holda rivojlangan terminologik sistemalarda tez-tez uchraydi. Shuningdek, o‘z tilimiz materiallaridan tuzilgan qo‘shma terminlar ayni ruscha terminlarni to‘liq kalkalash jarayonida ham yuzaga keladi
1.Ma’lumki, o‘zbek xalqi qadimdan boshqa xalqlar bilan hamkorlikda, qo‘shnichilikda yashab kelgan. Shunga ko‘ra, tilimizda ayrim komponentlari arabcha, forscha yoki ruscha-baynalmilal bo‘lgan, hatto har ikkala qismi ham muayyan (o‘zbek tilidan boshqa) til materialidan yasalgan qo‘shma so‘zlar va terminlar uchraydi. Demak, qo‘shma terminlarning komponentlari genetik materialiga ko‘ra turlicha. Shunga ko‘ra, ya’ni qo‘shma terminlarni ularni tashkil etgan komponentlarining kelib chiqish materialiga ko‘ra ikki guruhga ajratish mumkin: 1) bir tildagi qatlamga mansub so‘z birliklaridan hosil etilgan qo‘shma terminlar; 2) turli tillarga mansub so‘z birliklaridan hosil etilgan qo‘shma terminlar
2.Komponentlari bir leksik qatlamga mansub so‘z birliklaridan hosil etilgan qo‘shma terminlar. Bunday qo‘shma terminlar ham, o‘z navbatida, ikkiga bo‘linadi:
a) o‘zbek tilida avvaldan qo‘llab kelingan o‘zbekcha, arabcha, forscha so‘zlarning o‘zaro qo‘shilishidan yuzaga kelgan qo‘shma terminlar. Bunday terminlar quyidagi ko‘rinishlarga ega:
Ot+ot modelida yasalgan qo‘shma terminlar. Bu model botanika, zoologiya singari tabiiy fanlarda, ularning terminologik tizimida mahsuldor hisoblanadi. Masalan: ayiqtovon, ituzum, tuyaqush (botanika) kabi. Keyingi davrda texnikaning bir qator terminologik tizimlarida ham shu tpidagi qo‘shma terminlar miqdori ortib bormoqda: qismfazo, tagmaxraj, ustmaydon, olovbardoshlik(fizika-matem.); qayin ona, katta buva (qarindoshlik); tintuv qilish, huquqni cheklash (yuridik) kabi.

Sifat+ot modelida yasalgan qo‘shma terminlar qo‘proq tabiiy fanlar terminotizimida uchraydi: to‘g‘ri burchak, qo‘shbog‘, issiqbardoshlik, sovuqbardoshlik (fizika-matem.); huquqiy norma, yuridik konsultatnt (yuridik) kabi.

Son+ot modelida yasalgan qo‘shma terminlar matematika fanida ko‘proq qo‘llaniladi: uchhad, birhad, o‘nyoq, beshyoq, yarim doira, yarimyig‘indi, yarimfazo, yarimo‘tkazgich (fizika-matem.) kabilar.Ot+fe’l modelida yasalgan qo‘shma terminlar. Bunda ikkinchi komponentga –ar sifatdosh ko‘rsatkichi qo‘shiladi. Masalan: o‘g‘itsepar, markaztopar, go‘ngsochar (botanika), xususiy ajrim, adolatli sudlov (yuridik) kabi.
Keyingi vaqtlarda ikkinchi komponentga –gich (-kich, - qich, -g‘ich) affiksi bilan ham ko‘plab yasalmoqda: havo qizdirgich, havo haydagich, go‘ng sepkich, urug‘ o‘tkazgich, oqim keskich, ko‘chan tutqich, xamirkeskich, go‘shtqiymalagich, yashinqaytargich kabi.
Ravish+ ot yoki harakat nomi modelida yasalgan qo‘shma terminlar: o‘ta tuyinish (xim.), o‘takuchlanish, o‘taqizitish, o‘tauyg‘onish (fiz.), o‘ta struktura, chala o‘tkazgich, qisqa tutashuv kabi.
b) komponentlari ruscha-baynalmilal termin yoki termin-elementlardan iborat, rus tilidan tayyor holda o‘zlashtirilgan qo‘shma terminlar. Bunday terminlar uchta holatda yuzaga keladi:
- agar ruscha-baynalmilal qo‘shma terminning har ikkala komponenti o‘zbek tilida mustaqil termin yoki terminelement sifatida qo‘llansa, bunday terminlar o‘zbek tilida ham qo‘shma sanaladi. Masalan: karbonvodorod, elektrstansiya, radiostansiya, radiolampa, kinokomediya, kvarsgenerator, kristallgidrat kabi.
- birinchi komponenti muntazam takrorlanuvchi (anti-, avto-) elementdan tashkil topgan qo‘shma terminlar. Masalan: antikosinus, antiparallel, antisimmertiya, avtokataliz, avtokran, avtorentgen, avtobenzin kabi.
-boshqa holatlarda esa, ya’ni qismlarga ajraluvchi ruscha terminlarning muayyan qismi mustaqil termindan va de-, per-, re-, so-, sub- kabi prefikslardan iborat bo‘lganda yoki ikkinchi komponenti mustaqil qo‘llanmaydigan suffiksoid orqali ifodalanadi: depolyarizator, peroksid, reekstraksiya, rekristallizasiya, sopolimer, suboksid kabi.
Turli tillarga mansub so‘z birliklardan hosil bo‘lgan (gibrid) qo‘shma terminlar. Bunday terminlar ikkita boshqa-boshqa qatlamlarga oid so‘zlarning o‘zaro birikuvidan hosil bo‘ladi. Adabiyotlarda bunday terminlarni “duragay qo‘shma so‘zlar yoki gibrid terminlar deb yuritmoqdalar. Bunday terminlar ikki xil bo‘ladi:
a) gibridlarning har ikkalasi ham ruscha-baynalmilal, ham o‘zbekcha komponenti mustaqil ma’no va qo‘llanishga ega bo‘lgan so‘z-terminlardan iborat bo‘ladi: karbonsuvlar, elektrarra, xlorsirka, limitko‘rsatkich, elektrasbob, yodmoy va boshqalar.
b) baynalmilal komponenti avto-, azo-, nitro-, psevdo- singari aniqlovchilar bilan ifodalangan gibrid terminlar. Masalan, avtosug‘orgich, agroqoida, azoqo‘shilma, allodolchin kislota, antixossa, aeropurkagich, geteroqutbiylik, gidroqurilma, izotuzilish, makrodunyo, mikroiqtisod, pnevmog‘ildirak, psevdoko‘paytma, protoyulduz, fotoqog‘oz, infraqizil, ultrako‘paytma, multiturg‘unlik, videoyozuv kabi.
S.Usmonov metaforaga bag‘ishlangan maqolasida shunday bir dalilni alohida ta’kidlab o‘tgan edi: Qo‘shma so‘z sostavidagi komponentlar, ko‘pincha, ko‘chgan ma’noga ega bo‘ladi. O‘simliklarning nomlari bu jihatdan juda xarakterli. Masalan: bo‘tako‘z (gul), otquloq, echkiichak, echkisoqol, eshakmiya, chumchuqtil, ho‘kiztili... itburun (o‘simlik) va boshqalar
5.Tilshunos M.Mukarramov metaforalarning qo‘llanish xususiyatlari haqida so‘z yuritib shunday degan edi: «… metaforalar doimo bir so‘zdan tarkib topmay, balki birikmali bo‘lishi ham mumkin»6. O‘simliklarning nomlari bu jihatdan juda xarakterli. Masalan:

1. «Zoologik termin + zoologik termin» yoki «zoologik leksema + anatomik leksema» qolipli terminlar: kapalakqanot, mushukquyruq,

sigirquyruq, otquloq, bo‘tako‘z, echkiichak, echkisoqol, eshakmiya, cho‘chqayol.
2. «Zoologik termin + botanik termin» qolipli botanik terminlar: baqajo‘xori, baqaterak, baqayaproq va b.

3. «Zoologik termin + boshqa soha termini yoki oddiy leksema»

qolipli botanik terminlar: pashshaqopqon, to‘ng‘iztaroq, qushqo‘nmas,
pashshaqo‘nmas va boshqalar.

4. «Botanik termin + botanik termin» qolipli botanik terminlar: gulkara.

Keltirilgan botanik terminlardan ma’lumki, zoologiya sohasiga oid terminning qaysidir xususiyati o‘simliklarda mavjud bo‘lganligi bois zootermin bilan birga ifodalanadi7.

Tayanch tushunchalar: struktur tuzilish, sodda, qo‘shma, murakkab va birikma terminlar, yasama, morfologik usul, sintaktik usul, semantik usul.
Birikma terminlar ko‘proq terminologik xarakterda bo‘ladi va u birikma holida bir tushuncha beradi. Unda hokim bo‘lak tushuncha mohiyatini bildirib, tobe bo‘lak uniig nimaga xosligini belgilaydi yoki ma’noni mo‘ljallangan tushuncha hajmigacha toraytirib ifoda etishga xizmat qiladi. Masalan, agrar masala birikma terminsining ma’no mohiyati masala so‘zidan anglashiladi. Uning aniklovchisi esa uning nimaga taalluqniligini ko‘rsatib kelgan. Yana melodiy yil, qamara yil, muchal yili birikma terminlarida birikma ma’nosi mohiyati yil so‘zida ifoda topgan. U to‘rt fasl vaqtiga teng. Lekin unga aniqlik kiritish uchun aniqlovchi berilgan. Aniqlovchi aniqlanmishdan anglashilgan vaqtning aniq belgilanishida ahamiyat kasb etadi. Melodiy yil 365-366 kundan, qamara yil 354 kundan, muchal yili esa 365 kunu qancha soat va daqiqadan iborat bo‘ladi.

Birikma terminlar ma’nosi xoh u terminologik xarakterda bo‘lsin, xoh terminologik xarakterda bo‘lmasin, albatta, nomlovchili xususiyatini o‘zida saqlaydi. Bu uning nomlovchi ma’nosi ham hokim bo‘lakdan, ham tobe bo‘lakdan tarkib topganligi bilan izoxlanadi.

Birikma terminlar asosan ot turkumida ekanligi bilan diqqatga sazovordir. Bu birikma terminlar esa asosan terminlardan iborat. Masalan, aylanma harakat, yo‘nalma harakat, ayirish belgisi, analitik geometriya kabi birikma terminlar matematik, yetti og‘ayni, somon yo‘li, andromeda tumshig‘i kabi birikma terminlar astronomik, absolyut monarxiya, demokratik hokimiyat, agrar masala, vaziri akbar kabi birikma terminlar siyosiy terminlardir. Shularga o‘xshash yana terminologik bo‘lmagan chin arafa, yolg‘on arafa, tashviqot nuqtasi, katta maslahatchi, ilmiy xodim, ichki ishlar kabi birikma terminlar o‘zbek tilida ot turkumiga oid lug‘aviy birliklar ichida ko‘plab uchraydi.

Birikma terminlar so‘z turkumi nuqtai nazaridan, aytilganiday, chegaralangan emas. U sifat turkumida ham ko‘plab uchraydi. Masalan, avzoyi buzuq, amri mahol, arzon-garov, arki namokob kabi birikma terminlarni ko‘rsatish mumkin. Bunday birikma terminlarning hokim bo‘lagi sifat turkumiga mansub bo‘lib, tobe bo‘lagi ot turkumida ham, sifat turkumida ham bo‘lishi mumkin. Yuqoridagi birikma terminlarning 1- va 2-sida tobe bo‘lak ot, keyingi ikkitasida esa sifatga oiddir. Birikma terminlar fe’l turkumida ham uchraydi. Masalan, aholining absolyut o‘sishi, aybga buyurmoq, aksiga olmoq, aks tegmoq kabi birikma terminlarni ko‘rsatish mumkin. Bunday birikma terminlarning ham hokim bo‘laga fe’l bo‘lib, tobe bo‘lagi ot yoki sifat turkumiga mansub ekanligi kuzatiladi. Tobe bo‘lak ot turkumiga mansub bo‘lsa, birikma yo obyektli birikma, yo predikativ qo‘shilma qolipida tarkib topadi. Yuqoridagi birikma terminlarning 2- va 3-si obyektli birikma qolipida bo‘lib, oxirgisi predikativ qo‘shilma qolipidadir. Birinchi sifat birikmali terminning tobe bo‘lagi esa uyushmagan aniqlovchilardan iborat.

Birikma terminlar ravish turkumida bo‘lishi ham mumkin. Biroq u tilda juda kam uchraydi. Masalan, aks holda birikma termini ravish turkumidadir.
Birikma terminlar murakkab birikmadan tarkib topganligi ham tilda kuzatiladi. Masalan, yuqorigi o‘rta kurak tish kabi. Bunday birikma terminlarda ham eng so‘nggi o‘rindagi bo‘lak hokim bo‘lak bo‘lib, birikma ma’nosi mohiyatini belgilaydi.
Turli korxona, muassasa, tashkilotga, gazetalarga berilgan nomlar ham birikma terminlar tipiga kiradi.
Birikma terminlar ikki xil bo‘ladi:
Yig‘iq birikmalar. Bular ikki komponentli birikmalardir: yog‘och to‘qmoq, kitob tokchasi, taxta pol, qo‘yim qoldirish (yog‘ochsozlik); odil sudlov, sud taftishi (yuridik).
Yoyiq birikmalar. Bular uch va undan ortiq mustaqil leksemalardan tarkib topadi: a) uch komponentli biriikmalar: tob tashlab qiyshaytirish, bo‘ylama tob tashlash (yog‘ochsozlik); b) to‘rt komponentli biriikmalar: “qaldirg‘och quyruq” tiroqli birikmalar, dasta bet bog‘lash usuli (yog‘ochsozlik); s) besh komponentli biriikmalar: uzunasiga qirquvchi disk arrali stanok (yog‘ochsozlik); d) olti komponentli biriikmalar: markazlar yordamida silindrik sirtlarni xomaki yo‘nish (yog‘ochsozlik). Birikma terminlar quyidagi modellarda yasaladi:
Ot+ot modeli. Taxta pol, yog‘och oyoq (yog‘ochsozlik); yo‘l boji, jinoyat ishi (yuridik).

Sifat+ot modeli. Pog‘onali sirt, ponasimon ulash, shakldor oyoqlar (yog‘ochsozlik); huquqiy vorislik, davomli jinoyatlar (yuridik); qattiq tanglay, to‘g‘ri ichak (anatomiya).

Murakkab terminlar – bir yoki birdan ortiq so‘zlarning grammatik tobelik munosabatiga asoslangan turg‘un birikma holatida bo‘ladi. Terminologiyaga bag‘ishlangan adabiyotlarda murakkab terminlar birikmali terminlar tarkibida o‘rganiladi. Ayrim adabiyotlarda esa, «tarkibli termin9», «murakkab termin» sifatida talqin etiladi.

Murakkab tuzilgan terminlar yasashda quyidagi talablarga e’tibor berilishi lozim: a) termin mumkin qadar ixcham, kam sonli so‘zlardan iborat bo‘lishi kerak. Terminlarning ixcham bo‘lishi ularni qo‘llashda qulaylik tug‘dirishdan tashqari, ulardan yangi terminlar yasash imkoniyatini beradi. Chunki, mavjud terminlardan so‘z yasovchi affiks yordamida yangi termin yasash (son-teskari son, yoy-yoyning gradusi) hodisalar, tushunchalar orasida mavjud bo‘lgan aloqani ham ko‘rsatib turadi; b) murakkab termin tarkibidagi ba’zi so‘zni izohlaydigan yana boshqa so‘z bo‘lmasligi (qavs ichida berilmasligi) kerak. Aks holda termindan foydalanishda qiyinchilik bo‘ladi. Masalan, tuproqshunoslik sohasida yaratilgan degradasiyalangan (aynigan) qora tuproq, matematika sohasidagi erkin (bog‘liq) miqdor, o‘xshashlik (analogiya) metodi kabi terminlar muvaffaqiyatli chiqmagan bo‘lib, ularni ishlatish ancha noqulaylik tug‘diradi. Murakkab terminlar tarkibidagi har bir so‘z boshqasi bilan affikslar yordamida yoki sintaktik tartib orqali birikkan bo‘lishi kerak. Ularning ko‘makchilar va bog‘lovchilar vositasi bilan grammatik munosabatga kirishishlari ma’qul emas. Chunki yordamchi so‘zlar vositasi bilan birikkan so‘zlardan iborat bo‘lgan murakkab terminlarning terminlik xususiyati bilinmay qoladi, oddiy, erkin birikmaga o‘xshab ketadi. Masalan, burchak bilan o‘lchash, o‘rta va chet nisbatga bo‘lish (“zolotoye secheniye”) kabi. Ko‘rinib turibdiki, bu terminlar tarkibidagi bilan ko‘makchisi hamda va bog‘lovchisining kelishi ularni jonli nutq elementlariga o‘xshatib yuborgan
5. Savolning birinchi qismi takror kelgan.
Тўғри резюме тузишда қуйидаги жиҳатларга эътиборни қаратиш зарур:

1. Саводхонлик – бу резюме тузишнинг зарурий ва муҳим жиҳатидир, чунки агар бу ҳужжатда имловий ва услубий хатоликларка йўл қўйилса, у охиригача ўқилмай ташлаб юборилиши ва умуман эътиборсиз қолдирилиши мумкин.

2. Вакансия (бўш иш ўрин)га муносиблик – ҳозирга қадар орттирилган барча тажриба ва касбий кўникмаларни лўнда ҳолда кўрсата билиш.

3. Резюме ҳажми – энг мақбули – 1-2 варақ. Касбий фазилатларни бир-икки сўзда таърифлашдан кўра, меҳнат фаолияти давомида орттирилган тажриба ва эришилган ютуқларни бир-икки варақда акс эттириш афзалроқдир.

4. Тушунарли ва оддий тузилма – тўғри резюме тузишда иш қидирувчидан ўзи ҳақидаги маълумотлар ва касбий тажрибасини тушунарли ва оддий тарзда акс эттириш талаб қилинади. Амалиётда резюменинг ягона шакли мавжуд эмаслиги сабабли қуйида келтирилган ва тавсиявий характерга эга шаклидан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.

РЕЗЮМЕ ТУЗИЛМАСИ

Резюме тузилмаси қуйидаги бандлардан иборат:

1. Резюме номи.

Бу бандда бир қаторда “Резюме” сўзи ва у кимга тегишлилиги акс эттирилади.

2. Иш қидирувчи ҳақидаги маълумотлар.

Бу ерда қуйидаги маълумотлар акс эттирилиши зарур:

- иш қидирувчининг туғилган вақти (йили, ойи, санаси);

- манзили;

- контакт телефони;

- e-mail;

- оилавий ҳолати.

3. Маълумоти.

Барча маълумотлар тартибли акс эттирилади.

Масалан: Тошкент давлат юридик университети, 2016-2020 йй., юриспруденция (бакалавр).

Тошкент давлат юридик университети, 2020-2021 йй., ҳуқуқ (магистратура).

Вакансия (бўш иш ўрин) йўналишига мос келувчи барча курслар, тренинглар, семинарлар ва таълимга оид бошқа тадбирлар ҳам акс эттирилиши мумкин.

4. Иш тажрибаси.

Бу устунда маълумотлар охирги иш жойидаги давр – ойи ва йили кўрсатилиб, эгаллаган лавозим номини акс эттиришдан бошланади. Масалан:

2019 йил март – 2020 йили март . МЧЖ “Gloria Distribution ”,

лавозим: юрист-маслаҳатчи.

2017 йил октябрь – 2019 йил февраль. МЧЖ “ Arhat Yoiding”,

лавозим: юрист ёрдамчиси.

5. Аввалги иш жойидаги ютуқлар.

Бу устундаги маълумотлар энг аҳамиятли ҳисоблангани сабабли аввалги иш жойида эришилган барча ютуқ ва кўрсаткичлар акс эттирилиши лозим.

6. Қўшимча маълумотлар.

Бу ерда иш қидирувчининг янги иш жойидаги вазифаларни тўла ва сифатли бажаришида ёрдам берувчи кучли томонлари, касбий кўникмалари ҳамда билимлари акс эттирилади. Одатда булар қуйидагилардир:

- компьютер саводхонлиги, яъни компьютер ва махсус дастурларни билиш даражаси;

- хорижий тилларни билиш даражаси;

- шахсий автомобиль мавжудлиги ва уни бошқариш кўникмаси.

7. Шахсий фазилатлар.

Бу устунда иш қидирувчининг фақатгина бўлажак ишига ёрдам берувчи фазилатлари кўрсатилиши мақсадга мувофиқ.

8. Аввалги иш жойидан тавсияномалар.

Резюменинг охирида аввалги иш жойидаги раҳбарнинг тўлиқ исми-шарифи ва контакт телефони кўрсатилиши мақсадга мувофиқдир. Бу маълумотлар бўлажак иш берувчи ёки унинг вакилига иш қидирувчининг касбий маҳорати ва унга оид бошқа маълумотларни аниқлаб олиш учун керак.

Резюменинг энг охирида иш қидирувчи томонидан янги ишни бажаришга киришиш вақти ва ўзи умид қилаётган тахминий ойлик иш ҳақи миқдори кўрсатилиши мумкин.

10-variant
Qayumov Humoyun, [19.06.2022 11:28]
10-variant
1. Tilning ijtimoiy ko’rinishlari qaysilar?

Til jamiyatning aloqa-aralashuv quroli sifatida jamiyat bilan uzviy aloqadadir. CHunki jamiyatda ro‘y bergan har bir o‘zgarish shu jamiyatning tilida o‘zining malum izini qoldiradi. SHuning uchun ham jamiyat tarixining muayyan jihatlarini yoritishda tarixiy hujjatlar, yozma yodgorliklar ojizlik qilib qolgan joyda lingvistik materiallar yordamga kelishi mumkin. Til ijtimoiy xarakterga ega, chunki u jamiyat taraqqiyoti, mehnat faoliyati jarayonida yuzaga keladi. Til faqat jamiyatda, odamlar orasida mavjud bo‘ladigan ijtimoiy quroldir. Tilning taqdiri, uning yashashi, rivojlanishi faqat shu tilda gaplashuvchi jamiyatga boғliq.

Tilning ijtimoiyligi jamiyatda bajaradigan vazifasi, roli va bizning qanday ehtiyojimizni bajarishi bilan belgilanadi. V. Gumbol’dt va Gegel’ asarlarida til kishilarning jamiyatdagi ehtiyojini qondirish uchun xizmat qilishi haqida fikr bildirilgan.

2. Nizom-ustav hujjati haqida ma’lumot bering.

Ustav (rus.) — muayyan munosabat doirasidagi faoliyat yoki biror davlat organi, korxona, tashkilot va sh.k.ning tuzilishi, vazifasini yoʻnaltirib turadigan asosiy qonunqoidalar majmui (mas, siyosiy partiya, kasaba uyushmasi, temir yoʻl, daryo transporti, bank U.lari va h.k.). Harbiy xizmatchilar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar qurolli kuchlar U.i bilan tartibga solinadi. U. yuridik shaxslarning asosiy taʼsis hujjati hisoblanadi. Yuridik shaxe oʻz U.i asosida ish olib boradi. U. yuridik shaxe muassislari tomonidan tasdiqlanadi va davlat roʻyxatidan oʻtkaziladi.Nizomi yuridik shaxsning asosiy hujjat hisoblanadi. Bunday qoida Fuqarolik kodeksining (v. 52) qayd etiladi. ushbu Ustav ko'ra, qoidalar majmui muassislari (yoki yolg'iz) tomonidan tasdiqlangan. Misol uchun, kompaniya umumiy yig'ilishida masalani ko'rib kerak.

3.Ariza haqida malumot bering. Akademik ta’til olish haqida ariza namunasi yozing.

Talaba ta'tiliga ariza xodim tomonidan asosiy ish joyidagi kompaniya direktorining nomiga yoziladi. Ushbu hujjatda odatdagi ariza tafsilotlari mavjud. Arizaning bosh qismida, amaliy holatda, lavozimi, firma nomi va direktorning to'liq ismi, genetik holatda - hujjat muallifining lavozimi va to'liq ismi ko'rsatiladi. Quyida hujjatning sarlavhasi - Bayonot. So'ngra imtihonlarni topshirish uchun talabalar uchun belgilangan muddatga pullik ta'til berish to'g'risida talab keladi. Dam olish to'g'risidagi ariza muallifning raqami va imzosi bilan tugaydi. Talabalar ta'tilini olish to'g'risidagi arizaga ta'tilning ushbu turini berish muddati va sababi ko'rsatilgan o'qish joyidan chaqiruv guvohnomasi ilova qilinadi.

Qayumov Humoyun, [19.06.2022 11:28]

4.Adabiy tilni me'yorlashtirish deganda nima tushuniladi?

Til va nutq tizimida me’yor o’ziga xos o’rniga ega. Til material sifatida nutq jarayonida xizmat qila boshlagan lahzalardanoq uni me’yorlashtirish jamiyat ehtiyojiga aylangan va me’yoriy muammolar kun tartibiga qo’yilgan.

Jamiyat taraqqiyoti bilan baravar holda til va nutqdagi me’yoriy holatlarni o’rganish, tahlil qilishga ham ehtiyoj kuchayib borgan va bu muammolarni hal qilishda xalqning maishiy, ma’naviy-ma’rifiy turmushi, ijtimoiy-falsafiy va estetik dunyoqarashi, urf-odatlari singari qator omillar e’tiborga olingan. Til hodisalarini, uning me’yoriy jihatlarini tadqiq etishda yana tilning milliy xususiyatlarini hisobga olmaslik ham aslo mumkin bo’lmagan.

5. O’zbek tilida tinish belgilari.

Hozirgi oʻzbek yozuvida Tinish belgilari soni 10 ta: nuqta, soʻroq belgisi undov belgisi, vergul, qavs, tire, koʻp nuqta, nuqtali vergul, qoʻshtirnoq. Ularning aksariyati 19-asr 2yarmida ayrim gaz. va toshbosma kitoblarning nashr etilishi bilan paydo boʻlgan.

Tinish belgilari oʻz vazifasiga koʻra, 2 ga boʻlinadi: a) chegaralovchi Tinish belgilari — muayyan sintaktik tuzilmaning yoki umuman gapning chegarasini bildirish, bironbir gap boʻlagini intonatsionmazmuniy jihatdan ajratib koʻrsatish, nutq qaratilgan shaxs yoki predmet nomi qamrab olingan, shuningdek, yozuvchi (soʻzlovchi)ning subʼyektiv munosabati ifodalangan sintaktik tuzilma chegarasini koʻrsatish uchun xizmat qiluvchi T.6.: qavs, qoʻshtirnoq, yagona qoʻshaloq belgi sifatida qoʻllanuvchi vergul, ayni shu vazifadagi tire; b) ajratuvchi Tinish belgilari — mustaqil gaplarni, ularning qismlari (bosh va ergash gaplar, bogʻlangan va bogʻlovchisiz qoʻshma gaplarning predikativ qismlari)ni, gapning uyushgan boʻlaklarini, birgalik ergashishli qoʻshma gagsharni, gapning ifoda maqsadiga koʻra turlarini, nutqning boʻlinganligini koʻrsatuvchi T.6.: nuqta, soʻroq va undov belgilari, vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta, tire, koʻp nuqta. Baʼzi Tinish belgilari ham chegaralash, ham ajratish vazifalarini namoyon eta oladi.

11-variant

12-variant

1Layloxon, [19.06.2022 10:06]
Til unsurlarining xalq o`rtasida ko`pchilikka ma`qul bo`lgan variantini tanlash-adabiy til me`yori hisoblanadi.

O`zbek adabiy tilining me`yorlari:

Fonetik me`yorlar.

Bunda hozirgi o`zbek adabiy tilidagi unli va undosh tovushlarning qo`llanilishi me`yor hisoblanadi.

Leksik-semantik me`yor (so`z qo`llash)lar.

So`z variantlaridan hamma uchun tushunarli bo`lgan ko`rinishini tanlab olish hozirgi o`zbek tilining lug’aviy me`yori hisoblanadi.
Imlo, talaffuz, tarjima lug’atlarida lug’aviy me`yor o`z aksini topadi.

So`zning ma`nosini bilmay ishlatish, shevaga xos so`zlarni qo`llash, paronimlarning ma`nosini tushunmasdan ishlatish rus tilidan to`g’ridan-to`g’ri kalka-tarjima qilish me`yor hisoblanmaydi.

Masalan: bo`lsa o`rnida bo`sa so`zini ishlatish, yorug’ o`rnida yoruq so`zidan foydalanish. Rus tilidan tarjima qilish asosida: Bazm kechasining aybdorlari.

Talaffuz me`yorlari (orfoepik).

Til birliklarining og’zaki nutq jarayonida adabiy til me`yorlariga muvofiq kelishi. Ruscha so`zlarni yozma shakliga taqlid qilib aytish-(Moskva to`g’ri aytilishi Maskva) so`zlarni o`zbekcha aksent bilan talaffuz etish (Angiliya) shevaga xos talaffuz (yo`l-jo`l) talaffuz me`yorlarini egallashda orfoepik lug’atlarning ahamiyati katta.
2Xizmat xatlarining turlari vа ularni

rasmiylashtirish tartibi

Kirish hujjatlari - boshqa tashkilotlardan keladigan hujjatlar.

Chiqish hujjatlari - boshqa tashkilotlarga yuboriladigan hujjatlar.

Ichki hujjatlar - tashkilotning ichida tuzilib, boshqaruv jarayonida xodimlar tomonidan foydalaniladigan hujjatlar.
Xatlar juda xilma-xil bo'lib, muassasalar, korxonalar, tashkilotlar orasida xizmat aloqalarini amalga oshiruvchi asosiy hujjat sanaladi. Xat orqali bajariladigan masalalar ko'lami juda keng bo'lib, bunday yozishmalar vositasida turli ko'rsatmalar, so'rovlar, javoblar tushuntirishlar, xabarlar, takliflar, iltimoslar, kafolatlar beriladi yoki qabul qilinadi.

Xatlar rasmiy va shaxsiy bo'lib ulardan quyidagi o'rinlarda foydalaniladi.

Shaxsiy xatlar-kishilar o’rtasidagi fikr mulohazalarni, ichki his tuyg’ularni, dard alam, hayotiy kechinmalarni bayon qilishda keng qo’llaniladi. Shaxsiy xatlar badiiy adabiyotlarda keng qo’llaniladi.

Rasmiy xatlar tashkilotda ish yuritish jarayonida qo'llaniluvchi hujjatlarning umumiy miqdoriga nisbatab 80% ni tashkil etadi.

Xizmat xatlari xususiyatlarga ko'ra o'zaro farqlanadi. Xatlarni bajaradigan vazifasiga qarab quyidagi turlarga bo'lish mumkin.

1 Javob xatni talab qiluvchi xatlar(da'vo xatlar, so'rov xatlar, iltimos xatlar)

2 Javob xatni talab qilmaydigan xatlar(ilova xat, eslatma xat, tasdiq xat, axbarot xat, kafolat xat va boshqalar).

Ushbu xatlar ma'lum bir maqsadda yoziladi: kafolat xatlarda-kafolat berish ifodalansa, ilova xatlarda-xatga ilova qilinayotgan hujjatlar haqida axborot beriladi.Biroq shunday xatlar borki aynan bir xat mazmunidaham kafolat berish ham iltimos, ham eslatish ma'nolari ifodalaniladi.

Rasmiy xatlar bosma ish qog'ozlariga yoziladi. Xat agarda oddiy qog'ozga yozilsa uning chap tomonidagi yuqori burchagiga xat jo'nataytgan muassasa nomi ko'rsatilgan to'rtburchak muhr qo'yiladi.

ESLAB QOLING

Har qanday rasmiy xati mantiqiy jihatdan o'zaro bog'liq uch qismdan iborat bo'ladi.

Xatning birinchi (kirish) qismida, odatda xat bilan tegishli muassasaga murojaat qilishga majbur etuvchi asosiy sabab ko'rsatiladi.

Ikkinchi qismida xatda qo'yilayotgan masalani hal qilish zarurligi dalillar asosida bayon qilinadi.

Xatning uchinchi (xulosa) qismida esa xat yozishdan ko'zlangan asosiy maqsad ifodalaniladi.

Qoidaga ko'ra xizmat xatlari bir betdan oshmasligi lozim.

Xizmat xatlari ikki nusxada yoziladi va imzolanadi.

Birinchi nusxa jo'natilib ikkinchi nusxa muassasaning o'zida saqlanadi.

Xizmat xatlari matnidan so'ng xatga imzo chekuvchi rahbar lavozimining nomi aniq ko'rsatilishi kerak.

Hujjat muassasa rahbari tomonidan imzolanadi.

Xatda bayon qilingan masalalar bo'yicha javobgarlik bir necha shaxs zimmasiga yuklatilgan bo'lsa imzolar soni ikki va undan ortiq bo'lishi mumkin.

Xizmat xatlari vazifasi va mazmuniga ko'ra bir necha turga bo'linadi.
3Tinish belgilari - muayyan tilda yozma nutqni toʻgʻri, ifodali, mantiqli bayon qilishda, uni ixchamlashda, yozma nutq qismlari (ran boʻlaklari)ning oʻzaro mantiqiygrammatik munosabatlarini koʻrsatish uchun xizmat qiladigan muhim grafik vositalar. Tinish belgilari markaziy, asosiy belgilar tizimiga (harflar va Tinish belgilari) mansub boʻlib, u qoʻshimcha, yordamchi belgilar tizimidan (raqamlar, turli fanlarga oid ilmiy belgilar, bosmaxona belgilari) maʼlum jihatlari bilan farq qiladi. Tinish belgilari ning yozuvda qoʻllanishi oʻziga xos tizimga ega. Bu tizim — Tinish belgilari miqdori, qoʻyilish tartibi va qoʻllanish prinsiplari yigʻindisi — punktuatsiyani vujudga keltiradi. Bular yozuvning boshqa vositalari (harflar, raqamlar, diakritik belgilar) xamda til birliklari (soʻzlar, morfemalar) bilan koʻrsatish mumkin boʻlmagan turlicha fikriy munosabatlar va psixologik holatlarni ifodalashda ham muhim ahamiyatga ega boʻlib, yozma nutqning tushunilishini osonlashtiradi. Tinish belgilari ning asosiy vazifasi nutqning mazmuniy boʻlinishini koʻrsatish, shuningdek, uning sintaktik tuzilishi va intonatsion jihatini aniqlashga yordam berishdir.

Hozirgi oʻzbek yozuvida Tinish belgilari soni 10 ta: nuqta, soʻroq belgisi undov belgisi, vergul, qavs, tire, koʻp nuqta, nuqtali vergul, qoʻshtirnoq. Ularning aksariyati 19-asr 2yarmida ayrim gaz. va toshbosma kitoblarning nashr etilishi bilan paydo boʻlgan.

Tinish belgilari oʻz vazifasiga koʻra, 2 ga boʻlinadi: a) chegaralovchi Tinish belgilari — muayyan sintaktik tuzilmaning yoki umuman gapning chegarasini bildirish, bironbir gap boʻlagini intonatsionmazmuniy jihatdan ajratib koʻrsatish, nutq qaratilgan shaxs yoki predmet nomi qamrab olingan, shuningdek, yozuvchi (soʻzlovchi)ning subʼyektiv munosabati ifodalangan sintaktik tuzilma chegarasini koʻrsatish uchun xizmat qiluvchi T.6.: qavs, qoʻshtirnoq, yagona qoʻshaloq belgi sifatida qoʻllanuvchi vergul, ayni shu vazifadagi tire; b) ajratuvchi Tinish belgilari — mustaqil gaplarni, ularning qismlari (bosh va ergash gaplar, bogʻlangan va bogʻlovchisiz qoʻshma gaplarning predikativ qismlari)ni, gapning uyushgan boʻlaklarini, birgalik ergashishli qoʻshma gagsharni, gapning ifoda maqsadiga koʻra turlarini, nutqning boʻlinganligini koʻrsatuvchi T.6.: nuqta, soʻroq va undov belgilari, vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta, tire, koʻp nuqta. Baʼzi Tinish belgilari ham chegaralash, ham ajratish vazifalarini namoyon eta oladi. Tinish belgilari tuzilish jiqatdan ham 2 ga boʻlinadi: a) bir elementli Tinish belgilari — vergul, tire, nuqta; b) koʻp elementli Tinish belgilari Bu guruh, oʻz navbatida, 2 elementli (surok, va undov belgilari, ikki nuqta, nuqtali vergul, qavs), 3 elementli (koʻp nuqta) va 4 elementli (qoʻshtirnoq) Tinish belgilari ga ajraladi. Qoʻllanish oʻrniga koʻra, Tinish belgilari 3 guruhga boʻlinadi: gap oxirida qoʻllanadigan Tinish belgilari (nuqta, soʻroq va undov belgilari), gap oʻrtasida qoʻlanadigan Tinish belgilari (vergul) va aralash, yaʼni gapning turli oʻrinlarida qoʻllaniladigan Tinish belgilari (tire, ikki nuqta, qoʻshtirnoq, qavs, kup nuqta).

Tinish belgilari ning qoʻllanish usuli va tartibi punktuatsiyaning mantiqiygrammatik, uslubiy va differensiatsiya (farqlash) prinsiplari asosida belgilanadi.[1]

4Tinish belgilari - muayyan tilda yozma nutqni toʻgʻri, ifodali, mantiqli bayon qilishda, uni ixchamlashda, yozma nutq qismlari (ran boʻlaklari)ning oʻzaro mantiqiygrammatik munosabatlarini koʻrsatish uchun xizmat qiladigan muhim grafik vositalar. Tinish belgilari markaziy, asosiy belgilar tizimiga (harflar va Tinish belgilari) mansub boʻlib, u qoʻshimcha, yordamchi belgilar tizimidan (raqamlar, turli fanlarga oid ilmiy belgilar, bosmaxona belgilari) maʼlum jihatlari bilan farq qiladi. Tinish belgilari ning yozuvda qoʻllanishi oʻziga xos tizimga ega. Bu tizim — Tinish belgilari miqdori, qoʻyilish tartibi va qoʻllanish prinsiplari yigʻindisi — punktuatsiyani vujudga keltiradi. Bular yozuvning boshqa vositalari (harflar, raqamlar, diakritik belgilar) xamda til birliklari (soʻzlar, morfemalar) bilan koʻrsatish mumkin boʻlmagan turlicha fikriy munosabatlar va psixologik holatlarni ifodalashda ham muhim ahamiyatga ega boʻlib, yozma nutqning tushunilishini osonlashtiradi. Tinish belgilari ning asosiy vazifasi nutqning mazmuniy boʻlinishini koʻrsatish, shuningdek, uning sintaktik tuzilishi va intonatsion jihatini aniqlashga yordam berishdir.

Hozirgi oʻzbek yozuvida Tinish belgilari soni 10 ta: nuqta, soʻroq belgisi undov belgisi, vergul, qavs, tire, koʻp nuqta, nuqtali vergul, qoʻshtirnoq. Ularning aksariyati 19-asr 2yarmida ayrim gaz. va toshbosma kitoblarning nashr etilishi bilan paydo boʻlgan.

Tinish belgilari oʻz vazifasiga koʻra, 2 ga boʻlinadi: a) chegaralovchi Tinish belgilari — muayyan sintaktik tuzilmaning yoki umuman gapning chegarasini bildirish, bironbir gap boʻlagini intonatsionmazmuniy jihatdan ajratib koʻrsatish, nutq qaratilgan shaxs yoki predmet nomi qamrab olingan, shuningdek, yozuvchi (soʻzlovchi)ning subʼyektiv munosabati ifodalangan sintaktik tuzilma chegarasini koʻrsatish uchun xizmat qiluvchi T.6.: qavs, qoʻshtirnoq, yagona qoʻshaloq belgi sifatida qoʻllanuvchi vergul, ayni shu vazifadagi tire; b) ajratuvchi Tinish belgilari — mustaqil gaplarni, ularning qismlari (bosh va ergash gaplar, bogʻlangan va bogʻlovchisiz qoʻshma gaplarning predikativ qismlari)ni, gapning uyushgan boʻlaklarini, birgalik ergashishli qoʻshma gagsharni, gapning ifoda maqsadiga koʻra turlarini, nutqning boʻlinganligini koʻrsatuvchi T.6.: nuqta, soʻroq va undov belgilari, vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta, tire, koʻp nuqta. Baʼzi Tinish belgilari ham chegaralash, ham ajratish vazifalarini namoyon eta oladi. Tinish belgilari tuzilish jiqatdan ham 2 ga boʻlinadi: a) bir elementli Tinish belgilari — vergul, tire, nuqta; b) koʻp elementli Tinish belgilari Bu guruh, oʻz navbatida, 2 elementli (surok, va undov belgilari, ikki nuqta, nuqtali vergul, qavs), 3 elementli (koʻp nuqta) va 4 elementli (qoʻshtirnoq) Tinish belgilari ga ajraladi. Qoʻllanish oʻrniga koʻra, Tinish belgilari 3 guruhga boʻlinadi: gap oxirida qoʻllanadigan Tinish belgilari (nuqta, soʻroq va undov belgilari), gap oʻrtasida qoʻlanadigan Tinish belgilari (vergul) va aralash, yaʼni gapning turli oʻrinlarida qoʻllaniladigan Tinish belgilari (tire, ikki nuqta, qoʻshtirnoq, qavs, kup nuqta).

Tinish belgilari ning qoʻllanish usuli va tartibi punktuatsiyaning mantiqiygrammatik, uslubiy va differensiatsiya (farqlash) prinsiplari asosida belgilanadi.[1]

13-variant
Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:58]
[Переслано от Brave boy]
1 Fonetika (yunoncha: phonetikos — tovushga, tovush chiqarishga oid; tovushli, ovozli) — 1) tilshunoslikning nutq tovushlarining hosil boʻlish usullarini va akustik xususiyatlarini; boʻgʻin, nutqning pauza bilan ajraluvchi qismlarini oʻrganuvchi boʻlimi. Shu bilan birga, ayrim tilshunoslar fonetika doirasiga tovush birliklarining yozuvdagi ifodalari (grafika) va maʼnoli birliklarning yozilish qoidalari (imlo)ni ham qoʻshib, uning oʻrganish obyektini yanada kengaytiradilar (rus olimi L. V. Shcherba). Oʻzbek tilshunosligida fonetika doirasida, asosan, nutq tovushlari [ularning artikulyatsion, akustik, perseptiv (psixofonetik) va funksional tomonlari| va ohang (boʻgʻin, sintagma, urgʻu va boshqalar) oʻrganiladi.

Nutqning tovush tomoni segment (lotincha: segmentum — qirqim, parcha, boʻlak) va ustsegment (supersegment) birliklarga boʻlinadi. Segment birliklar ketmaket joylashadi (bir vaqtning oʻzida 2 ta tovushni talaffuz qilib boʻlmaydi). Shuning uchun ularni silsilali yoki ketmaket birliklar deyish mumkin. U stsegment birliklarga urgʻu va ohang (intonatsiya) kiradi. Bu birliklar segment birliklar ustiga qoʻyiladi va ularga turlicha tus beradi.

Har qanday nutq tovushi, avvalo, nutq aʼzolarining harakati tufayli talaffuz etiladi, yaʼni fiziologik xususiyatga ega. Ikkinchidan, u havoning maʼlum elastik jiyemni tebratishidan hosil boʻladi; demak, uning akustik (fizik) jihati bor. Uchinchidan, muayyan soʻz va morfemaning maʼno tomoni bilan tovush qobigʻi birgalikda inson ongida shakllanadi, zero inson maʼlum tovushlar majmuini eshitish bilan qabul qilar ekan, ushbu majmu zaminidagi maʼnoni idrok etadi, bu perseptiv (psixofonetik) xususiyat sanaladi. Va nihoyat, eng muhimi, nutq maʼlum vazifani bajaradi, binobarin, funksional qimmatga ega. Nutq tovushlari yuqoridagi xususiyatlariga koʻra turli nuqtai nazardan oʻrganilishi mumkin.

2 Tavsifnoma - ma’lum bir shaxsning mehnat va ijtimoiy faoliyatini, shuningdek, uning o‘ziga xos xislati va fazilatlarini aks ettiruvchi rasmiy hujjat.

Tavsifnoma muassasa ma’muriyati tomonidan o‘z xodimiga bir qancha maqsadlar uchun (o‘quv yurtiga kirishda, xorijiy mamlakatlarda ishlash va boshqa yumushlar uchun ketishda, lavozimga tayinlashda yoki shahodatlantirishda va boshqalar) beriladi.

Tavsifnomada xodimning jamoatchilik va xizmat faoliyati, uning ishchanlik va axloqiy sifatlari ham ko‘rsatib o‘tiladi.

Tavsifnomaning asosiy zaruriy qismlari quyidagilardan iborat:

1. Tavsiflanayotgan shaxs haqida asosiy ma’lumotlar:

a) ismi, otasining ismi va familiyasi;

b) tug'ilgan yili;

d) millati;

e) ma’lumoti;

f) lavozimi;

j) ilmiy darajasi va unvoni (agar ular mavjud bo‘tsa);

2. Hujjat nomi (Tavsifnoma)

3. Matn.

4. Imzolar
5. Sana

6. Muhr
Tavsifnoma matnini o‘zaro mantiqan bog‘langan uch tarkibiy qismga ajratib ko'rsatish mumkin.

Birinchi qismda mehnat faoliyati to‘g‘risida, ya'ni uning mutaxassisligi, ayni shu korxona yoki tashkilotda qaysi muddatdan buyon ishlayotganligi, xizmat vazifasidagi o‘zgarishlar va boshqalar haqida ma’lumot beriladi.
3 Dialekt,sheva, lahja haqida ma’lumot bering.
Lahja yoki Dialekt — umumxalq tilining muayyan chegaralangan hududda joylashgan kishilar jamoasida bevosita aloqa vositasi sifatida qoʻllanuvchi va nisbatan yaxlit lisoniy tizim bilan ajralib turuvchi koʻrinishi. Lahja bir qator kattaroq til tuzilmasi tarkibiga kiradi, ushbu butunlikning boshqa qismlariga, boshqa Lahjalariga qarshi qoʻyilib, taqqoslanadi va ular bilan umumiy xususiyatlarga ega boʻladi. Hududiy Lahjalar tovushlar tarkibi, grammatika, soʻz yasalishi, leksika nuqtai nazaridan muayyan tafovutlarga ega boʻladilar. Bunday farqlar sezilmas darajada boʻlib, aniq, bir tilning turli Lahjalarida soʻzlovchilar bir-birini yaxshi tushunishadi (mas, oʻzbek tili Lahja va shevalari), boshqa tillarning Lahjalari bir-biridan kuchli farq qilib, bunda turli Lahjalarda soʻzlovchilarning oʻzaro aloqasi qiyinlashadi yoki mumkin boʻlmaydi (mas, nemis, xitoy tillari Lahjalari). Lahja umumxalq tilining quyi bosqichi hisoblanadi, u shevaga nisbatan keng maʼnoga ega boʻlib, shevalar yigʻindisidan tarkib topadi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:58]

[Переслано от Brave boy]
Mas, etnogenetik jihatdan koʻp tarkibli boʻlgan oʻzbek tilida 3 ta asosiy Lahja farqlanadi: qorluq-chigil-uygʻur Lahjasi — Fargʻona vodiysidagi, Toshkent va Zarafshon vohalaridagi shaharlar va ularga yaqin aholi maskanlari shevalarini oʻzi ichiga oladi; qipchoq Lahjasi — Samarqand, Buxoro, Surxondaryo, Shimoliy Xorazmdagi hamda Fargʻona va Ohangaron vodiylaridagi "j"lovchi oʻzbek shevalarini oʻz ichiga oladi; oʻgʻuz Lahjasi — Janubiy Xorazm (Urganch, Xiva, Xonqa, Hazorasp va boshqalar) va Turkmanistondagi oʻzbek shevalaridan iborat.

4 Til va jamiyatning o’zaro uzviy munosabatini sotsiolingvistika fani o’rganadi. Tilning paydo bo’lishi va rivojlanishi insoniyat jamiyati bilan mustahkam bog’liq. Til insoniyat tarixi qadar qadimiydir.

Umumiy til tushunchasining shevadan farqi bor: til butun bir xalqqa xizmat qiladi, sheva esa xalqning bir guruhigagina taalluqlidir. Til ko’p vazifali, hamma uchun umumiy bo’lgan aloqa-munosabat vositasidir; sheva esa, vazifa nuqtai nazaridan chegaralangan bo’lib, tilning nutqiy ko’rinishini tashkil etadi.

Masalan, o’zbek tiliga qarluq-chigil-uyg’ur dialekti asos bo’lgan. Bu sheva Farg’ona, Toshkent, Samarqand-Buxoro shevalarini o’z ichiga oladi. O’zbek tili—ko’p dialektli til. Bu hol o’zbek tilining o’ziga xos murakkab tarixiy rivojlanish sharoiti va o’zbek millatining o’tmishdagi xilma-xil etnik tarkibi bilan izohlanadi.

Ta’kidlanganidek, til jamiyat taraqqiyoti bilan birga rivojlanadi, tilning grammatik qurilishi takomillasha boradi. Til taraqqiyoti jamiyat taraqqiyoti bilan uzviy bog’langan. Kishilik tarixidan shu narsa ma’lumki, avval urug’dosh tili, keyin qabila tili, elat, xalq va millat tili shakllangan

5 1. So’zlashuv uslubi

2. Ilmiy uslub

3. Rasmiy-idoraviy uslub

4. Ommabop (publitsistik) uslub

5. Badiiy uslub

Uslubiyat tilshunoslik fanining bir bo’limi bo’lib, nutq jarayonida til hodisalarining maqsadga, sharoitga va muhitga mos ravishda foydalanish qonuniyatlari bilan tanishtiradi. Uslubiyatda uslublar, til vositalarining nutqda qo’llanish yo’llari, fonеtik, lug’aviy, frazеologik va grammatik birliklarning qo’llanish xususiyatlari o’rganiladi.

Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma'lum bir sohada qo’llanadigan ko’rinishi adabiy til uslubi dеyiladi.

O’zbеk adabiy tilida quyidagi asosiy nutq uslublari bor.
14-variant
1-savol
Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 10:54]
Yozuv deb tilning matn orqali ifodalanishiga aytiladi. Bunda matn yozuv tizimi deb nomlanuvchi tayinli belgi va ramzlardan iborat boʻladi.[1] Yozuv rasm yoki magnitli audioyozuv kabi matnmas ifodalovchi yoki til saqlovchi vositalardan farqlanadi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 10:55]

muayyan bir tilda qabul etilgan va kishilar oʻrtasidagi muloqatga xizmat qiladigan yozma belgilar yoki tasvirlar tizimi. Yo.— kishilik jamiyati madaniy taraqqiyotining tom maʼnodagi ibtidosi, bashariyatning uzoq va murakkab tadrijiy takomili jarayonidagi omillarning eng asosiylaridan biri. Yo. tildan ancha keyin paydo boʻlgan (tovush tili 400—500 ming yillar ilgari yuzaga kelgan, Yo.ning paydo boʻlganiga esa 4—5 ming yillar boʻlgan). Ogʻzaki til (nutq)ning zamon (vaqt) va makon (masofa) nuqtai nazaridan cheklanganligi va uni bartaraf etish zaruriyati Yo.ning paydo boʻlishiga olib kelgan. Ogzaki til talaffuz vaqtidagina va ayni paytda muayyan masofadagi (tovush toʻlqinlari yetib borishi mumkin boʻlgan) kishi uchungina mavjuddir. Boshka sharoitlarda tilga ehtiyoj paydo boʻlishi bilan inson dahosi bu ehtiyojni qondira oluvchi vositalarni qidira boshlagan, natijada belgilar tizimidan iborat Yo. dunyoga kelgan. Yo.ning paydo boʻlishi va taraqqiyoti jamiyat rivoji, shuningdek, muayyan masofadagi kishilarning oʻzaro aloqa qilish ehtiyoji, siyosiy, huquqiy, diniy va estetik harakterdagi axborotlarni qayd etish, sakdash zaruriyati bilan bevosita bogʻliq. Xalklarning davlat sifatida birlashuvi nutqiy aloqa doirasini kengaytiradi va murakkablashtiradi; i.ch. va savdo kengayadi; boshqa xalklar va davlatlar bilan harbiy, siyosiy va b. shartnomalar tuziladi; qonunlar paydo boʻladi va mustahkamlanadi; diniy qarashlar va mafkuraning boshqa turli koʻrinishlari shakllanadi; xalqlarning oʻz tarixini bilishga boʻlgan ehtiyoj kuchayadi. Bularning barchasini faqat ogʻzaki nutq vositasida amalga oshirish mumkin emas. Bu sharoitda Yo. zaruriyatga aylanadi. Yo. ogʻzaki tilga nisbatan ikkilamchi, qoʻshimcha aloqa vositasi boʻlsada, unga qaraganda koʻp afzalliklarga ega. Xususan, tilning asosiy vazifasi — kishilar oʻrtasidagi aloqani taʼminlashdir. Tilning kommunikativ vazifasi Yo. siz amalga oshishi mumkin emas. Tilning estetik, gnoseologik (dunyoni bilish) kabi asosiy vazifalarini ham Yo.siz tasavvur qilish qiyin. Ayniqsa, tilning insoniyat qoʻlga kiritgan tajribabilimlarni saqlash va avlodlarga yetkazishdan iborat vazifasi bevosita Yo. orqali bajariladi. Kishilik jamiyati yaratgan bilim va tajribalar, kashfiyotlar, soʻz sanʼati durdonalari va b. qimmatli axborotlarning barchabarchasi avlodlardan avlodlarga Yo. orqali yetib boradi. Til jamiyat tarixi bilan qanchalik bogʻliq boʻlsa, Yo. ham shunchalik bogʻliqdir. Dastlabki qarashlarda Yo.ning kelib chiqishini ilohiyotga bogʻlash uchraydi. Bu aslida Yo.ning tengsiz imkoniyatlarini tasavvurga sigʻdira olmaslik, Yo. magiyasi ("Yozuv sehrli qudratga ega" degan ishonch) oqibatida kelib chiqqan joʻn tasavvurlar mahsulidir. Yo. kishilik jamiyatining zaruriy ehtiyoji asosida paydo boʻlib, rivojlanib borgan. Bugungi shaklini olgunga qadar uzok va murakkab tadrijiy taraqqiyot yoʻlini bosib oʻtgan. Inson akli Yo.day mukammal aloqa vositasini kashf qilguncha uzoq izlangan. Eng qad. davrlarda dunyo xalqlarining deyarli barchasida keng tarqalgan "eslatuvchi" belgilar ana shu izlanishlarning ilk koʻrinishlari edi. Mas, muayyan miqdorni ifodalash uchun turli toshlar, chigʻanoklardan foydalanilgan, tayoklar, daraxtlarga har xil iplar bogʻlash, tugunlar tugib qoʻyish va b. vositalar bilan muayyan axborotni esda saqlash yoki muayyan masofaga yuborishga harakat qilingan. Yoki bir xabarni uzok, masofaga yetkazish uchun tutun, gulxan, baraban ovozi va sh.k. qoʻllangan. Xabarni uzok, vaqt saqlash uchun ramziy maʼno berilgan buyumlardan foydalanilgan: qoʻrgʻon — marhum koʻmilgan joy belgisi; slavyan qabilalarida nontuz — doʻstlik belgisi; trubka — tinchlik, sulh belgisi va b. "Buyumli yozuv" nomi bilan yuritiladigan bunday axborot vositalarining qoldiqlari hozirda ham baʼzan saqlangan. Mas, biror fikrni esdan chiqarib qoʻymaslik uchun roʻmolchaning uchini tugib qoʻyish odatini yodga olish mumkin. Rasmli Yo. (piktografiya) Yo. yaratish yoʻlidagi birinchi qadam boʻlgan. Rasm bilan Yo. oʻrtasida uzviy bogʻliqlik mavjud, avvalo, har ikkalasi ham koʻrish orqali idrok qilinadi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 10:55]

Piktografik yozuvni ibtidoiy tasviriy sanʼat ichida yuzaga kelgan deyish mumkin. Arxeolog olimlarning bundan juda koʻp ming yilliklar ilgari insonlar tomonidan chizilgan turli rasmlarning mavjudligi haqidagi maʼlumotlari maʼlum. Toshlarga, suyaklarga, gʻor devorlariga oʻyib ishlangan xilma-xil hayvonlarning rasmlari, umumiy mazmunga birlashuvchi tasviriy lavhalar — bularning bari piktografik Yo.ning asoslaridir. Ana shu ibtidoiy tasviriy sanʼat ikki yoʻnalishda — umuman rasmlar va muayyan axborot vositasi, yaʼni Yo. sifatida shakllana borgan. Buni dunyo tillarining juda koʻpchiligidagi "yozmoq" maʼnosidagi soʻzlarning etimologiyasiga eʼtibor qilganda ham bilish mumkin. Bunday soʻzlarning etimologiyasida asosiy mazmun rasm chizish jarayoni bilan boglits holda namoyon boʻladi. Mac, qadimgi turkiy tillarda "yozmok," tushunchasi "bit(i)moq" feʼli ("bitik" — yozuv, kitob) bilan ifodalangan. Bu feʼlning oʻzagi xitoycha "bi" (moʻyqalam) soʻzi bilan aloqador boʻlib, dastlabki maʼnosi "oʻymoq, oʻyib bezamoq", undan keyin "yozmoq" demakdir. Slavyan tillardagi "pisati" (rus. "pisat" — "yozmok,") feʼlining maʼnosi ham dastlab moʻyqalamda rasm chizish bilan bogʻliq boʻlgan (rus. "jivopis" — rangtasvir soʻzi bilan qiyoslang). Bu feʼlning oʻzagi lot. "pingere" (rasm solmoq) soʻzi bilan aloqadordir, "pisati" feʼlining dastlabki maʼnosi, koʻrinadiki, "rasm solmoq", "bezamok,"dan iborat boʻlgan. Gotcha "melian" (yozmoq) feʼlining dastlabki maʼnosi ham moʻyqalamda "rasm solmoq" boʻlib, bu feʼl hoz. nemis tilida "malen" shaklida va "rasm solmoq" maʼnosida qoʻllanadi. Yunon tilidan koʻpgina tillarga oʻtgan "grafika" soʻzi ham etimologik jihatdan oʻyish, tirnash tushunchalarini ifodalaydi. Bu misollar Yo.ning rasm bilan benihoya bogʻliq ekanligini yaqqol koʻrsatadi, Yo. jarayoni mexanikasini ham ochib beradi. Rasmlar yordamida muayyan fikraxborotni ifodalash, yuborish mumkin ekanligini odamlar juda qad. davrlarda anglab yetganlar. Shuning uchun qam rasmli Yo. (piktografiya) dunyodagi mavjud barcha Yo.larning kelib chiqishi uchun asos boʻlgan deyish mumkin. Piktografiyaning ogʻzaki til bilan bogʻliq boʻlmaganligi uning turli til vakillari tomonidan ham tushunilaverishini taʼmin etgan, ammo unda ifodalangan mazmunning turlicha, ixtiyoriy talqin etilishiga yoʻl qoʻygan, abstrakt tushunchalarni bunday Yo. orqali ifodalash deyarli mumkin boʻlmagan. Davlat tuzumi rivojlanib, turli yozishmalarga va bu yozishmalarning ayni bir xil talqin qilinishiga boʻlgan ehtiyoj kuchayib borgan sari piktografik Yo.ning ojiz tomonlari koʻproq koʻzga tashlana boshlagan. Bu hol piktografik Yo.ning taraqqiyotiga, ideografik va iyeroglifik Yo.ning shakllanishiga olib kelgan. Rasmlarning soddalashuvi, ularning oʻzlari ifoda etgan buyumlarning nomiga, ramziga aylanishi va astasekin bu ramzlarning ogʻzaki til bilan doimiy bogʻlanishi Yo.ning takomillashib borishini belgilab beradi. Yo. belgilari ideografik, iyeroglifik belgilar sifatida muayyan soʻzlarning ifodachilariga aylanadi, bu Yo. "soʻz yozuvi" yoki "logografik yozuv" nomi bilan umumlashtiriladi. Eng qad. logografik Yo. tizimlari (misr iyeroglifikasi, shumer mixxatlari, xitoy iyeroglifikasi va b.) mil. av. 4ming yillikning oxiridan mil. av. 2ming yilliklarning boshlarigacha boʻlgan davrda shakllangan. Haqiqiy maʼnodagi Yo. tizimlari dastlab Qad. Sharkda vujudga kelgan. Yo.ning keyingi taraqqiyot bosqichi boʻgʻin Yo.i boʻlib, u mil. av. 2ming yilliklarning oʻrtalarida paydo boʻlgan. Tildagi suzlar soniga qaraganda boʻgʻinlar soni ancha kam, shuning uchun ham boʻgʻin Yo.i logografik Yo.ga nisbatan sezilarli darajada oz belgilar tizimi bilan ish kuradi. Mac, devanagari (xind) Yo. boʻgʻin Yo.idir. Harftovush Yo.ining shakllanishi butun Yo. taraqqiyoti tarixida inqilob boʻlgan. Bu yoʻnalishdagi ilk Yo. finikiy yezuvadir. Finikiy alifbosining paydo boʻlishi insoniyat uchun Yo.ni takomillashtirish borasida olgʻa qoʻyilgan qadam boʻlgan. Birinchi marta sof tovush Yo.i, sanoqli harflardan iborat mukammal alifboning yuzaga kelishi jamiyatdagi Yo.ni biladigan kishilar doirasini kengaytirib yuborgan.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 10:55]

Shuning uchun ham finikiy yozuvi juda tezlik bilan boshqa xalqlar orasida ham tarqalgan. Bu jarayon mil. av. 9-asrdan boshlangan. Finikiyaliklar bilan iqtisodiy va madaniy aloqada boʻlgan qoʻshni xalklar mazkur Yo. bilan tanishib, tez orada uni oʻz tillariga moslashtirib olganlar. Hoz. kunda bizga maʼlum boʻlgan harftovush tizimidagi Yo.larning 4/5 qismidan koʻprogʻi finikiy yozuvidan kelib chiqqan. Nutqni eng kichik boʻlaklarga — tovushlarga ajratib tasavvur qilish, idrok etish dastlabki paytlarda u qadar oson ish boʻlmaganligi sababli harf-tovush Yo. i yoki alifboli Yo.ning paydo boʻlishi jarayoni uzoqdavom etdi. Bunda inson dastlab nutqni soʻzlarga, keyin boʻgʻinlarga, undan keyin esa tovushlarga ajratib tasavvur qila olishday behad murakkab va uzoq yoʻlni bosib oʻtgan. Tildagi tovushlarni alohidaalohida idrok qilish tovush Yo.ning ibtidosidir. Harftovush Yo.ning muhim afzalligi uning kam miqdordagi, yaʼni 20—30 atrofidagi belgilar bngina ish koʻra olishidir. Harf-tovush Yo.i dunyo xalklari orasida juda tez tarqalgan va bu jarayon, asosan, oʻzlashtirish, u yoki bu tilning xususiyatini hisobga olgan holda moslashtirish yuli bilan boʻlgan. Oʻrta Osiyodagi xalklar, jumladan, oʻzbek xalqi turli Yo.lardan foydalanib kelgan. Bu Yo.lar avesto, paxlaviy, urxunenisey (runik), turkiy (uygʻur), soʻgʻd, arab, Kirill, lotin Yo.laridir. Yo. bilan til oʻzaro chambarchas bogʻliq. Biror tilni shu tilning Yo.ini oʻrganmasdan, yoki aksincha, biror Yo.ni shu Yo. tegishli boʻlgan tilni bilmasdan oʻrganish mumkin emas. Ammo Yo. ogʻzaki til (nutq)ni aynan aks ettira olmaydi. Zotan, Yo. shunday xususiyatga ega boʻlganda, imlo kridalariga, talaffuz mezonlariga mutlaqo ehtiyoj qolmagan boʻlardi. Yuksak takomillashtirilgan alifbodagi bir harf muayyan bir tovushni ifodalashi, bir tovush muayyan bir harf bilan ifodalanishi lozim. Ammo dunyoda bunday alifbo yoʻq. Ana shunday maʼnodagi alifboga fin alifbosi birmuncha yaqinlashadi, lekin baribir toʻliq emas. Hoz. ingliz, fransuz va b. tillar alifbolari bunday mukammallikdan yiroq. Mana shu holat dunyo tillarining barchasida xilma-xil va juda koʻplab grafik va imlo qoidalarining ishlab chiqilishiga sabab boʻlgan. Yo. bilan til oʻrtasida, alifbo va tilning tovush tizimi oʻrtasida bunday farqli holatlarni yuzaga keltirgan sabablar xilma-xil. Avvalo, dunyodagi hozirda mavjud alifbolarning deyarli hammasi ham mustaqil va tegishli til xususiyatlarini toʻliq hisobga olgan holda yaratilgan emas. Koʻpchilik xalklar oʻz Yo.larini boshqa til Yo.ini oʻz tillariga imkoniyat darajasida moslashtirish yoʻli bilan yaratganlar. Bu hol Yo. va til munosabatlarida oʻz izini qoldirgan. Ayni paytda Yo. va tilning taraqqiyoti bir xil, birbiri bilan toʻla moye keladigan jarayon emas. Tilning taraqqiyoti tarixiy va uzluksiz jarayon, odamlar tilga ataylab, ongli ravishda biron-bir oʻzgartirish kirita olmaydilar. Tildagi u yoki bu oʻzgarish tadrijiy ravishda, asta-sekin yuz beradi. Yo. haqida esa bunday deb boʻlmaydi. Odamlar til xususiyatlariga yanada moslashtirish uchun Yo.ga turli uzgartishlar kiritadilar, islohotlar qiladilar, bir Yo. tizimini boshqasi bilan almashtiradilar va h.k. Mac, oʻzbek xalqi ayerlar davomida arab alifbosidan foydalanib kelgan, 1923—26-yillarda bu Yo.ni oʻzbek tili tovush qurilishini toʻlaroq ifodalashga moslashtirish maqsadida bir qator harfiy oʻzgartirishlar kiritilgan. Oʻzbekistonda 1929-yildan lotin Yo.i asosidagi oʻzbek alifbosiga utilgan, 1940-yildan esa Kirill Yo.i joriy etilgan. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Kengashi 1993-yil 2 sent.da "Lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosini joriy etish tugʻrisida"gi qonunni qabul qildi. Bu qonunga va uni amalga kiritish tartibi xaqidagi Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Kengashi qaroriga Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 1995-yil 6 mayda oʻzgarishlar kiritadigan qonun qabul qildi. Bu hujjatga koʻra lotin Yo.iga asoslangan yangi oʻzbek alifbosi 26 ta harf va 3 ta harflar qoʻshilmasidan iborat. Yangi alifboga toʻla oʻtish 1996-yildan boshlanib, 2005-yilda tugallanishi belgilangan. Yo.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 10:55]

taraqqiyoti tilning tabiiy tarak,qiyotidan ancha orqada yurganligi uchun muayyan soʻz yoki soʻz shaklining yozilishi bilan talaffuzi aynan moye kelavermaydi. Bu tabiiy va qonuniy hol boʻlib, Yo. va ogʻzaki nutq oʻrtasidagi bunday nomuvofiqliklarni imlo qoidalari tartibga solib turadi. Dunyodagi alifbolarning hammasida ham harflar soni tegishli tildagi tovushlar (fonemalar) sonidan sezilarli darajada kam. Tabiiyki, bu hol Yo.ni oʻzlashtirishni osonlashtiradi. Shuning uchun ham alifbolardagi asosiy tamoyil undagi harflar sonini kupaytirish emas. Alifbo Yo.ning asosini tashkil etadi. Tinish belgilari va b. yozma belgilar ham Yo.ning unsurlari hisoblanadi.

Yozuv qadimgi madaniyatlarning siyosiy kengayishi natijasida kelib chiqqan axborot uzatish, moliyaviy hisob-kitob va tarixiy qaydlar olib borishga ehtiyoj tugʻilganida paydo boʻlgan, deb taxmin etiladi. Eramizdan avvalgi 4-ming yillikka kelib Mesopotamiyada savdo va maʼmuriyat murakkabligi odam xotirasi uchun haddan tashqari kattalashdi va yozuv qaydlar olib borish va saqlash uchun ishonchli usulga aylandi.[2] Qadimgi Misr va Mezoamerikada yozuv ehtimol taqvimlash va tarixiy hamda ekologik hodisalar qaydini olib borish orqali rivojlangan. Xitoyda topilgan eng qadimgi yozuv namunasi esa qirollik mahkamasidagi folbinlik amaliyotini taʼriflaydi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:13]
2 savol Sodda terminlar - tarkibida so‘z yasovchi va so‘z o‘zgartiruvchi affikslarning bor-yo‘qligiga qaramay, yolg‘iz bir o‘zakdan yoki negizdan paydo bo‘lgan, birgina lug‘aviy ma’noli qism bo‘lgan so‘z hisoblanadi. Masalan: qo‘shin, shtab, avtomat (harbiy); panjara, shpal, yog‘och (yog‘ochsozlik); voris, guvoh (yuridik).
Sodda terminlar ikki guruhga bo‘linadi:

1.Tub terminlar – yolg‘iz o‘zakdan hosil bo‘lgan terminlar: bola, jiyan, tog‘a (qarindoshlik); mebel, go‘sha, eshik (yog‘ochsozlik); jarima, huquq, jazo (yuridik).

2.Yasama terminlar – tub terminlarga biror yasovchi affiksning qo‘shilishi bilan hosil bo‘lgan terminlar: mebelsozlik, duradgorlik (yog‘ochsozlik); dalolatchi, jinoyatchi (yuridik).

Qo‘shma termin - ikki va undan ortiq sodda terminlarning birikuvidan tuzilgan terminlar.

Qo‘shma terminlar ham qo‘shma so‘zlar kabi o‘z qatlam so‘zlaridan, boshqa til materiallaridan hamda har ikkala manbaning o‘zaro qo‘shilishidan yasaladi. O‘zbek tili materiallari asosida yuzaga kelgan qo‘shma terminlar asosan umumiste’moldagi tayyor qo‘shma so‘zlarning ilmiy termin yoki nomen sifatida terminologik tizimlarga qabul qilinishi mahsulidir. Bunday ikki planda qo‘llanuvchi leksik birliklar ko‘proq xalq tili bilan bog‘liq holda rivojlangan terminologik sistemalarda tez-tez uchraydi. Shuningdek, o‘z tilimiz materiallaridan tuzilgan qo‘shma terminlar ayni ruscha terminlarni to‘liq kalkalash jarayonida ham yuzaga keladi1.

Ma’lumki, o‘zbek xalqi qadimdan boshqa xalqlar bilan hamkorlikda, qo‘shnichilikda yashab kelgan. Shunga ko‘ra, tilimizda ayrim komponentlari arabcha, forscha yoki ruscha-baynalmilal bo‘lgan, hatto har ikkala qismi ham muayyan (o‘zbek tilidan boshqa) til materialidan yasalgan qo‘shma so‘zlar va terminlar uchraydi. Demak, qo‘shma terminlarning komponentlari genetik materialiga ko‘ra turlicha. Shunga ko‘ra, ya’ni qo‘shma terminlarni ularni tashkil etgan komponentlarining kelib chiqish materialiga ko‘ra ikki guruhga ajratish mumkin: 1) bir tildagi qatlamga mansub so‘z birliklaridan hosil etilgan qo‘shma terminlar; 2) turli tillarga mansub so‘z birliklaridan hosil etilgan qo‘shma terminlar2.

1.Komponentlari bir leksik qatlamga mansub so‘z birliklaridan hosil etilgan qo‘shma terminlar. Bunday qo‘shma terminlar ham, o‘z navbatida, ikkiga bo‘linadi:

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:15]

3 savol : Davlat tili — muayyan mamlakatda qonun chiqarish, ijroiya va sud hokimiyatlarida ish yuritish uchun rasmiy belgilangan til. Odatda, koʻp millatli mamlakatlarda, mas, Hindiston, Kanada, Shveysariyada qaysi til yoki tillar rasmiy ekanligi konstitutsiyalarida belgilab qoʻyilgan. Davlatlarning koʻpchiligida rasmiy til bilan davlat tili aynan bir xildir. Faqat ayrim mamlakatlardagina rasmiy til davlat tili maqomidan farqlanadi. Mas, Shveysariyada konstitutsiyaga binoan nemis, fransuz, italyan tillari — rasmiy til; nemis, fransuz, italyan va retoroman tillari — D.t. sanaladi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:16]

Oʻzbekiston Respublikasining davlat tili haqida"gi qonun qabul qilindi (1989-yil 21 okt.). Bu qonun oʻzbek xalqi milliy ongining rivojlanishida, mamlakat mustaqilligi mustahkamlanishida, madaniy merosning tiklanishida muhim rol oʻynadi. Mazkur qonun qoidalari Oʻzbekiston Konstitutsiyasida mustahkamlab qoʻyildi. Konstitutsiyaning 4-moddasiga binoan Oʻzbekistonda D.t.— oʻzbek tilidir.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:17]

4 - savol : Fan-texnikaning turli tarmoqlariga doir ilmiy asarlar, darsliklar ilmiy uslubda yoziladi. Mantiqlilik, aniqlik bu uslubga xos xususiyatlardir. Ilmiy uslub aniq ma’lumotlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalar (qoidalar, ta’riflar)ga boy bo‘lishi bilan boshqa uslublardan farq qiladi: Yomg‘ir - suyuq tomchi holidagi atmosfera yog‘ini. Tomchining diametri 0,5-0,6 mm bo‘ladi.

Ilmiy uslubda har bir fanning o‘ziga xos ilmiy atamalaridan foydalaniladi, bu uslubda so‘zlar o‘z ma’nosida qo‘llanadi, qoida yoki ta’rifning mazmunini ochishga xizmat qiladigan ajratilgan bo‘laklar, kirish so‘zlar, kirish birikmalar, shuningdek, qo‘shma gaplardan ko‘proq foydalaniladi.

Ilmiy uslub (yoki ilmiy bayon uslubi)da tabiat va ijtimoiy hayotdagi hodisalar Aniq ta’riflanadi, tushuntiriladi. Bu uslub o‘zining alohida maxsus vazifasiga ega ekanligi Bilan ajralib turadi. Ilmiy uslub ilmiy terminologiya Bilan bog‘liq. Odatda, terminlar ilmiy uslubning leksikasini tashkil qiladi. Lekin ilmiy asarlar tili faqat terminlardangina tashkil topma, unda abstrakt leksika va ko‘p ma’nolilik xususiyatiga ega bo‘lgan umumxalq so‘zlari ham keng qo‘llaniladi. Ilmiy uslubda yana fanning turli sohalariga oid simvol va belgilar, Raqamlar ham ishlatiladi.
O‘zbek ilmiy uslubida obrazli nomlarning roli juda kattadir. Masalan: oq tuproq, qora tuproq, qizil tuproq, sho‘rtuproq; muzlik kamari, muzlik darvozasi, muz tili, kulcha muz; marjon qirg‘oq, panjarasimon qIrg‘oq; oy o‘tovi, serostona daryo, patsimon bulutlar kabi terminlar ham aslida obrazli ifodalardan kelib chiqqan.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:18]

5- savol : Leksik me’yorlar deganda nutq jarayonida umumxalq tilida mavjud bo’lgan so’zlarni to’g’ri tanlash va o’rinli ishlatish tushuniladi. Ko’pma’nolilik, sinonimlar va variantlar shaklidagi leksik birliklar doirasida tanlanish imkoniyatining ko’pligi uning xususiy me’yorlarining shakllanishiga ham sabab bo’lgan. Tilimizdagi dialektizm, neologizm va okkazionalizm, pleonazm va boshqa leksik birliklarning me’yoriy xususiyatlari yuzasidan mulohaza yuritish leksik me’yor to’g’risidagi tasavvurimizni kengaytiradi.
15-variant
15-Variant
Punktuatsion me'yor va uslubiy me'yorlar haqida gapiring.
Ariza va uning turlari haqida ma’lumot bering.
O’zbek tilining ijtimoiy funksiyalarining kengayishi
Sohaga oid taqdimot nutqi
O’zbek tili leksikasining boyish manbalari. Pedagogikaga xos o’z va o’zlashgan so’zlar tasnifi
Javoblar

1. 
   Punktuatsiya (lot. punctum — nuqta; kichkina dogʻ) — 1) alifbodan tashqari boʻlgan grafik belgilar (tinish belgilari) tizimi boʻlib, grafika va orfografiya (imlo) bilan birgalikda yozma tilning asosiy vositalarini tashkil etadi. P.ning asosiy vazifasi yozma (bosma) matnni qismlarga ajra-tish, grafik jihatdan shakllantirishdir; 2) yozma matnni punktuatsion rasmiylashtirishni tartibga soluvchi, har bir til uchun tarixan shakllangan qoidalar, meʼyorlar; 3) P. tizimi qonuniyatlarini, shuningdek, tinish belgilarining qoʻllanish meʼyorlarini oʻrganadigan tilshunoslik boʻlimi.
   

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 12:19]

tohir 15 variant 2- savol : ariza haqida malumot berin

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 12:19]

Ariza (huquqda) (arz) – davlat organi, sud, korxona, muassasa, tashkilotga, jamoat birlashmasi va fuqarolarning oʻz-oʻzini boshqarish organlariga biron-bir masala boʻyicha yakka tartibda yoki jamoa boʻlib ogʻzaki yoxud yozma ravishda qilingan shikoyat.

Oʻzbekiston Respublikasining „Fuqarolarning murojaatlari toʻgʻrisida“ Qonunida (1994-yil 6-may) ariza ham jismoniy, ham yuridik shaxslar tomonidan berilishi mumkinligi koʻrsatilgan. Qonun talabiga koʻra, arizalarni koʻrib chiqish oʻz vakolatiga kiradigan davlat organlari, jamoat birlashmalari, ularning mansabdor shaxslari, mulkchilik shaklidan qatʼi nazar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning rahbarlari hamda boshqa mansabdor shaxslari:

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 12:20]
Ariza – muayyan muassasa yoki mansabdor shaxs nomiga biror iltimos mazmunida yoziladigan rasmiy hujjat, eng koʻp tarqalgan ish qogʻozi. Masalan, bogʻcha mudirasi, maktab direktori, oliy oʻquv yurti rektori, davlat yoki xususiy korxona yoxud nodavlat tashkiloti yoki jamiyat va hakozo rahbari nomiga ishga, oʻqishga kirish va ulardan boʻshatish, ish yoki uy-joy sharoitini yaxshilash, nafaqa belgilash, moddiy yordam koʻrsatish, taʼtil berish, jamoat yoki aksiyadorlik jamiyatlariga aʼzo boʻlib kirish va hokazo mavzulardagi arizalar[1].

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 12:23]

3 savol : Asosiy tushunchalar: til va jamiyat, sotsiolingvistika, bilingvizm, integratsiya, differensiatsiya, tilning tarixiyligi, tilning hayotiyligi, tilning me’yoriyligi, hududiylik, me’yorlashtirilgan tillar, qadimiy tillar, kreol tillari, pijin tillari, koyne, xalqaro tillar, milliy til, umumxalq tili, sun’iy til, adabiy til, sheva, sotsiolekt, dialekt, argo, jargon, sleng.
Til va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni, tilning falsafa, ijtimoiy psixologiya, etnografiya bilan bog‘liq jihatlarini o‘rganuvchi soha sotsiolingvistika (ijtimoiy tilshunoslik) deb yuritiladi. Sotsiolingvistika quyidagi masalalarni:
1) jamiyat va til aloqadorligi va bu munosabatning tarixiy jarayon, hodisa ekanligini;
2) tilning ijtimoiy vazifalarini, ularning taraqqiyot xususiyatlarini;
3) adabiy til, shevalar lug‘at boyligining kengayishi, ortib borishini;
4) yashash muhiti yaqin, turmush tarzi o‘xshash hamda o‘zaro iqtisodiy munosabatlari shakllangan xalqlar tillarining bir-biriga ta’sirini;
5) sotsial chegaralangan nutq xususiyatlarini;
6) yosh, gender jihatdan farqlanuvchi nutq ko‘rinishlarini tahlil qiladi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 12:24]

4 savol :
YOU MAY LIKE

Почти 7 лет меня мучила шишка на ноге! А вылечила за 4 дня

Orthofix

Сексолог показала, как мгновенно увеличить потенцию в 4 раза

Mens Power

Yotishdan oldin bitta osh qoshiq: bir oyda minus 27 kg!

Fatality

8 kun ichida qorindagi yog‘larni yo‘qoting!

Дрим Тонус

10-mavzu: Sohaga oid taqdimot nutqi

Reja:
Taqdimot haqida umumiy ma’lumot.

Taqdimotda vazifalar va uning tarkibiy qismlari.

Taqdimotni tuzish jarayoni.

Taqdimot jarayonida ko‘rgazmali vositalardan foydalanish.

Taqdimot jiddiy mavzu. Uning maqsadi tinglovchilarga ma’lumot berish, tushuntirish va undash yoki o‘z nuqtai nazarini taqdim etishdir. Unda mahsulot tanishtirilishi, jarayon tushuntirilishi yoki tajriba bayon etilishi mumkin. U kichik, bilimli tinglovchilarga konferensiya, seminar yoki biznes yig`ilishida yetkazib berilishi mumkin. Va tinglovchilar savollari bilan davom ettiriladi. Taqdimot malakasi notiqlik san’atida oldindan abzatslarning kirish qismini tayyorlash, format aspektda amaliyot bilan ishlov berilishi va rivojlantirilishi mumkin.

Taqdimotda 4 ta vazifa bajarilishi lozim:
1. Taqdimot qilinishi kerak bo‘lgan muhit haqida bilish yoki buni biz taqdimotning turli elementlari deyishimiz mumkin.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 12:25]

Taqdimot – bu keng ommaga biror mavzuni texnik va dasturiy vositalar yordamida materialini yetkazib berishdir. Tqdimot turlari quyidagicha bo’lishi mumkin:

Reklama va biznesda qo’llaniladigan taqdimotlar. Ular hom-ashyoni yoki mahsulotni reklama qilish uchun keng qo’llaniladi.

Ta’lim jarayoniga doir taqdimotlar-ta’limda unga doir daturiy vositalarda qo’llaniladigan taqdimotlar. Ularni Power Point dasturi yordamida, Articulate storyline dasturlarinig Presenter dasturi yordamida onlayn taqdimotlar yaratish mumkin, undan tashqari iSpribg Suite paketiga mansub iSpring Pro dasturida va Google taqdimot dasturida ham onlayn taqdimotlar yaratish mumkin. Shu ohirida ta’kidlangan dasturlar taqdimotlarni internetga, masofaviy ta’lim platformasiga joylashga yordam qiladi.

Rasm 28. Power Pointning bosh menyusi va ishlash oynasi.

Rasmda Вставка menyusidan Рисунок-Rasm va Kартинка-расм menyulariga kirib rasmlarni tanlab taqdimotga quyish mumkin. Заголовок слайда-Slasyd sфrlavhasi bno’limiga slaydning nomini qo’yiladi va pastki to’g’ri burchak sifatida ajratilgan sohasiga esa matn kiritiladi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 12:26]

5 savol : O‘zbek tilining leksikasi fan-texnika, san’at, ishlab chiqarishning taraqqiyoti bilan bog‘liq holda boyib boradi. Tilning lug‘at tarkibi 2 manba asosida boyiydi.

O‘zbek tilining ichki imkoniyatlari asosida (ichki manba). Bunda so‘z yasash orqali yangi so‘zlar hosil qilinadi: sirifdosh. limonzor. vazirlik.

ijarachi, tinchliksevar. MDH, BMT kabi. Ichki imkoniyatga shevalaruan adabiy tilga so'z olish ham kiradi: aya. bolish. uvildiriq (ikra) kabi.

Boshqa tillardan so'z olish (tashqa manba). 0‘zbek tiliga boshqa tillardan so‘z o‘zlashtirish turli davrlarda turlicha boMgan. Eng qadimda fors-tojik tillaridan, keyinroq arab tilidan, undan ham keyinroq rus tilidan va rus tili orqali Yevropa tillaridan so‘z o'zlashtirish faollashgan. 0‘zlashgan so‘zlar ham o‘zbek tili leksikasida anchagina miqdomi tashkil etadi. Keyingi yillarda tilning leksik tarkibini so‘z yasashdan ko‘ra boshqa tillardan so‘z o'zlashtirish hisobiga boyishi yyetakchilik qilmoqda.

Boshqa tillardan so'zlar ikki usul bilan o‘zlashtiriladi: 1) so‘zni aynan olish yoMi bilan; 2) kalkalab olish yo‘li bilan.

So‘zni aynan olish yoMi bilan tojik, arab tillaridan, shuningdek, rus tillaridan, rus tili orqali boshqa Yevropa tillaridan ko‘proq o‘zlashtirilgan. Masalan, sinch, devor, yana, rubob, kitob, maktab, daraxt, mutolaa, muomala, traktor, sport kabi.

Kalkalab o‘zlashtirishda so‘z aynan olinmaydi, balki so‘zning ma’nosi o‘zlashtiriladi. Ikkinchi tildagi so‘zning ma’nosi shu so‘zning morfemik tarkibidan qismma-qism nusxa ko'chirish orqali ifoda etiladi. Kalkalab o‘zlashtirishning 2 xil yoMi bor:

ToMiq kalka. Bu usulda o‘zlashtirilayotgan so'zning barcha qismlari o'z til materialidan tuziladi. Masalan: polugramatniy - chalasavod. ledokol - muzyorar.

Yarim kalka. Bu usulda o'zlashtirilayotgan so‘zning bir qismi aynan saqlanib, bir qismi o‘z til orqali beriladi. Traktorist - traktorchi, tabelshik - tabelchi kabi.

0‘zga til so‘zidagi ma’no o‘z tildagi so'z bilan berilsa, bu semantik kalka deb ham yuritiladi. Masalan, bo'g'in so'zining ruscha «pokoleniye» ma’nosi.

16-variant
Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:23]
[Переслано от Zuhracham 😘😍🥰]
1- savol orfografiya haqida malumot bering :

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:24]

Orfografiya haqida umumiy tushuncha.
Orfografiya grekcha orphos(to’g’ri) va grapho (yozaman) so’zlaridan tashkil topgan bo’lib, “to’g’ri yozaman” degan ma’noni bildiradi.Jamiyatning har bir a’zosidan to’g’ri so’zlay olish va savodli yoza bilish talab etiladi.O’quv muassasalari oldida turgan asosiy vazifa va shu talab asosida kelib chiqadi.Adabiy tilning ikki shakli bo’lib, ularda yozma nutqdir.Kirill grafikasi asosidagi imlo qoidalari 1956-yilda tasdiqlangan.
Fonetik tamoyil
Fonetik tamoyil(fonetik usul) bu tamoyil bo’yicha so’zlar, so’zlar tarkibidagi qo’shimchalar qanday talaffuz etilsa, xuddi o’shanday yoziladi.Bu tamoyil asosida ayrim harflar imlosi, asos va qo’shimchalar imlosidagi ayrim qoidalar ishlab chiqilgan. Masalan, son so’zidagi fe’l yasovchi
-a qo’shimchasi qo’shish bilan yasalgan so’z son emas sana tarzida talaffuz qilinadi va shunday yoziladi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:30]

2- savol : bildiish noma haqida malumot bering

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:31]

Bildirish (bildirishnoma) muayyan idora, uning rahbariga biror voqea-hodisa yoki xizmat faoliyatiga tegishli

masalalar yuzasidan axborot berish maqsadida taqdim

etiladigan hujjatdir.

Bildirishnomalarni tayyorlashda faqat biror voqea,

holat haqida xabar berish bilan cheklanish yetarli emas,

ularning sabablari tahlil qilinishi, xulosa chiqarilishi,

takliflar berilishi ham lozim.

Shuning uchun bildirishnomalarda xulosa va takliflar

aniq va ishonarli yozilishi talab qilinadi.

Bunday hujjatlar matni ikki qismdan iborat bo‘lib,

birinchisida, yozilishiga sabab bo‘lgan voqea, dalillar

berilsa, ikkinchisida, shunga oid xulosa va aniq takliflar

bayon qilinadi. Agar bayon qilinayotgan ma’lumotlar

aniq sana yoki vaqtga tegishli bo‘lsa, bu sana yoki vaqt

matn oldidan ko‘rsatilishi lozim.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:33]

3- savol: taqriz va uni tuzilishi

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:34]

Taqriz (arab. — ijobiy baho) — adabiy tanqid janri; yangi badiiy, ilmiy yoki ilmiy-ommabop asar tahlili. T.da asarning bibliografik tavsifi, shuningdek, mazmuni, unda koʻtarilgan muammolar, asarning gʻoyaviy va badiiy xususiyatlari, muallif ijodida, adabiyotda tutgan oʻrni haqida maʼlumot boʻladi; asarga baho beriladi, uning asosiy fazilatlari va nuqsonlari qayd qilinadi. T. asosan keng kitobxonlar ommasi uchun moʻljallanadi, ularni yangi asarlardan ogoh qiladi, zarurini tanlab olishga koʻmaklashadi. Ichki T. ham boʻladi. Mac, nashriyotga kelgan badiiy, tanqidiy va ilmiyommabop asar ichki T.ga beriladi, birok, bu T. matbuotda eʼlon qilinmaydi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:41]

4 savol : Asl nusxa – asli birinchi rasmiy nusxasidir.

Nusxa – asl nusxaning aynan qayta ko‘chirilgan shakli, uning o‘ng tomonidagi yuqori burchagiga «Nusxa» degan belgi qo‘yiladi.

Ikkinchi nusxa – asl nusxa yo‘qolgan hollarda hujjatning ikkinchi nusxasi (dublikati) beriladi va u asl nusxa bilan teng huquqlidir.

Ko‘chirma nusxa – ba’zan muayyan hujjatga emas, uning bir qismiga ehtiyoj tug‘iladi, bunda ko‘chirma olinadi. Nusxa va ko‘chirmalar notarius, kadrlar bo‘limi va shu kabilar tomonidan tasdiqlangach huquqiy kuchga ega bo‘ladi.

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 11:43]
5 savol : Publisistik uslub (gazeta tili)ning lingvistik xususiyatlari
O`zbek tilshunosligida publisistik uslub T.Qurbonov tomonidan maxsus o`rganildi17. Bu uslub OAV, xususan, gazeta, jurnal, radio, televideniye material-lari uslubidir. Tilshunoslik va jurnalistikada "publisistika janrlari", "gazeta janrlari" terminlari hozirgi vaqtda kam ishlatilmoqda. Adabiyotshunoslikda ham "publisistika janrlari" terminining qo`llanishi mustahkam o`rnini egallagan. Lekin o`zbek tilshunosligida "gazeta janrlari" termini hozirgacha o`zining aniq ifodasini, obyektini topgan emas, u "publisistika janrlari" termini bilan birga parallel qo`llanmoqda. Yana bir muammo shundaki, gazeta materiallari janrlar bo`yicha aniq o`z tasnifiga ega emas. O`zbek tilshunosligi va jurnalistikasidagi mavjud adabiyotlarda ular turlicha miqdorda umumiy tarzda sanaladi, xolos. Gazeta materiallarini janrlar bo`yicha guruhlarga ajratish e’tibordan hamon chetda qolib kelmoqda.
17-variant

18-variant

Hamidullo Kursdosh, [19.06.2022 11:59]
1-javob
Leksikografiya – lug’atshunoslikni o’rganuvchi fan har qanday xalqning
Betakror milliy boyligi uning o’z so’zlari hamda turg’un iboralaridir. Zamon va
makon ta’sirida tilning lug’at boyligi doimiy ravishda rivojlanib boradi.
Tarzi taraqqiyot va kashfiyotlar yangi-yangi so’zlar, tushunchalarni dunyoga keltiradi, ba’zi so’zlar esa eskirib iste’moldan chiqadi.Ana shunday dinamik rivojdagi bebaho boylikni o’z vaqtida tarix zarvaraqlariga muxrlash, tilning oltin
sahifalarini durlash bilan to’ldirib borish faqat matonatli, zahmatkash, fidokor
tilshunos siymolargagina nasib etadi.So’zning biror sohaga oid leksikasi bilan adabiy til leksikasining ma’lum qatlam bilan chegaralanganligi va chegaralanmaganligiga ko’ra lug’atlar dastlab ikkiga bo’linadi:
Umumiy lug’atlar
Maxsus lug’atlar
Umumiy lingvistik lug’atlarda hamma qo’llaydigan so’zlarning xarasteristikasi beriladi.
Bular bir tilli, ikki tilli, ko’p tilli bo’ladi. Bir tilli lug’atlarning ham umumiy va maxsus tiplari bor. Masalan, izohli lug’at, imlo lug’ati, sinonimlar lug’ati, frazeologik lug’at, dialectal lug’at maxsus lug’atlar tipiga kiradi.

Hamidullo Kursdosh, [19.06.2022 11:59]

2-javobi
Morfologik usul bilan termin yoki so‘z yasash shunday usulki, unda o‘zak-negizga so‘z yasovchi qo‘shimchalar qo‘shiladi va yangi terminlar hosil qilinadi.

Bunday so‘z yoki termin yasash ko‘pgina tillarda, jumladan o‘zbek tilida ham eng mahsuldor usuldir. Masalan, “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”dagi 60000 dan ortiq so‘zning 75-80% so‘z yasovchi qo‘shimchalar bilan yasalganligi fikrimizni isbotlaydi. Hozirgi o‘zbek adabiy tilida 300 ga yaqin so‘z yasovchi qo‘shimcha mavjud bo‘lib, ularning ba’zilari terminlarning yasalishida ishtirok etadi.

Sintaksis" termini soʻz birikmalari va gaplarni hamda ularning tilda qoʻllanishini qamrab oluvchi grammatik qurilish maʼnosini ifodalash uchun ham ishlatiladi. Tilning grammatik qurilishida Sintaksis juda katta ahamiyatga ega, chunki uning tarkibiga bevosita kishilarning muomala muloqot jarayonini amalga oshirishga yordam beruvchi sodda gap va qoʻshma gap kabi til birliklari kiradi. Sodda gap muayyan voqeahodisani, qoʻshma ran voqeahodisalar orasidagi aloqamunosabatni, ran boʻlagi esa voqeahodisa unsurlaring vazifalarini ifodalaydi.
Semantik sintaktik usulda termin yasash boshqa sohalar terminologiyasiga nisbatan ijtimoiy va iqtisodiy sohalarida keng qo‘llaniladi. Buning asosiy sababi ikkala soha terminlarinig o‘tmish davrlarda xalq tili asosida yuzaga kelganligi va jonli so‘zlashuv tili bilan mustahkam aloqada bo‘lganligi bilan izohlahs mumkun. Sjuning uchun xalq tiliga xos bo‘lgan ko‘pdan ko‘p metografik qo‘llanishlar, ya’ni leksemalar ma’nosining ko‘chirilishi xalqaro sohalardagi terminlar tizimida nisbatan ko‘p uchraydi

Hamidullo Kursdosh, [19.06.2022 11:59]

[Переслано от Quvonchbek Shukrullayev & 7777777]
2.Tezis (yun. thesis — qoida, isbot) — I) keng maʼnoda — baxeda yoki biror nazariyani bayon qilishda aytilgan har qanday fikr; tor maʼnoda — asosiy fikr, prinsp; 2) mantiqda isbot qilishni talab etuvchi fikr, mulohaza.

Yevropada reformatsiya harakati oʻrta asrlarda boshlangan va bunga sabab 1517-yilda Germaniyaning Vittenburg universiteti ilohiyat fani professori Martin Lyuterning "95 tezislar" deya atalmish indulgensiyalarga qarshi daʼvati bilan boshlanadi.

Hamidullo Kursdosh, [19.06.2022 11:59]
[Переслано от Quvonchbek Shukrullayev & 7777777]
Tezislar ma'lum bir tuzilishga ega bo'lib, unga amal qilib muammoning mohiyatini aniq aytib bera olasiz. Tezislarning uchta asosiy qismi bor: kirish qismi, asosiy qismi va xulosa. Muqaddima oldida avtoreferatlar muallifi va ularning sarlavhasi haqidagi ma`lumotlar bor, ular ma'lum bir nashr talablariga muvofiq tuzilgan.

Muqaddima... Bu qism tadqiqot muammosiga kirishni, uning dolzarbligi va tadqiqot maqsadini tavsiflashni nazarda tutadi. Umumiy hodisa uchun an'anaviy iboralar ishlatiladi, yangi yoki kam uchraydigan atamani esa uning qisqacha tavsifidan boshlash kerak.

Hamidullo Kursdosh, [19.06.2022 11:59]
[Переслано от Quvonchbek Shukrullayev & 7777777]
Asosiy qism... Bu erda tadqiqot muammosi bilan birlashtirilgan asarning bir nechta asosiy qoidalarini taqdim etish zarur. Tezislarning bu qismiga alohida e'tibor berilishi kerak, chunki ular tadqiqotning mohiyatiga tegishlidir va etarli hajmda berilishi kerak. Miqdoriy tadqiqotda, ishlatilgan usullarni, tanlab olish parametrlarini va asosiy natijalarni qisqacha ta'riflash zarur.

Hamidullo Kursdosh, [19.06.2022 11:59]

[Переслано от Quvonchbek Shukrullayev & 7777777]
Xulosa... Oxirgi so'zlar ilgari berilgan barcha xulosalarni aks ettirishi kerak. Oxirgi qismda siz tadqiqot natijalarini umumlashtirishingiz kerak. Bu oldingi qismda tasvirlangan xulosalarning umumlashtirilishi bo'lishi mumkin. O'quvchini asarning oxirigacha olib boradigan an'anaviy qurilishlar sizga yordam beradi: "tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki ...", "shu tarzda ..." va boshqalar

Hamidullo Kursdosh, [19.06.2022 12:00]

[В ответ на Hamidullo Kursdosh]
Bu 3-si

Hamidullo Kursdosh, [19.06.2022 12:00]

4
Ma’lumot-axborot hujjatlari anchayin katta guruhni tashkil qiladi, ular ish yuritish jarayonida ayniqsa ko‘p ishlatiladi. Bu guruh ariza, bayyonnoma, bildirishnoma, vasiyatnoma, dalolatnoma, ishonchnoma, ma’lumotnoma, tavsifnoma, tavsiyanoma, taklifnoma, tarjimayi hol, tushuntirish xati, e’lon, hisobot kabi hujjatlarni o‘z ichiga oladi.

Hamidullo Kursdosh, [19.06.2022 12:00]

5
Adabiy til – muayyan umumxalq tilining qayta ishlangan va me’yorlash-tirilgan, mazkur tilda soʻzlashuvchi xalqning madaniy ehtiyojlariga xizmat qiluvchi shakli. Adabiy til ning ikki – ogʻzaki ham yozma koʻrinishi mavjud. Har qanday Adabiy til xalq ogʻzaki nutqi asosida shakllanib, shu xalq tiliga xos shevalarni umumlashti-radi va barcha sheva vakillari uchun tushu-narli shakl oladi. Rivojlangan Adabiy til siz boy madaniyatga ega xalq boʻlishi mumkin emas. Shu ma’noda Adabiy til jamiyatning dol-zarb muammolaridan hisoblanadi. Adabiy til deganda ba’zan uni turli koʻrinishlari bilan qorishtirib yuboradilar. Xususan, yozma Adabiy til va ogʻzaki Adabiy til hamda badiiy adabiyot tili bilan Adabiy til ni ayni bir deb boʻlmaydi.
Soʻzlashuv tili — ogʻzaki adabiy til turlaridan biri; kundalik turmushdagi aloqaaralashuv uchun xizmat qiladi, muomala va taʼsir koʻrsatish vazifasini bajaradi. Milliy aloqaaralashuv vositasi sifatida millatning shakllanish davrida vujudga keladi. St. adabiy tilning yashash, amal qilish shakli sifatida uning asosiy belgilariga (laxjalardan ustun turish, barqarorlik, meʼyoriylik, qoʻllanish sohasining kengligi) ega boʻladi. Soʻzlashuv tilitarixiy kategoriya. Soʻzlashuv tilining turli milliy. tillardagi tarixi uning ogʻzaki shaklda mavjud boʻlganligi tufayli manbalarda qayd etilmagan.
Umumxalq tili ma'lum bir xalqning so'zlashuv tilidir. Uni xalq sekinlik bilan yaratib, boyitib boradi. Adabiy til esa umumxalq tilining yozuvchilar, shoirlar, ziyolilar tomonidan qayta ishlangan, me'yorga solingan, hamma uchun umumiy bo'lgan, umumxalq yoki umummillat tilining yuqori, sayqal-lashtirilgan shaklidir. Davlat muassasalarida, madaniyat sohalarida, mat-buotda, dars o'tishda adabiy tildan foydalaniladi.

Umumxalq tilini xalq yaratadi. Adabiy tilni ziyolilar yaratadi. Lekin adabiy til xalq tili tarkibida bo'ladi.

19-variant
_Makhmud_, [19.06.2022 6:21]
1) publisistik uslub va unga misol
Publisistik" ma'nosining o'zi jamiyatni, davlatni tavsiflaydi. Ushbu so'zlar etimologiyasi bo'yicha "jamoatchilik" so'ziga yaqin, ya'niNutqning publitsistik uslubi axborotni jamoat va siyosiy sohalarga etkazish uchun ishlatiladi. U yig'ilishlarda nutqlarda, gazeta maqolalarida va siyosiy va ijtimoiy masalalarni ochib beradigan jurnallarda uchraydi. "tinglovchilar", "odamlar" degan ma'noni anglatadi.

Misol: #diqqat #xushxabar!. Kecha Ózbekistonda ótkazilayotgan U-23 futbolchilar ortasidagi Osiyo chempionatining final bosqichida hamyurtlarimiz shohsupaning eng baland joyidan órin olishdi

_Makhmud_, [19.06.2022 6:21]
2) sohaviy farmoyish xujjatlari xususiyatlari
Farmoyish hujjatlari asosan tashkilot rahbarining buyruq, ko‘rsatma, farmoyishlari asosida yuzaga keladi. Farmoyish hujjatlarida vazirlik, idora, tashkilot faoliyatiga oid ma’muriy va tashkiliy masalalarning yechilishi belgilab beriladi. Bunday hujjatlar tashkilot faoliyatini boshqaradi va muvofiqlashtiradi, boshqaruv organiga uning oldiga qo‘yilgan vazifalarni amalga oshirishni ta’minlash imkonini beradi.Farmoyish – boshliq, uning o‘rinbosarlari tomonidan amaliy masalalar yuzasidan qabul qilinadigan hujjat. Odatda, farmoyishlarda harakat muddati cheklangan bo‘lib, biror-bir bo‘lim, ayrim mansabdor shaxslar va fuqarolarga taalluqli bo‘ladi. Farmoyish matni, xuddi buyruqdagi kabi zaruriy qismlardan tarkib topadi, faqat uning asos qismida “BUYURAMAN” so‘zi o‘rniga “ТALAB QILAMAN”, “ТAVSIYA QILAMAN”, “RUХSAТ BERAMAN” kabi iboralar ishlatiladi.

_Makhmud_, [19.06.2022 6:21]

3) adabiy til haqida tushunchA
Adabiy til – muayyan umumxalq tilining qayta ishlangan va me’yorlash-tirilgan, mazkur tilda soʻzlashuvchi xalqning madaniy ehtiyojlariga xizmat qiluvchi shakli. "Qayta ishlangan" tu-shunchasi nisbiy (tarixan turli davrlar-da, turli xalqlarda Adabiy til oʻzgarib turgan). Hatto ayrim bir xalqqa ham Adabiy til turli davrda turlicha boʻlgan (mas, qadimgi tur-kiy adabiy til, hozirgi oʻzbek adabiy tili). Ba’zi davrlarda bir xalq uchun boshqa bir xalq tili Adabiy til vazifasini oʻtagan. Mac, fors va turkiylar uchun mumtoz arab tili, yaponlar uchun mumtoz xitoy tili; ba’zi Yevropa xalqlari uchun lotin tili va boshqa Adabiy til boʻlgan.Adabiy til ning ikki – ogʻzaki ham yozma koʻrinishi mavjud

_Makhmud_, [19.06.2022 6:21]

4) badiiy uslub
Badiiy uslub (tilning ta‘sir qilish, targ‘ibot, tashviqot vazifasi) - inson hayotining
barcha tomonlarini qamrab oladi. Bu uslub barchaga barobarligi,

o‘quvchiga va tinglovchiga emotsional ta‘sir etishi bilan boshqa uslublardan farq qilib

turadi. Bu uslubda muallif tilning barcha leksik, grammatik vositalaridan foydalanishi,

turli ifodaviy vositalarni qo‘llashi mumkin. Boshqa uslublarning materiallaridan badiiy

uslubda bemalol foydalanish mumkin. Shunga ko‘ra, badiiy uslub keng imkoniyatga

ega uslub turi hisoblanadi. Badiiy uslub badiiy adabiyot, ya‘ni badiiy asarlarga xos

bo‘lib, unda badiiylik, ifodaviylik, ta‘sirchanlik kuchlidir. Badiiy uslubning o‘ziga xos

xususiyati shundaki, adabiy tilning barcha imkoniyatlarini o‘z ichiga olish bilan birga,

unda o‘zbek shevalariga, kasb-hunarga doir leksik birliklar, bugungi kunda iste‘moldan

chiqib ketgan tarixiy so‘zlar ham personajlar nutqi orqali ishlatila beradi. Badiiy uslub

o‘quvchida estetik zavq uyg`otadi. Demak, badiiy uslub orqali ro‗yobga chiqqan nutq

ma‘lum voqea- hodisa haqida axborot berish (kommunikativ vazifani bajarish)dan

tashqari, o‗quvchiga ta‘sir qilish (ekspressiv) vazifasini ham bajaradi.

_Makhmud_, [19.06.2022 6:21]

5) Tezis (yun. thesis — qoida, isbot) — I) keng maʼnoda — baxeda yoki biror nazariyani bayon qilishda aytilgan har qanday fikr; tor maʼnoda — asosiy fikr, prinsp; 2) mantiqda isbot qilishni talab etuvchi fikr, mulohaza.
tesis va uning zaruriy qismlari
Bu atamani tushuntirish uchun ikkita fikr mavjud. Ba'zilar fikricha, tezis katta hajmli matnga asoslangan mazmunli materialdir. Boshqalar esa, aksincha, tezislar asosida batafsil materiallar yaratilganini da'vo qilishadi. Ikkala fikr ham to'g'ri, tezislar ikkalasi uchun ishlatiladi.

Ko'pincha ilmiy tezislarga duch kelinadi, chunki murakkab mavzu qisqa shaklda berilishi kerak. Qisqartirish haqida gapiradigan bo'lsak, agar siz buni bir nechta so'z deb hisoblasangiz, adashasiz. Asosiy atamalar bir nechta sahifada yozilgan. Masalan, agar ular konferentsiya uchun tuzilgan bo'lsa.

Zaruriy qismlari: tezis bayonoti, dissertatsiya jumlasi, boshqarish g'oyasi sifatida ham tanilgan.
20-variant
1-savol Badiiy uslub va uning xususiyatlari haqida gapirib bering
2- savol oʻzbek adabiy til meʼyorlari haqida gapirib bering
3-savol Taqriz va uning zaruriy qismlari toʻgʻrisida maʼlumot bering.
4-savol Leksikografiya. Lugʻot turlari.
5-savol Til va terminalogiya .

1) Badiiy nutq uslubi inson amaliy faoliyati va hayotining hamma tomonlarini qamrab olishi: umumga taalluqligi, barcha barobarligi bilan xarakterlanadi.

Badiiy nutq uslubi juda xilma-xil ko’rinishlarda namoyon bo’ladi. Bu uslub muallifga asarning estetik ta’sirini kuchaytirish uchun tilning barcha leksik va grammatik vositalaridan ustalik bilan foydalanish, tanlash, shuningdek, yangidan-yangi, ifoda vositalarini yaratish imkonini beradi.
Badiiy nutq uslubida til obraz, xarakter va manzaralar yaratish vositasi bo’lib xizmat qiladi.
Bu uslub o’zining obrazliligi bilan adabiy boshqa fuktsional uslublaridan ajralib turadi.B
Badiiy uslub funksional uslub sifatida majoziy-kognitiv va g‘oyaviy-estetik vazifalarni bajaradigan badiiy adabiyotda qo‘llanadi. Voqelikni bilishning badiiy usulining o'ziga xos xususiyatlarini aniqlaydigan tafakkurning xususiyatlarini tushunish badiiy nutq, belgilaydigan bilishning ilmiy usuli bilan solishtirish zarur xarakter xususiyatlari ilmiy nutq.
2)Nutq madaniyatiga erishishning asosiy omili tilni, ayniqsa adabiy til me`yorlarini egallash, ulardan unumli va o`rinli foydalanishdir. Hozirgi adabiy til me`yorlariga rioya qilib tuzilgan nutq aniq, to`g’ri va ta`sirchan holda tinglovchiga yetib boradi.

Me`yor-so`zning mavjud bo`lgan ma`nosi, fonetik tuzilishi. S.I.Ojegov fikricha, “Me`yor-bu ijtimoiy jarayonda birga mavjud bo`lgan, bor bo`lgan, yangi paydo bo`lgan yoki o`tmishning kam ishlatiladigan til unsurlarini (lug’aviy, talaffuz, morfologik, sintaktik) tanlashning natijasi sifatida shakllangan, jamiyatga xizmat qiladigan foydali til vositalari yig’indisidir, keng ma`noda bu unsurlarni baholashdir”. Adabiy me`yor o`z holicha shakllanadi. Uning shakllanish va taraqqiyotiga tilning tarkibiga kiruvchi lahja, shevalar turlicha hissa qo`shadilar. Qaysi hududda savdo, fan madaniyat taraqqiy etgan bo`lsa, me`yorga ham o`sha hududdagi shevalarning ulushi ko`proq bo`ladi. Me`yor til qurilishi unsurlarining hammasiga tegish

3) Taqriz (arab. — ijobiy baho) — adabiy tanqid janri; yangi badiiy, ilmiy yoki ilmiy-ommabop asar tahlili. Taqrizda asarning bibliografik tavsifi, shuningdek, mazmuni, unda ko‘tarilgan muammolar, asarning g‘oyaviy badiiy xususiyatlari, muallif ijodida, adabiyotda tutgan o‘rni haqida ma’lumot bo‘ladi; asarga baho beriladi, uning asosiy fazilatlari va nuqsonlari qayd qilinadi. Taqriz asosan keng kitobxonlar ommasi uchun mo‘ljallanadi, ularni yangi asarlardan ogoh qiladi, zarurini tanlab olishga ko‘maklashadi. Ichki тaqriz ham bo‘ladi. Masalan, nashriyotga kelgan badiiy, tanqidiy va ilmiy-ommabop asar ichki taqrizga beriladi, biroq bu taqriz matbuotda e’lon qilinmaydi.
Taqriz - sаylаnmа bаyоnning bir turi. U bаdiiy, ilmiy, mеtоdik vа bоshqа аsаrlаrgа bеrilgаn bаhоdir. Taqrizdа аsаr tаnqidiy tаhlil еtilаdi, shu nuqtаi nаzаrdаn bаhоlаnаdi.
4)Leksikografiya (qadimgi yunoncha: λεξικόν [leksika] va γράφω [grafiya] - yozu) — lugʻatlar tuzish, amaliy lugʻatchilik. Amaliy lug'atchilik lugʻatlar tuzish barobarida bir qator ijtimoiy muhim vazifalarni bajaradi: oʻz va oʻzga tillarni oʻrganish; ona tilini tavsiflash va meʼyorlashtirish (izohli, imlo va boshqa turdagi lugatlar yordamida); tillararo aloqa-munosabatni taʼminlash (ikki va koʻp tilli lugʻatlar, soʻzlashgichlar); muayyan til leksikasini ilmiy oʻrganish (etimologik, tarixiy lugʻatlar) va boshqa leksikografiya lugʻat tuzish ishi sifatida turli xalqlarda yozuv taraqqiyotining ilk bosqichlarida u yoki bu tushunarsiz (eskirgan, dialektal, maxsus yoki chet tilga mansub) soʻzning qanday maʼno anglatishini bilish ehtiyoji natijasida paydo boʻlgan.
Eng keng tarqalgan ommaviy lingvistik lug'atlardan iborat. Til bo'yicha bular rus, ingliz, nemis, ispan va hokazo lug'atlardir. Ularning orasidagi o'rinni tarjima lug'atlari egallaydi. Misol tariqasida V.K. tomonidan tahrir qilingan "Inglizcha-ruscha lug'at" ni keltirish mumkin. Myuller.

Muayyan til doirasida lingvistik lug'atlar imlo, orfoepik, izohli, frazeologik, etimologik va hokazolarga bo'linadi. Ular so'zlarning to'g'ri talaffuzi, yozilishi, talqini bo'yicha ma'lumotlarni olib yuradilar. Lingvistik lug'atlarda ma'lum bir tilning deyarli barcha so'zlari mavjud.

5)Termin grekcha terminus so ‘zidan olingan bo ‘lib, chek, chegara degan ma’noni bildiriadi. U fan-texnika, qishloq xo‘jaligi, san’at va madaniyat sohasiga xos so‘z hisoblanadi. Terminologiya - terminlar haqidagi ta’limot va terminlar majmui degan ma’nolarni anglatadi.

Termin grekcha terminus so ‘zidan olingan bo ‘lib, chek, chegara degan ma’noni bildiriadi. U fan-texnika, qishloq xo‘jaligi, san’at va madaniyat sohasiga xos so‘z hisoblanadi. Terminologiya - terminlar haqidagi ta’limot va terminlar majmui degan ma’nolarni anglatadi.

Termin so ‘zi o ‘rnida ba’zan atama, istiloh so ‘zlarini ishlatish hollari uchrab turadi. Ammo bu to ‘g ‘ri emas. Atama termin so’ziga nisbatan tor tashunchani ifodalaydi. Istiloh so’zi esa arabchadir. Uni xalq tushunmaydi va meyorga aylangan emas. Terminologiya masalalari hamisha tilshunoslikning dolzarb masalalaridan biri bo‘lib kelgan. Chunki terminlarning sohalar lug‘aviy qatlamlaridagi o‘rni va vazifasini belgilash, tushunchaning mazmun-mohiyatini to‘g‘ri anglash imkonini beradi.

Terminologiyaga bag‘ishlangan ishlarning barchasida u yoki bu sohaning muayyan tushunchalarini anglatadigan, definitsiyaga ega bo‘lgan va, asosan, nominativ funktsiyani bajaradigan birliklar termin hisoblanadi deb qaraladi.

Terminologiyaga bag‘ishlangan ishlarning barchasida u yoki bu sohaning muayyan tushunchalarini anglatadigan, definitsiyaga ega bo‘lgan va, asosan, nominativ funktsiyani bajaradigan birliklar termin hisoblanadi deb qaraladi.

. A.Reformatskiy terminga ta’rif berar ekan, “... terminlar – bu maxsus so‘zlardir” degan xulosaga keladi.

21-variant
Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 11:44]
21-variant.
1. XX asrning 80-yillarida boshlangan urinishlar natijasi o‘laroq, 1988-yilga kelib qator olimlarimiz tilimiz haq-huquqini tiklash yo‘lidagi dadil fikrlari bilan matbuotda chiqishlar qildilar. Nihoyat, 1989-yil 21-oktabrda “Davlat tili to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilindi. 1995-yil 21-dekabrda qayta tahrir qilingan mazkur tarixiy qonun mazmun-mohiyati va ijtimoiy ahamiyati jihatidan dolzarbdir. Har bir fuqaroning davlat tili va u haqidagi muayyan bilimlarga ega bo‘lmog‘i ham foydadan xoli emasdir.

“Davlat tili to‘g‘risida”gi Qonun boshqa millat va elatlarining tillariga nisbatan ham hurmat va e’tiborda bo‘lishga, bag‘rikenglik tamoyillariga da’vat etadi: “O‘zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi respublika hududida yashovchi millat va elatlarning o‘z ona tilini qo‘llashdan iborat konstitutsiyaviy huquqlariga monelik qilmaydi” (2-modda). “O‘zbekiston Respublikasida davlat tilini o‘rganish uchun barcha fuqarolarga shart-sharoit hamda uning hududida yashovchi millatlar va elatlarning tillariga izzat-hurmat bilan munosabatda bo‘lish ta’minlanadi…” (4-modda). Ya’ni, ona tili boshqa til bo‘lgan, o‘zga tillarda so‘zlovchi odamlarga nisbatan muloqotni davlat tilida tashkil etish borasida taklif kiritish yoki bosim o‘tkazish qonunan ta’qiqlanadi. Inson o‘z ona tiliga qanday munosabatda bo‘lsa, boshqa tillarga ham shunday munosabatda bo‘lishga chaqiradi.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 11:44]
2.Til tizimi — x,ar qanday tabiiy tilning oʻzaro munosabatlar bilan bogʻlangan, muayyan birlik va butunlikni tashkil etuvchi lisoniy unsurlari majmui. Til tizimining har bir tarkibiyqismi alohidaaloqida emas, balki tizimning boshqa tarkibiy qismlariga qaramaqarshi qoʻyilgandagina mavjud boʻladi.

Til murakkab butunlik boʻlib, uning tarkibiy qismlari sifatida fonologik, leksik (semantik), morfologik, sintaktik va uslubiy (funksional) sathlar ajratiladi. Til tizim (butunlik) tabiatiga egaligi bois uning tarkibiy qismlari ham shunday xarakterda boʻladi.

Tilning tizim sifatida izoxlanishi F.de Sossyur, V.Gumboldt va boshqa tilshunoslarning asarlaridan boshlangan. Til tizimi haqidagi hozirgi zamon tasavvuri esa oʻz ichiga oʻzaro aloqador boʻlgan til sathlari, til birliklari, paradigmatik va sintagmatik munosabatlar, tilning belgilar tizimi ekanligi, tilda shakl hamda vazifa (funksiya), struktura va substansiya, tilning ichki va tashqi aloqalari, sinxroniya va diaxroniya, analiz va sintez, doimiylik va muvaqqatlik kabi tushunchalarni ham qamrab oladi.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 11:44]

3.Lugʻat — 1) muayyan tilda, uning hududiy yoki ijtimoiy lahjasida mavjud boʻlgan, u yoki bu yozuvchi asarlarida uchraydigan soʻzlar yigʻindisi, leksika; 2) soʻzlar (yoki morfemalar, soʻz birikmalari, iboralar va boshqalar) muayyan tartibda (alifboli, uyali, mavzuli) joylashtirilgan, tavsiflanuvchi birliklar, ularning kelib chiqishi, maʼnolari, yozilishi, talaffuzi, uslubiy mansubligi, boshqa tillarga tarjimasi haqida maʼlumotlar jamlangan kitob.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 11:44]

ijtimoiy yoki xoʻjalik hayotining biror sohasiga oid soʻz-terminlardan iborat boʻladigan terminologik Lugʻatlar. Bunday Lugʻatlar soʻzlikning berilishi va izohlanishiga koʻra, ensiklopedik Lugʻat bilan lingvistik Lugʻat belgilariga ega boʻladi (1925-yildan hozirgi kungacha Oʻzbekistonda 50 dan ortiq soha boʻyicha 140 taga yaqin terminologik lugʻat nashr etilgan; ular soha terminologiyalarini tartibga solishga xizmat qiladi).

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 11:44]

4.Publitsistika (lot. Publicus – ij-timoiy) — davrning ijtimoiy-siyosiy va boshqa dolzarb masalalariga bagʻishlangan adabiy ijod turi. P.ning vazifasi ij-timoiy fikr uygʻotish va uni shakllan-tirish, maʼlum maqsadga yoʻnaltirish, hujjatli faktmaʼlumotlar asosida voqelik manzarasini yaratishdan ibo-rat. Hozirgi zamon ijtimoiy hayoti, unga aloqador oʻtmish va kelajak faktlari P.ning predmetidir.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 11:44]

fikrni bevosita oshkora, dangal ifo-dalash tamoyili ham oshdi. P. Fan, sanʼat, adabiyot asarlari tarkibiga tobora koʻproq kirib bormoqda. Publitsistik roman, pyesa, kino asarlari pay-do boʻlmoqda.
Ozbek tilshunosligida publisistik uslub T.Qurbonov tomonidan maxsus organildi17. Bu uslub OAV, xususan, gazeta, jurnal, radio, televideniye material-lari uslubidir. Tilshunoslik va jurnalistikada “publisistika janrlari”, “gazeta janrlari” terminlari hozirgi vaqtda kam ishlatilmoqda. Adabiyotshunoslikda ham “publisistika janrlari” terminining qollanishi mustahkam ornini egallagan. Lekin ozbek tilshunosligida “gazeta janrlari” termini hozirgacha ozining aniq ifodasini, obyektini topgan emas, u “publisistika janrlari” termini bilan birga parallel qo`llanmoqda

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 11:44]

5.Badiiy asar tahlili ham badiiy asar ustida ishlash bosqichlarining eng muhimlaridan biridir. Tahlilning maqsadi, vazifasi, tarkibi va o‘ziga xos mazmuni mavjud. Tahlilning bosh maqsadi, asarda aks etgan badiiy olam mohiyatini anglash, uning asl mazmunini to‘g‘ri va to‘la idrok etishdan iborat. O‘quvchilar asarda ask etgan voqea va qahramonlar muallifning nuqtai nazari bilan aloqadorligini, shunga qaramay asardagi badiiy olam bilan haqiqiy hayot orasiga tenglik alomati qo‘yib bo‘lmasligini anglay boshlaydilar.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 11:44]

Tahlil uchun asarning qaysi bir unsuri jalb etmasin, undan ko‘zlangan maqsad bitta bo‘ladi. Bu ham bo‘lsa, muallif k‘zda tutga asosiy masalaga e’tibor berishdir. Maktab dasturlarida bu to‘g‘ridan – to‘g‘ri tahlil obyekti sifatida belgilangan
22-variant
Qayumov Humoyun, [19.06.2022 10:12]
22-variant

1. Nutq uslublari va ularning xususiyatlari

Uslubiyat tilshunoslik fanining bir bo’limi bo’lib, nutq jarayonida til hodisalarining maqsadga, sharoitga va muhitga mos ravishda foydalanish qonuniyatlari bilan tanishtiradi. Uslubiyatda uslublar, til vositalarining nutqda qo’llanish yo’llari, fonеtik, lug’aviy, frazеologik va grammatik birliklarning qo’llanish xususiyatlari o’rganiladi.

Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma'lum bir sohada qo’llanadigan ko’rinishi adabiy til uslubi dеyiladi.

O’zbеk adabiy tilida quyidagi asosiy nutq uslublari bor.

1. So’zlashuv uslubi

Kеng qo’llanadigan uslublardan biri so’zlashuv uslubidir. Bu uslubda ko’pincha adabiy til mе'yorlariga rioya qilinadi. So’zlashuv uslubidagi nutq ko’pincha dialogik shaklda bo’ladi. Ikki yoki undan ortiq shaxsning luqmasi dan tuzilgan nutq dialogik nutq dеyiladi.

So’zlashuv uslubida ko’pincha turli uslubiy bo’yoqli so’zlar, grammatik vositalar, tovushlarning tushib qolishi, orttirilishi mumkin: Obbo, hamma ishni do’ndiribsiz-da. Mazza qildik. Kеtaqo-o-ol!

2. Ilmiy uslub

Fan-tеxnikaning turli tarmoqlariga doir ilmiy asarlar, darsliklar ilmiy uslubda yoziladi. Ilmiy uslub aniq ma'lumotlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalar (qoidalar, ta'riflar)ga boy bo’lishi bilan boshqa uslublardan farq qiladi: Yomg’ir - suyuq tomchi holidagi atmosfеra yog’ini. Tomchining diamеtri 0,5-0,6 mm bo’ladi.

Ilmiy uslubda har bir fanning o’ziga xos ilmiy atamalaridan foydalaniladi, bu uslubda so’zlar o’z ma'nosida qo’llanadi, qoida yoki ta'rifning mazmunini ochishga xizmat qiladigan ajratilgan bo’laklar, kirish so’zlar, kirish birikmalar, shuningdеk, qo’shma gaplardan ko’proq foydalaniladi.

3. Rasmiy-idoraviy uslub

Davlat idoralari tomonidan chiqariladigan qarorlar, qonunlar, nizomlar, xalqaro hujjatlar rasmiy-idoraviy uslubda yoziladi. Ariza, tilxat, ma'lumotnoma, chaqiruv qog’ozi, taklifnoma, shartnoma, tarjimai hol, e'lon, tavsifnoma, dalolatnoma, hisobot kabilar ham shu uslubda yoziladi. Bunday uslubdagi hujjatlar qisqa, aniq, barcha uchun tushunarli qilib tuziladi. Bu uslubning asosiy bеlgisi: jumlalarning bir qolipda, bir xil shaklda bo’lishi. Bu uslubda ham so’zlar o’z ma'nosida qo’llanadi, ko’pchilikka ma'lum bo’lgan ayrim qisqartma so’zlar ishlatiladi, har bir sohaning o’ziga xos atamalaridan foydalaniladi. Rasmiy-idoraviy uslubda ko’pincha darak gaplardan, qaror, buyruq, ko’rsatma kabilarda esa buyruq gaplardan ham foydalaniladi.

Qayumov Humoyun, [19.06.2022 10:12]

4. Ommabop (publitsistik) uslub

Tashviqot-targ’ibot ishlarni olib borishda qo’llanadigan uslub, ya'ni matbuot uslubi ommabop uslub hisoblanadi. Bu uslubda ijtimoiy-siyosiy so’zlar ko’p qo’llanadi. Nutq ta'sirchan bo’lishi uchun ta'sirchan so’z va birikmalardan, maqol va hikmatli so’zlardan ham foydalaniladi. Bunday uslubda gap bo’laklari odatdagi tartibda bo’ladi, kеsimlar buyruq va xabar maylidagi fе'llar bilan ifodalanadi, darak, his-hayajon va ritorik so’roq gaplardan, yoyiq undalmalardan, takroriy so’z va birikmalardan unumli foydalaniladi: Azamat paxtakorlarimiz mo’l hosil еtishtirish uchun fidokorona mеhnat qilishyapti.

5. Badiiy uslub

Badiiy asarlar (nazm, nasr va dramatik asarlar) badiiy uslubda bo’ladi. Badiiy asar kishiga ma'lumot bеrish bilan birga, timsollar (obrazlar) vositasida estеtik ta'sir ham ko’rsatadi: O’lkamizda fasllar kеlinchagi bo’lmish bahor o’z sеpini yoymoqda. Badiiy uslubda qahramonlar nutqida oddiy nutq so’zlari, shеva, vulgarizmlardan ham foydalaniladi.

Badiiy asarlar uslubi aralash uslub hisoblanadi. Unda so’zlashuv uslubiga, kitobiy uslublarga xos o’rinlar ham uchraydi.

Qayumov Humoyun, [19.06.2022 10:12]

2. Sohaviy terminlarning morfologik, sintaktik, semantik usullarda yasalishi.

Sodda terminlar - tarkibida so‘z yasovchi va so‘z o‘zgartiruvchi affikslarning bor-yo‘qligiga qaramay, yolg‘iz bir o‘zakdan yoki negizdan paydo bo‘lgan, birgina lug‘aviy ma’noli qism bo‘lgan so‘z hisoblanadi. Masalan: qo‘shin, shtab, avtomat (harbiy); panjara, shpal, yog‘och (yog‘ochsozlik); voris, guvoh (yuridik).

Sodda terminlar ikki guruhga bo‘linadi:

1.Tub terminlar – yolg‘iz o‘zakdan hosil bo‘lgan terminlar: bola, jiyan, tog‘a (qarindoshlik); mebel, go‘sha, eshik (yog‘ochsozlik); jarima, huquq, jazo (yuridik).

2.Yasama terminlar – tub terminlarga biror yasovchi affiksning qo‘shilishi bilan hosil bo‘lgan terminlar: mebelsozlik, duradgorlik (yog‘ochsozlik); dalolatchi, jinoyatchi (yuridik).

Qo‘shma termin - ikki va undan ortiq sodda terminlarning birikuvidan tuzilgan terminlar.

Qo‘shma terminlar ham qo‘shma so‘zlar kabi o‘z qatlam so‘zlaridan, boshqa til materiallaridan hamda har ikkala manbaning o‘zaro qo‘shilishidan yasaladi. O‘zbek tili materiallari asosida yuzaga kelgan qo‘shma terminlar asosan umumiste’moldagi tayyor qo‘shma so‘zlarning ilmiy termin yoki nomen sifatida terminologik tizimlarga qabul qilinishi mahsulidir. Bunday ikki planda qo‘llanuvchi leksik birliklar ko‘proq xalq tili bilan bog‘liq holda rivojlangan terminologik sistemalarda tez-tez uchraydi. Shuningdek, o‘z tilimiz materiallaridan tuzilgan qo‘shma terminlar ayni ruscha terminlarni to‘liq kalkalash jarayonida ham yuzaga keladi1.

Qayumov Humoyun, [19.06.2022 10:12]

3. Tilning jamiyatda tutgan o’rni. Til va tafakkur, til va madaniyat munosabati.

Til va tafakkur. Tafakkur arabcha so‟z bo‟lib, fikr yuritish,o‟ylash, fikrlash kabi ma‟nolarni ifodalaydi. Tafakkur orqali obyektiv borliqni taniy boshlaymiz. Bu borada mutafakkir Alisher Navoiy shunday yozadi: Ki har ishni qildi odamizod, Tafakkur birla qildi oni bunyod. Ko‟rinadiki, inson tafakkuri, zakovati va ongi eng oliy ne‟mat hisoblanadi. Tafakkur fikrning ko‟pligi hisoblanar ekan, til mana shu fikrlarning voqe bo‟lishidir, ya‟ni fikr (tafakkur)ning ro‟yobga chiqishida til asosiy vosita bo‟lib xizmat qiladi. Til va tafakkur uzviy bog‟liq. Tilsiz tafakkur va tafakkursiz til mavjud bo‟lolmaydi (obrazli qilib aytadigan bo‟lsak, tansiz jon, jonsiz tan bo‟lolmaganidek). XX asrning buyuk yozuvchilaridan biri Oybek “Navoiy” asarida “Bir soatlik tafakkur bir yillik toatdan afzal” deydi. Buning ma‟nosi shuki, kishi qanchalik ko‟p o‟ylasa, fikr yuritsa, uning qiladigan amali ham, aytadigan so‟zi ham shunchalik go‟zal bo‟ladi, boshqalarga ibrat bo‟ladi. Tafakkur, jamiyat, mehnat faoliyati davomida o‟sib, rivojlanib boradi. Demakki, til va uning ko‟rinishi bo‟lgan nutq ham tafakkur bilan bog‟liq holda takomillashib boradi.

Til va nutq. “O‟zbek tilining izohli lug‟ati”da “til”ga shunday ta‟rif beriladi: “Kishilar o‟rtasida, jamiyatda o‟zaro fikr almashishning muhim vositasi; tilshunoslikning asosiy o‟rganilish obyekti”. Biz o‟z fikrimizni tilsiz turli vositalar bilan (qo‟l, bosh, yuz, ko‟z harakati bilan) ham bir qism ifodalashimiz mumkin. Biroq til va uni ro‟yobga chiqaruvchi nutqimizsiz ko‟zlangan maqsadga to‟liq erisholmaymiz. Inson ongi biror bir voqelik aks ettirar ekan, u so‟zlar orqali (nuqt vositalari bilan) yuzaga chiqaradi. Odamzodning bolaligidan to umrining oxirigacha oladigan ilmiy va hayotiy ta‟limi so‟z va til vositasida amalga oshadi. Tafakkur, til va uning yuzaga chiqaruvchi (og‟zaki,yozma shaklda) vosita so‟z bo‟lar ekan (nutq), bu borada A.Navoiyning quyidagi misralarini eslatib o‟tish maqsadga muvofiq: Insonni so‟z ayladi judo hayvondin, Bilki, guhari sharif yo‟qdur ondin. Bilim va tafakkurni rivojlantiruvchi manba til. Olimlar ta‟kidlaganidek, ona tili fani boshqa fanlarni o‟rganishda ko‟prik vazifasini o‟taydi. Boshqa fanlarga tilshunoslik orqali erishiladi. Til va nutq o‟ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi:

Qayumov Humoyun, [19.06.2022 10:12]

4.Uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so‘zlar

Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma’lum soha doirasiga, ma’lum nutqiy vaziyatga xoslangan ko‘rinishi nutq uslubi hisoblanadi. So‘zlar ma’lun nutq uslubiga xoslanish – xoslanmaslik belgisiga ko‘ra uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so‘zlarga bo‘linadi. Ayrim nutq uslubi doirasidagina qo‘llanadigan so‘zlar uslubiy xoslangan so‘zlar, bunday xususiyatga ega bo‘lmagan so‘zlar uslubiy xoslanmagan yoki betaraf so‘zlar deyiladi.

Tovush, urg‘u, bo‘g‘in, undalma, morfema, omonim, sinonim, uslubiyatkabi qator so‘zlar uslubiy xoslangan so‘zlardir. Chunki bu so‘zlar asosan tilshunoslik fani doirasida qo‘llaniladi.

Osmon, xalq, bayram, o‘quvchi, dars, tushlik, salomatlik, odam kabi so‘zlar barcha nutq uslublari doirasida birdek qo‘llanish imkoniga egaligi sababli uslubiy betaraf so‘zlar qatoriga kiradi

. So‘zlashuv uslubi va uning xususiyatlari. Shevaga xos so‘zlar.
Oilada, ko‘cha – ko‘yda kishilarning fikr almashish jarayonoda qo‘llanadigan nutq uslubi so‘zlashuv uslubi deyiladi. So‘zlashuv uslubiy adabiy va oddiy so‘zlashuv uslublarini o‘z ichiga oladi. Adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilingan so‘zlashuv uslubi adabiy so‘zlashuv uslubi, bunday xususiyatga ega bo‘lmagan so‘zlashuv uslubi esa oddiy so‘zlashuv uslubidir. So‘zlashuv uslubining har ikki turi ko‘pincha dialog shaklida ro‘yobga chiqadi. Bu uslubda so‘zlar odatda kinoya, piching, qochirmalarga boy bo‘ladi. So‘zlashuv uslubining yana bir o‘ziga xos xususiyati erkinligidir. Jumlalar qisqa va ta’sirli bo‘lib, ko‘pincha so‘z – daplar, to‘liqsiz gaplar, maqol va matallar hamda iboralardan keng foydalaniladi.

Qayumov Humoyun, [19.06.2022 10:12]

5.Sohaviy farmoyish hujjatlarining xususiyatlari

Farmoyish hujjatlari asosan tashkilot rahbarining buyruq, ko‘rsatma, farmoyishlari asosida yuzaga keladi. Farmoyish hujjatlarida vazirlik, idora, tashkilot faoliyatiga oid ma’muriy va tashkiliy masalalarning yechilishi belgilab beriladi. Bunday hujjatlar tashkilot faoliyatini boshqaradi va muvofiqlashtiradi, boshqaruv organiga uning oldiga qo‘yilgan vazifalarni amalga oshirishni ta’minlash imkonini beradi.

Farmoyish hujjatlari boshqaruv tizimi bo‘yicha yuqoridan quyiga: boshqaruvchi organdan boshqariladigan organga, tashkilot rahbaridan tarkibiy tuzilmalar va xodimlarga yo‘llanadigan qarorlarni o‘z ichiga oladi. Buyruq – muayyan muassasa oldida turgan asosiy va kundalik vazifalarni hal qilish maqsadida qo‘llanadigan hujjat bo‘lib, muassasa rahbari yoki uning vazifasini bajaruvchi muovin tomonidan imzolanadi. Buyruqlarning ikki turi mavjud: asosiy faoliyatga oid va shaxsiy tarkibga oid buyruqlar. Asosiy faoliyatga oid buyruqlar ishni tashkil qilish, muassasa yoki uning bo‘limlari faoliyatini tartibga solishda qo‘llanadi. Ularda, odatda, yuqori tashkilotlardan kelgan ko‘rsatmaviy hujjatlar xodimlarga yetkaziladi, ularning ijrosi yuzasidan aniq tadbir-choralar belgilanadi, mas’ul shaxslar va bajarish muddati tayinlanadi.
Buyruqning asosiy matni asoslovchi (kirish) va farmoyish qismlaridan tarkib topadi. Asoslovchi qismda buyruqdan maqsad, shart-sharoitlar, sabablar ko‘rsatiladi, asos qilib olinayotgan buyruqqa havola qilinadi (nomi, raqami, sanasi yoziladi). Kadrlarning shaxsiy tarkibiga oid buyruqlar biror xodim ishga qabul qilinganda yoki bo‘shatilganda, boshqa bo‘limga o‘tkazilganda, shuningdek muayyan xodimga nisbatan rag‘batlantirish yoki intizomiy jazo choralari qo‘llanganda, xodimga mehnat ta’tili berilganda va shu kabi hollarda beriladi. Bunday buyruqlarga tarkibiy tuzilma rahbarining taqdimnomasi, shaxsiy ariza hamda bildirgilar, xizmat tekshiruvi xulosalari va shu kabilar asos bo‘ladi.
 Farmoyish – boshliq, uning o‘rinbosarlari tomonidan amaliy masalalar yuzasidan qabul qilinadigan hujjat. Odatda, farmoyishlarda harakat muddati cheklangan bo‘lib, biror-bir bo‘lim, ayrim mansabdor shaxslar va fuqarolarga taalluqli bo‘ladi. Farmoyish matni, xuddi buyruqdagi kabi zaruriy qismlardan tarkib topadi, faqat uning asos qismida “BUYURAMAN” so‘zi o‘rniga “ТALAB QILAMAN”, “ТAVSIYA QILAMAN”, “RUХSAТ BERAMAN” kabi iboralar ishlatiladi
23-variant
1Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 12:34]
[Переслано от Brave boy]
Til – bu tovushlar va belgilarning kombinatsiyasi bo‘lib, ularning har biri ma’lum ma’noga ega. Til insonning o‘zaro munosabati va aloqasi uchun muhim vositadir. Til tufayli biz o‘z fikrlarimizni moddiy nutq shaklida ifoda eta olamiz. Til nafaqat aloqa vositasi, balki har bir xalqning tarixiy xotirasidir. Har bir tilda, ma'naviy madaniyatda, har bir millatning ko‘p asrlik tarixi o‘z aksini topadi.

Til aloqasi belgisi

Til ijtimoiy hodisadir, chunki ijtimoiy munosabatlardan tashqarida uni o‘zlashtirish mumkin emas. Inson tug‘ilgandan boshlab nutqsiz bo‘ladi. Axir, kichkina bola atrofdagilarning fonetik tovushlarini takrorlashni o‘rganishni boshlaganida, gapira boshlaydi va o‘ylash qobiliyati tufayli ularga to‘g‘ri ma'noni beradi.

Til vosita sifatida inson bilan aloqa

Inson tili ajoyib, noyob mo‘jizadir. Bizni boshqa jonzotlardan ajratib turadigan vosita hisoblanadi. Til inson bilan aloqa vositasi sifatida belgilangan. Bu tilning mumkin bo‘lgan ta’riflaridan biri, bu asosiy narsa, chunki u tilni uning tuzilishi, tuzilishi va boshqalar nuqtayi nazaridan emas, balki u nimaga mo‘ljallanganligi nuqtai nazaridan tavsiflaydi.

NUQT TILI

aloqa jarayoni aloqa vositalari
vaziyatga va kontekstga bog'liq (ya'ni motivatsiyalangan) vaziyatdan, aloqa muhitidan mustaqil (ya'ni motivatsiyasiz)
qasddan va aniq maqsad sari yo'naltirilgan e'tiborsiz
moddiy, o'ziga xos mukammal, mavhum
vaqt ichida ochiladi va kosmosda amalga oshiriladi haqiqatning ushbu parametrlaridan mavhum
haqiqat hodisalari bilan bog'lanishi va haqiqat yoki yolg'on nuqtai nazaridan baholanishi mumkin haqiqat qiymati qo'llanilmaydi
2Insoniy madaniyatning asosiy tarkibiy qismlaridan biri nutqni tinglovchiga

qulay tarzda yetkazish uchun sozlarni tanlash madaniy nutq talabi yoki

madaniy nutq fazilati hisoblanadi. Malumki, nutq sozlovchi yoki yozuvchi

tomonidan shakllantirilgan matnning tashqi korinishi. Aytilmoqchi bolgan

maqsadning tinglovchi yoki kitobxonga toliq yetib borishi, malum bir tasir

korsatishiga yaxshi nutq deb aytishimiz mumkin.

Nutq har tomonlama mukammal, toliq bolishi uchun uning oldiga

malum talablar qoyiladi va bu talablar nutqning asosiy xususiyatlari-

kommunikativ sifatlari yoki madaniy nutq mezonlari deb ataladi.

Nutqning asosiy xususiyatlariga quyidagilar kiradi: nutqning tog’riligi,

aniqligi, mantiqiyligi, orinliligi, boyligi, sofligi va tasirchanligi. (Nutqning

sofligi (tozaligi) va tasirchanligi (ifodaliligi) kelgusi darsda muhokama etiladi).

I. Oqituvchi nutqiy madaniyatining muhim belgilaridan biri-oz fikrini

tog’ri, mazmunli bayon qila olishidir. Adabiy tilning fonetik, orfoepik, leksik-

semantik va grammatik meyorlari talablariga tola mos keladigan nutq tog’ri

nutqdir.

Nutqning tog’riligini belgilovchi omillar quyidagilardan iborat:

1. Nutqda adabiy til meyorlariga tola rioya qilish.

2. Soz va iboralarni tog’ri talaffuz qilish.

3. Soz urg’usi va mantiqiy urg’uga etibor berish.

4. Intonatsiya (ohang) va pauza (toxtam)ga diqqat qilish.

5. Sozlarning aytilishidagi tafovutlar (samimiy, kinoyali, norozi,

oksinish, masxaralash, quvonch) anglay olish.

6. Sinonim va terminlarni tog’ri qollay olish.

7. Sintaktik meyor-gapni mantiqiy bog’lash va ega, kesim mosligiga

etibor qaratish.

8. Frazeologizm (ibora) lardan oqilona foydalanish.

9. Grammatik meyor gap tuzish qoidalariga rioya qilish, ozak va

qoshimchalarni qoshishda xatoga yol qoymaslik, kelishik

qoshimchalarini oz ornida qollash.

Xalq tilining ishlangan, sayqallangan oliy shakli adabiy til bolib, adabiy

mezonlari kishilar nutqiy axloqining

3 Uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so‘zlar

Zuhracham 😘😍🥰, [19.06.2022 12:34]

[Переслано от Brave boy]
Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma’lum soha doirasiga, ma’lum nutqiy vaziyatga xoslangan ko‘rinishi nutq uslubi hisoblanadi. So‘zlar ma’lun nutq uslubiga xoslanish – xoslanmaslik belgisiga ko‘ra uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so‘zlarga bo‘linadi. Ayrim nutq uslubi doirasidagina qo‘llanadigan so‘zlar uslubiy xoslangan so‘zlar, bunday xususiyatga ega bo‘lmagan so‘zlar uslubiy xoslanmagan yoki betaraf so‘zlar deyiladi.

Tovush, urg‘u, bo‘g‘in, undalma, morfema, omonim, sinonim, uslubiyatkabi qator so‘zlar uslubiy xoslangan so‘zlardir. Chunki bu so‘zlar asosan tilshunoslik fani doirasida qo‘llaniladi.

Osmon, xalq, bayram, o‘quvchi, dars, tushlik, salomatlik, odam kabi so‘zlar barcha nutq uslublari doirasida birdek qo‘llanish imkoniga egaligi sababli uslubiy betaraf so‘zlar qatoriga kiradi

. So‘zlashuv uslubi va uning xususiyatlari. Shevaga xos so‘zlar.

Oilada, ko‘cha – ko‘yda kishilarning fikr almashish jarayonoda qo‘llanadigan nutq uslubi so‘zlashuv uslubi deyiladi. So‘zlashuv uslubiy adabiy va oddiy so‘zlashuv uslublarini o‘z ichiga oladi. Adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilingan so‘zlashuv uslubi adabiy so‘zlashuv uslubi, bunday xususiyatga ega bo‘lmagan so‘zlashuv uslubi esa oddiy so‘zlashuv uslubidir. So‘zlashuv uslubining har ikki turi ko‘pincha dialog shaklida ro‘yobga chiqadi. Bu uslubda so‘zlar odatda kinoya, piching, qochirmalarga boy bo‘ladi. So‘zlashuv uslubining yana bir o‘ziga xos xususiyati erkinligidir. Jumlalar qisqa va ta’sirli bo‘lib, ko‘pincha so‘z – daplar, to‘liqsiz gaplar, maqol va matallar hamda iboralardan keng foydalaniladi

4 dabiy nutq va uning uslublari

Adabiy nutq – yozuvchilar, shoirlar, olimlar tomonidan ishlangan, qat’iy me’yorlarga ega bolgan nutq korinishidir.
Adabiy nutqning muayyan sohadagi muloqot uchun moslashtirilgan, bir qator oziga xos xususiyatlari bilan farqlanib turadigan korinishlari - uslublari mavjud.

Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma’lum soha doirasiga, ma’lum nutqiy vaziyatga xoslangan korinishi nutq uslubi hisoblanadi.

Ayrim nutq uslubidagina qollani ladigan sozlar uslubiy xoslangan sozlar, bunday xususiyatga ega bolmagan sozlar esa uslubiy betaraf sozlardir. Olim na’matakka ilmiy izoh bersa, shoir esa unga badiiy tus beradi, metafora, oxshatish, jonlantirish, leksik vositalar bilan shoirona kuylaydi.

5 Maqola (arab tilidan olingan) — publitsistik janr. Maqolada ijtimoiy hayot hodisalari chuqur tahlil qilinib, nazariy va ommaviy jihatdan umumlashtiriladi, davlat siyosati, iqtisodiyot, texnika, fan va madaniyatda erishilgan yutuqlar, ilgʻor ish tajribalari ommalashtiriladi, xalq xo'jaligidagi nuqsonlar tanqid qilinadi. Matbuotda bosh Maqola, nazariy va targʻibot Maqola, muammoli Maqola keng qoʻllanadi. Bosh Maqola (yoki tahririyat tomonidan yoziladigan Maqola) tahririyatning eng masʼuliyatli Maqolasi boʻlib, unda ichki va xalqaro hayotga doir muhim masalalarni oʻquvchilar ommasiga yetkazish vazifasi qoʻyiladi. Bunday Maqola muayyan masala yuzasidan yoʻl-yoʻriq koʻrsatishi, mavjud kamchiliklarni ochib tashlashi, har bir ishning asosiy haqiqiy yulini belgilab berishi lozim.Maqola Prezident farmonlari, Oliy Majlis qonunlari, Vazirlar Mahkamasi tomonidan qabul qilinadigan davlat va hukumat hujjatlari, qarorlari, qonunlari davrning dolzarb masalalari bosh Maqolada ochib beriladi. Nazariy Maqola va targʻibot Maqolaning asosiy vazifasi mustaqillik, milliy gʻoya, istiqlol mafkurasining asoslari va prinsiplarini

24-variant
26-ariant
Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 8:45]
26- variant
1.Rasmiy uslub Davlat idoralari tomonidan chiqariladigan qarorlar, qonunlar, nizomlar, xalqaro hujjatlar rasmiy-idoraviy uslubda yoziladi. Ariza, tilxat, ma’lumotnoma, chaqiruv qog‘ozi, taklifnoma, shartnoma, tarjimai hol, e’lon, tavsifnoma, dalolatnoma, hisobot kabilar ham shu uslubda yoziladi. Bunday uslubdagi hujjatlar qisqa, aniq, barcha uchun tushunarli qilib tuziladi. Bu uslubning asosiy belgisi: jumlalarning bir qolipda, bir xil shaklda bo‘lishi. Bu uslubda ham so‘zlar o‘z ma’nosida qo‘llanadi, ko‘pchilikka ma’lum bo‘lgan ayrim qisqartma so‘zlar ishlatiladi, har bir sohaning o‘ziga xos atamalaridan foydalaniladi: qaror qilindi, inobatga olinsin, ijro uchun qabul qilinsin, tasdiqlanadi, yuklatilsin, tayinlansin kabi so‘z va so‘z birikmalari ko‘plab uchraydi.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 8:45]

2.Tezis (yun. thesis — qoida, isbot) — I) keng maʼnoda — baxeda yoki biror nazariyani bayon qilishda aytilgan har qanday fikr; tor maʼnoda — asosiy fikr, prinsp; 2) mantiqda isbot qilishni talab etuvchi fikr, mulohaza.

Yevropada reformatsiya harakati oʻrta asrlarda boshlangan va bunga sabab 1517-yilda Germaniyaning Vittenburg universiteti ilohiyat fani professori Martin Lyuterning "95 tezislar" deya atalmish indulgensiyalarga qarshi daʼvati bilan boshlanadi.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 8:45]
Tezislar ma'lum bir tuzilishga ega bo'lib, unga amal qilib muammoning mohiyatini aniq aytib bera olasiz. Tezislarning uchta asosiy qismi bor: kirish qismi, asosiy qismi va xulosa. Muqaddima oldida avtoreferatlar muallifi va ularning sarlavhasi haqidagi ma`lumotlar bor, ular ma'lum bir nashr talablariga muvofiq tuzilgan.

Muqaddima... Bu qism tadqiqot muammosiga kirishni, uning dolzarbligi va tadqiqot maqsadini tavsiflashni nazarda tutadi. Umumiy hodisa uchun an'anaviy iboralar ishlatiladi, yangi yoki kam uchraydigan atamani esa uning qisqacha tavsifidan boshlash kerak.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 8:45]
Asosiy qism... Bu erda tadqiqot muammosi bilan birlashtirilgan asarning bir nechta asosiy qoidalarini taqdim etish zarur. Tezislarning bu qismiga alohida e'tibor berilishi kerak, chunki ular tadqiqotning mohiyatiga tegishlidir va etarli hajmda berilishi kerak. Miqdoriy tadqiqotda, ishlatilgan usullarni, tanlab olish parametrlarini va asosiy natijalarni qisqacha ta'riflash zarur.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 8:45]

Xulosa... Oxirgi so'zlar ilgari berilgan barcha xulosalarni aks ettirishi kerak. Oxirgi qismda siz tadqiqot natijalarini umumlashtirishingiz kerak. Bu oldingi qismda tasvirlangan xulosalarning umumlashtirilishi bo'lishi mumkin. O'quvchini asarning oxirigacha olib boradigan an'anaviy qurilishlar sizga yordam beradi: "tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki ...", "shu tarzda ..." va boshqalar

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 8:45]

3.Yozuv — muayyan bir tilda qabul etilgan va kishilar oʻrtasidagi muloqatga xizmat qiladigan yozma belgilar yoki tasvirlar tizimi. Yozuv-> kishilik jamiyati madaniy taraqqiyotining tom maʼnodagi ibtidosi, bashariyatning uzoq va murakkab tadrijiy takomili jarayonidagi omillarning eng asosiylaridan biri. Yozuv-> tildan ancha keyin paydo boʻlgan (tovush tili 400—500 ming yillar ilgari yuzaga kelgan, Yozuvning paydo boʻlganiga esa 4—5 ming yillar boʻlgan). Ogʻzaki til (nutq)ning zamon (vaqt) va makon (masofa) nuqtai nazaridan cheklanganligi va uni bartaraf etish zaruriyati Yo.ning paydo boʻlishiga olib kelgan. Ogzaki til talaffuz vaqtidagina va ayni paytda muayyan masofadagi (tovush toʻlqinlari yetib borishi mumkin boʻlgan) kishi uchungina mavjuddir. Boshka sharoitlarda tilga ehtiyoj paydo boʻlishi bilan inson dahosi bu ehtiyojni qondira oluvchi vositalarni qidira boshlagan, natijada belgilar tizimidan iborat Yo. dunyoga kelgan. Yo.ning paydo boʻlishi va taraqqiyoti jamiyat rivoji, shuningdek, muayyan masofadagi kishilarning oʻzaro aloqa qilish ehtiyoji, siyosiy, huquqiy, diniy va estetik harakterdagi axborotlarni qayd etish, sakdash zaruriyati bilan bevosita bogʻliq.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 8:45]

Yozuv->tizimlari dastlab Qadimgi Sharqda vujudga kelgan. Yozuvning keyingi taraqqiyot bosqichi boʻgʻin Yozuvi boʻlib, u mil. av. 2ming yilliklarning oʻrtalarida paydo boʻlgan. Tildagi suzlar soniga qaraganda boʻgʻinlar soni ancha kam, shuning uchun ham boʻgʻin Yo.i logografik Yo.ga nisbatan sezilarli darajada oz belgilar tizimi bilan ish kuradi.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 8:45]

4.Dunyoda 3mingdan ortiq til bo‘lsa-da, hammasi ham Davlat tili maqomiga ega emas (200 ga yaqin yozuv mavjud). Sobiq Sho‘rolar Konstitutsiyasida Ittifoqdagi barcha elat, xalq, millatlar va ularning tillari teng huquqli ekanligi ta’kidlangan bo‘lsa ham, lekin amalda rus tili davlat tili edi. Barcha ish qog‘ozlari, pochta, telegraf ishlari, turli darajadagi yig‘ilishlar, qurultoylar, simpoziumlar rus tilida olib borilardi. Rus tilini bilmaydigan shaxslar uzoqdagi qarindosh-urug‘lariga, tanish-bilishlariga oddiy bir telegramma ham jo‘nata olmas edilar. Bunday holat rus tilidan boshqa tillar qo‘llanish doirasining cheklanishiga olib keldi va bu til vakillarining haqli ravishda noroziligiga sababchi bo‘ldi.

1988-yildan boshlab o‘zbek ziyolilari ham matbuotda o‘zlarining qator maqolalari bilan tilimiz haq-huquqini tiklash, uni davlat tiliga aylantirish muammosini ko‘tarib chiqdilar. Bu masalaga bag‘ishlangan bir qancha anjumanlar bo‘lib o‘tdi. Nihoyat, 1989-yilning 21-oktabrida o‘zbek tili O‘zbekistonning Davlat tili sifatida rasman e’lon qilindi. Buning natijasida o‘zbek tili respublikamizda o‘tkaziladigan oliy darajadagi davlat anjumanlarida ham qo‘llaniladigan, davlatning rasmiy hujjatlari yuritiladigan, rivojlanish istiqboli qonun bilan belgilangan tilga aylandi. Ana shu nuqtayi nazardan bu qonunning tarixiy ahamiyati kattadir.

Quvonch Kursdosh, [19.06.2022 8:45]
5.Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma’lum soha doirasiga, ma’lum nutqiy vaziyatga xoslangan
ko‘rinishi nutq uslubi hisoblanadi. So‘zlar ma’lun nutq uslubiga xoslanish – xoslanmaslik
belgisiga ko‘ra uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so‘zlarga bo‘linadi. Ayrim nutq uslubi
doirasidagina qo‘llanadigan so‘zlar uslubiy xoslangan so‘zlar, bunday xususiyatga ega
bo‘lmagan so‘zlar uslubiy xoslanmagan yoki betaraf so‘zlar deyiladi.
Tovush, urg‘u, bo‘g‘in, undalma, morfema, omonim, sinonim, uslubiyat kabi qator so‘zlar
uslubiy xoslangan so‘zlardir. Chunki bu so‘zlar asosan tilshunoslik fani doirasida qo‘llaniladi.
Osmon, xalq, bayram, o‘quvchi, dars, tushlik, salomatlik, odam kabi so‘zlar barcha nutq
uslublari doirasida birdek qo‘llanish imkoniga egaligi sababli uslubiy betaraf so‘zlar qatoriga
kiradi. Ya’ni, so’zlashuv uslubida ham, kitobiy uslubda ham ishlatiladigan so’zlar uslubiy
bеtaraf so’zlar hisoblanadi: suv, tog’, bola, xat
27-variant
1-savolga javob
Rasmiy idoraviy uslubi haqida ma’lumot
Til birliklari va materialidan fikrni ifodalash maqsadida foydalanish jarayoni nutq sanaladi. Hayotning turli sohalari, turlicha nutq vaziyatlarida tildagi leksik, frazeologik, fonetik va grammatik vositalarni tanlash va ulardan foydalanish usullari ham har xil bo‘ladi. Shunga ko‘ra, nutqning quyidagi uslublari o‘zaro farqlanadi: so‘zlashuv uslubi, rasmiy-idoraviy uslub, ilmiy uslub, publisislik uslub va badiiy uslub.

Rasmiy-idoraviy nutq uslubi jamiyatdagi ijtimoiy-huquqiy munosabatlar, davlat va davlatlararo rasmiy, siyosiy-iqtisodiy, madaniy aloqalar uchun xizmat qiluvchi uslubdir. Bu uslub hujjatchilik xarakteri bilan ajralib turadi. Shunga ko‘ra, yozma nutqning xizmatga doir bu turi davlat qonunlari, farmonlar, bayonotlar, shartnomalar, idora hujjatlari, e’lonlar va boshqa rasmiy yozishmalar uslubi hisoblanadi.

O‘zbek tilining rasmiy idoraviy til sifatida qo‘llanishi qoraxoniylar hukmronligi davrida boshlandi. XX asrdan so‘ng o‘zbek xonlari va amirlari saroylarida yozilgan turli xil hujjatlar o‘ziga xos mazmuni, muayyan tartibi va nutqiy qolipi bilan ajralib turadi. Sho‘ro hukmronligi davrida o‘zbek va rus tillarida ish yuritish huquqi qonunlashtirilgan bo‘lsa-da, amalda o‘zbek tilining ijtimoiy mavqeyi past edi. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, o‘zbek tilining davlat tili sifatidagi rasman ish yuritish maqomi mustahkamlandi.
2-savolga javob
Hech kimga sir emas, yaqin oʻtmishimizda barmoq bilan sanarli hujjatlargina oʻzbek tilida yozilgan. Ammo, afsuski, ularni sof oʻzbekcha deb atash ancha qiyin. Rus tilidan andoza olib qurilgan jumlalardan iborat hujjatlar amalda boʻlsa, davlat tilining nufuzini oshirish haqida gapirishning oʻzi nooʻrin.

2019-yil 21 kuni Prezidentimizning «Oʻzbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeini tubdan oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida»gi Farmoni ayni shu omillarni inobatga olgan holda qabul qilingani, shubhasiz. Koʻp oʻtmay mazkur hujjatga muvofiq, Vazirlar Mahkamasining Davlat tilini rivojlantirish departamenti faoliyati yoʻlga qoʻyildi. Davlat boshqaruvi organlari, xoʻjalik birlashmalari, hokimliklar tuzilmalarida rahbarning maʼnaviy-maʼrifiy ishlar samaradorligini oshirish, davlat tili toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini taʼminlash masalalari boʻyicha maslahatchisi lavozimi joriy etildi. Qisqa qilib aytganda amaliy ishlar boshlangan. Davlat tilini rivojlantirish departamenti bu bordagi ezgu saʼy-harakatlarga bosh-qosh.

Xoʻsh, davlat tilida ish yuritilishini taʼminlash uchun birinchi navbatda nima zarur? Eng avvalo, qoʻllanma! Ana shulardan eng muhimi bugun keng ommaga taqdim etildi. Davlat tilini rivojlantirish departamenti tashabbusi bilan yaratilgan “Davlat tilida ish yuritish” nomli mazkur yangi qoʻllanmada ish yuritish faoliyatida eng koʻp foydalaniladigan hujjatlar, ularni tuzish tartib-qoidalari tegishli namunalar bilan berilgan. Oʻz navbatida, kitobdan ish yuritishga oid lugʻat oʻrin olgan.

Qoʻllanma, birinchi navbatda, tashkilotlar rahbarlari va xodimlari, boshqaruv faoliyatida bevosita hujjat ustida ishlovchilar, kotib-referantlar, kadr xizmati xodimlariga moʻljallangan. Shuningdek, undan hisobchilar, adliya maslahatchilari, auditor, menejerlar ham foydalanishlari mumkin.

Tashkiliy hujjatlar

Bunday hujjatlarda korxona va tashqilotlarning huquqiy tomonlari, xodimlari, boshqaruv jarayonining borishida jamoa ishtirokining qayd qilinishi, boshqa tashkilotlari bilan aloqalarning huquqiy tomonlari kabi masalalarni aks ettiradi. Bu hujjatlar guruhiga nizomlar, yo'riqnoma, majlis bayonlari, shartnomalar kiradi.

Guvohnoma

Guvohnoma muayyan shaxsning xizmat va boshqa holat va vakolatlarini

tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi. U bajaradigan vazifasiga qarab bir necha turga bo‘linadi

Yo‘riqnoma

Qonun yoki boshqa me’yoriy hujjatlami tanishtirish maqsadida chiqariladigan huquqiy hujjat.Yo‘riqnomaning asosiy zaruriy qismlari:

1. Eng yuqorida tasdiqlash ustxati.

2. Hujjatning sarlavhasi, (yo‘riqnomaning nomi).

3. Matnning kirish qismi, bo'limlari, kichik bo'limlari va h.k.

4. Yo‘riqnoma tuzuvchining lavozimi, ismi, ota ismi va familiyasi, uning imzosi.

5. Yo'riqnoma tuzilgan vaqt sanasining va tartib raqami, shartli raqami indeksi 

Nizom

Muassasa yokl uning tarkibiy bo'linmalarining tuzlilshi, huquqi, vazlfalari,

burchlari, ishni tashkil qilishlari tartibotini belgilaydigan huquqiy hujjat. Nizom ayrim mansabdor shaxslarga va turli tadbirlar ko'rik, musobaqa, tanlov va boshqalarga nisbatan ham tuzilishi mumkin.

3-savolga javob

Maqola (arab tilidan olingan) — publitsistik janr. Maqolada ijtimoiy hayot hodisalari chuqur tahlil qilinib, nazariy va ommaviy jihatdan umumlashtiriladi, davlat siyosati, iqtisodiyot, texnika, fan va madaniyatda erishilgan yutuqlar, ilgʻor ish tajribalari ommalashtiriladi, xalq xo'jaligidagi nuqsonlar tanqid qilinadi. Matbuotda bosh Maqola, nazariy va targʻibot Maqola, muammoli Maqola keng qoʻllanadi. Bosh Maqola (yoki tahririyat tomonidan yoziladigan Maqola) tahririyatning eng masʼuliyatli Maqolasi boʻlib, unda ichki va xalqaro hayotga doir muhim masalalarni oʻquvchilar ommasiga yetkazish vazifasi qoʻyiladi. Bunday Maqola muayyan masala yuzasidan yoʻl-yoʻriq koʻrsatishi, mavjud kamchiliklarni ochib tashlashi, har bir ishning asosiy haqiqiy yulini belgilab berishi lozim
Maqolalar uch tarkibiy qismdan iborat boʻladi: 1. Kirish — bunda tanlangan mavzuning dolzarbligi belgilanadi. 2. Asosiy qism — muallif tomonidan rejalangan fikr, muammo yoki yangilik bayon qilindi. 3. Xulosa — mavzu yuzasidan muallifning xulosalari, tavsiyalari beriladi.

Maqolalar ilmiy yoki publitsistik uslubda, adabiy til meʼyorlariga toʻliq amal qilingan holatda yoziladi. Maqola yozishda maqolaning mavzusini belgilash va unga sarlavha tanlash ham muhim ahamiyat kasb etadi. Maqolaning sarlavhasi qisqa, lekin eʼtiborni jalb qiladigan va, albatta, maqolaning bosh mavzusini yoritib beradigan bo'lishi lozim. Maqola Bundan tashqari, maqolalarda muallif haqida qisqacha maʼlumot va foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati koʻrsatiladi.[1

4-savolga javob
Leksik me’yorlar deganda nutq jarayonida umumxalq tilida mavjud bo’lgan so’zlarni to’g’ri tanlash va o’rinli ishlatish tushuniladi. Ko’pma’nolilik, sinonimlar va variantlar shaklidagi leksik birliklar doirasida tanlanish imkoniyatining ko’pligi uning xususiy me’yorlarining shakllanishiga ham sabab bo’lgan. Tilimizdagi dialektizm, neologizm va okkazionalizm, pleonazm va boshqa leksik birliklarning me’yoriy xususiyatlari yuzasidan mulohaza yuritish leksik me’yor to’g’risidagi tasavvurimizni kengaytiradi.
Dialektizimlar va adabiy til me’yori doirasida me’yorni belgilash tilimizdagi mas’uliyatli masalalardan biri sanaladi. Chunki adabiy til sheva leksikasidan ularning ko’pchiligi uchun umumiy bo’lgan so’zlarni tanlab oladi va uni o’z leksik tarkibiga kiritadi (mas., sigir-siyir-inak; chaqaloq-buvak, tuxum-moyak-yumurta, chumoli-murcha-qarinja-qumurusqa kabilar]
SEMANTIKA, so'zning keng ma'nosida, lisoniy iboralar bilan real yoki xayoliy dunyo o'rtasidagi munosabatlarni tahlil qilish, shuningdek, bu munosabatlarning o'zi (qarang. so'z semantikasi) va bunday munosabatlarning umumiyligi (masalan, ma'lum bir tilning semantikasi haqida gapirish mumkin). Bu munosabat shundan iboratki, lingvistik iboralar (so'zlar, iboralar, jumlalar, matnlar) dunyodagi narsalarni - ob'ektlarni, sifatlarni (yoki xususiyatlarni), harakatlarni, harakatlarni amalga oshirish usullarini, munosabatlarni, vaziyatlarni va ularning ketma-ketligini bildiradi. "Semantika" atamasi "belgilash" g'oyasi bilan bog'liq bo'lgan yunoncha ildizdan olingan (qarang. semantikos "aniqlash").

Imloviy va grammatik me’yorlar haqida

Og'zaki nutq: Mavzuga oid matnni o'qib tushinish. Matndagi bosh harflar bilan yozilgan so'zlarning ma'nosini izohlash
Yozma nutq: Imloviy va grammatik meyorlar haqida yozilgan so'z qismlariga namunalar yozish

Tayanch so'z va iboralar: morfologik me’yorlar, sintaktik me’yorlar, adabiy til normalari

O'zbek tilining o'z tabiati, an’analari, umuman, so'z yasalishi me’yorlariga uyg'un bo'lmaganligi uchun "gazeta" ma'nosida yasalgan kunnoma, "jurnal" ma'nosida yasalgan oynoma, oybitik, "arxiv" ma'nosida yasalgan hujjatasrovxona kabi bir qancha sun’iy yasalmalar lug'atimizdan joy ololmadi. Tilning so'z yasalishi me’yorlari juda ham mustahkam bo'lib, uni sub’ektiv holatda buzish mahol. Bu o'rinda hech qanday zo'rlik ish bermaydi.
Nutqning grammatik jihatdan to'g'riligi nutq madaniyatida ayricha o'rin tutadi. To'g'rilik degan kommunikativ sifat uchun grammatik to'g'rilik asoslarning asosidir. Grammatik to'g'rilik esa nutkda grammatik me’yorlarga qatiy amal qilish orqali namoyon bo'ladi.
5-savolga javob
Til - millatning

ma’naviy boyligidir. Til - davlat timsoli, mulki. Tilni asrash, rivojlantirish - millatning

yuksalishi demak. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi

huquqiy jihatdan mustahkamlab qo‘yilgan. Shu tariqa o‘zbek tili mustaqil

davlatimizning Bayrog‘i, Gerbi, Madhiyasi qatorida turadigan, qonun yo‘li bilan himoya

qilinadigan muqaddas davlat ramziga aylandi.

Bundan 31 yil muqaddam o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan edi. Bu o‘z

davrida tom ma’noda olamshumul voqea bo‘lgan edi. Chunki, Al Xorazmiy, Al

Farg‘oniy, Beruniy, Ibn Sino, Alisher Navoiy, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Bobur

Mirzo singari buyuk siymolarni etishtirgan xalq tili yo‘qolish arafasiga kelib qolgan

edi. Mustaqillikka ilk qadamlar tashlanayotgan davrdayoq prezidentimiz tomonidan

o‘zbek tiliga davlat maqomi berish masalasi kun tartibiga qo‘yilib, bu ish amalga

oshirilgan edi. Ona tilimiz - o‘zbek tiliga 1989-yil 21-oktyabrda davlat tili maqomi

berildi. Bu mamlakatimiz, yurtdoshlarimiz hayotidagi unutilmas, tarixiy voqeaga

aylandi. Agar o‘shanda til to‘g‘risida qonun qabul qilinmaganda edi, o‘zbek tili ham

tarix saxifalaridan joy olgan bo‘larmidi?!.

Shuni ta’kidlash kerakki, o‘zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi

xalqimizning milliy mustaqillikka erishish yo‘lidagi muhim qadamlaridan biri bo‘lgan

edi. Istiqlol yillarida mamlakatimizda barcha sohalarda bo‘lgani kabi tilimiz

taraqqiyotida ham muhim o‘zgarishlar yuz berdi. O‘zbek tilining xalqaro miqyosda

obro‘si oshdi. “Davlat tili haqida”gi qonun ona tilimizning bor go‘zalligi va

jozibasini to‘la namoyon etish bilan birga, uni ilmiy asosda rivojlantirish borasida

ham keng imkoniyatlar yaratd
28-variant
Javoblar
1) Sotsiolingvistika (lot societas — jamiyat va lingvistika) — tilshunoslik, sotsiologiya (jamiyatshunoslik), ijtimoiy psixologiya va etn. fanlari tutashmasida rivojlanuvchi va tilning ijtimoiy tabiati, uning ijtimoiy vazifalari, ijtimoiy omillarning tilga taʼsir koʻrsatish mexanizmi hamda tilning jamiyat hayotida tutgan oʻrni bilan bogʻliq koʻplab muammolar majmuini oʻrganuvchi ilmiynazariy soha. Ushbu muammolarning ayrimlari (mas, "til va jamiyat") umumiy tilshunoslik doirasida ham oʻrganiladi. S.ning fanlararo maqomi u foydalanadigan tushunchalar majmuida namoyon boʻladi.
2)Maqola (arab tilidan olingan) — publitsistik janr. Maqolada ijtimoiy hayot hodisalari chuqur tahlil qilinib, nazariy va ommaviy jihatdan umumlashtiriladi, davlat siyosati, iqtisodiyot, texnika, fan va madaniyatda erishilgan yutuqlar, ilgʻor ish tajribalari ommalashtiriladi, xalq xo'jaligidagi nuqsonlar tanqid qilinadi. Matbuotda bosh Maqola, nazariy va targʻibot Maqola, muammoli Maqola keng qoʻllanadi. Bosh Maqola (yoki tahririyat tomonidan yoziladigan Maqola) tahririyatning eng masʼuliyatli Maqolasi boʻlib, unda ichki va xalqaro hayotga doir muhim masalalarni oʻquvchilar ommasiga yetkazish vazifasi qoʻyiladi.
Maqola – adabiy yoki ilmiy mazmunda bo‘lib, hajm jihatidan ancha katta bo‘ladi. Maqola hayotning muhim va dolzarb masalalariga bag‘ishlanishi yoki ilm-fanning biror sohasini yoritishi mumkin. Shunga ko‘ra maqolalar ilmiy, uslubiy, publitsistik va ilmiy-ommabop kabi turlarga bo‘linadi. Maqolalar uch tarkibiy qismdan iborat bo‘ladi:
1. Kirish – bunda tanlangan mavzuning dolzarbligi belgilanadi.

2. Asosiy qism – muallif tomonidan rejalangan fikr, muammo yoki yangilik bayon qilinаdi.

3. Xulosa – mavzu yuzasidan muallifning xulosalari, tavsiyalari beriladi.

Maqolalar ilmiy yoki publitsistik uslubda, adabiy til me’yorlariga to‘liq amal qilingan holatda yoziladi. Maqola yozishda maqolaning mavzusini belgilash va unga sarlavha tanlash ham muhim ahamiyat kasb etadi.

3) NUTQ USLUBLARI
1. So’zlashuv uslubi

2. Ilmiy uslub

3. Rasmiy-idoraviy uslub

4. Ommabop (publitsistik) uslub

5. Badiiy uslub

Uslubiyat tilshunoslik fanining bir bo’limi bo’lib, nutq jarayonida til hodisalarining maqsadga, sharoitga va muhitga mos ravishda foydalanish qonuniyatlari bilan tanishtiradi. Uslubiyatda uslublar, til vositalarining nutqda qo’llanish yo’llari, fonеtik, lug’aviy, frazеologik va grammatik birliklarning qo’llanish xususiyatlari o’rganiladi.

Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma'lum bir sohada qo’llanadigan ko’rinishi adabiy til uslubi dеyiladi.

O’zbеk adabiy tilida quyidagi asosiy nutq uslublari bor.

1. So’zlashuv uslubi

Kеng qo’llanadigan uslublardan biri so’zlashuv uslubidir. Bu uslubda ko’pincha adabiy til mе'yorlariga rioya qilinadi. So’zlashuv uslubidagi nutq ko’pincha dialogik shaklda bo’ladi. Ikki yoki undan ortiq shaxsning luqmasi dan tuzilgan nutq dialogik nutq dеyiladi.

So’zlashuv uslubida ko’pincha turli uslubiy bo’yoqli so’zlar, grammatik vositalar, tovushlarning tushib qolishi, orttirilishi mumkin: Obbo, hamma ishni do’ndiribsiz-da. Mazza qildik. Kеtaqo-o-ol!

So’zlashuv uslubida gapdagi so’zlar tartibi ancha erkin bo’ladi. Ko’proq sodda gaplar, to’liqsiz gaplar, undalmali gaplardan foydalaniladi. Oilada, ko‘cha – ko‘yda kishilarning fikr almashish jarayonoda qo‘llanadigan nutq uslubi so‘zlashuv uslubi deyiladi. So‘zlashuv uslubiy adabiy va oddiy so‘zlashuv uslublarini o‘z ichiga oladi. Adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilingan so‘zlashuv uslubi adabiy so‘zlashuv uslubi, bunday xususiyatga ega bo‘lmagan so‘zlashuv uslubi esa oddiy so‘zlashuv uslubidir. So‘zlashuv uslubining har ikki turi ko‘pincha dialog shaklida ro‘yobga chiqadi. Bu uslubda so‘zlar odatda kinoya, piching, qochirmalarga boy bo‘ladi. So‘zlashuv uslubining yana bir o‘ziga xos xususiyati erkinligidir. Jumlalar qisqa va ta’sirli bo‘lib, ko‘pincha so‘z – daplar, to‘liqsiz gaplar, maqol va matallar hamda iboralardan keng foydalaniladi. Umumxalq tili ma’lum bir xalqning so‘zlashuv tilidir. Adabiy til esa ma’lum bir til qoidalari asosida tuzilgan, ishlangan, sayqal berilgan tildir. Umumxalq tili kengroq hajmda bo‘lib, u sheva va lahjalar, kasb-hunarga oid so‘zlar, atamalar, jargonlar, ma’lum toifa (biror ijtimoiy guruh) ga oid so‘zlarni ham o‘z ichiga oladi. Bu xil tilda nutq erkin bo‘lib, til qoidalariga asoslanilmaydi.

Faqat muayyan bir hududga xos ayrim belgilarni o‘zida namoyon qilgan til shakli sheva hisoblanadi. Bir qancha shevalar yig‘indisi lahja deyiladi. Sheva va lahjalar ma’lum bir hududda yashovchi aholining mahalliy so‘zlashuv tilidir (masalan, Toshkent shevasi, Farg‘ona shevasi kabi).

2. Ilmiy uslub

Fan-tеxnikaning turli tarmoqlariga doir ilmiy asarlar, darsliklar ilmiy uslubda yoziladi. Ilmiy uslub aniq ma'lumotlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalar (qoidalar, ta'riflar)ga boy bo’lishi bilan boshqa uslublardan farq qiladi: Yomg’ir - suyuq tomchi holidagi atmosfеra yog’ini. Tomchining diamеtri 0,5-0,6 mm bo’ladi.

Ilmiy uslubda har bir fanning o’ziga xos ilmiy atamalaridan foydalaniladi, bu uslubda so’zlar o’z ma'nosida qo’llanadi, qoida yoki ta'rifning mazmunini ochishga xizmat qiladigan ajratilgan bo’laklar, kirish so’zlar, kirish birikmalar, shuningdеk, qo’shma gaplardan ko’proq foydalaniladi.

3. Rasmiy-idoraviy uslub

Davlat idoralari tomonidan chiqariladigan qarorlar, qonunlar, nizomlar, xalqaro hujjatlar rasmiy-idoraviy uslubda yoziladi. Ariza, tilxat, ma'lumotnoma, chaqiruv qog’ozi, taklifnoma, shartnoma, tarjimai hol, e'lon, tavsifnoma, dalolatnoma, hisobot kabilar ham shu uslubda yoziladi. Bunday uslubdagi hujjatlar qisqa, aniq, barcha uchun tushunarli qilib tuziladi. Bu uslubning asosiy bеlgisi: jumlalarning bir qolipda, bir xil shaklda bo’lishi. Bu uslubda ham so’zlar o’z ma'nosida qo’llanadi, ko’pchilikka ma'lum bo’lgan ayrim qisqartma so’zlar ishlatiladi, har bir sohaning o’ziga xos atamalaridan foydalaniladi. Rasmiy-idoraviy uslubda ko’pincha darak gaplardan, qaror, buyruq, ko’rsatma kabilarda esa buyruq gaplardan ham foydalaniladi. Bu uslubda gap bo’laklarining odatdagi tartibda bo’lishiga rioya qilinadi: O’z lavozimini suiistе'mol qilganligi uchun M.Ahmеdovga hayfsan e'lon qilinsin.

4. Ommabop (publitsistik) uslub

Tashviqot-targ’ibot ishlarni olib borishda qo’llanadigan uslub, ya'ni matbuot uslubi ommabop uslub hisoblanadi. Bu uslubda ijtimoiy-siyosiy so’zlar ko’p qo’llanadi. Nutq ta'sirchan bo’lishi uchun ta'sirchan so’z va birikmalardan, maqol va hikmatli so’zlardan ham foydalaniladi. Bundayuslubda gap bo’laklari odatdagi tartibda bo’ladi, kеsimlar buyruq va xabar maylidagi fе'llar bilan ifodalanadi, darak, his-hayajon va ritorik so’roq gaplardan, yoyiq undalmalardan, takroriy so’z va birikmalardan unumli foydalaniladi: Azamat paxtakorlarimiz mo’l hosil еtishtirish uchun fidokorona mеhnat qilishyapti.

5. Badiiy uslub

Badiiy asarlar (nazm, nasr va dramatik asarlar) badiiy uslubda bo’ladi. Badiiy asar kishiga ma'lumot bеrish bilan birga, timsollar (obrazlar) vositasida estеtik ta'sir ham ko’rsatadi: O’lkamizda fasllar kеlinchagi bo’lmish bahor o’z sеpini yoymoqda. Badiiy uslubda qahramonlar nutqida oddiy nutq so’zlari, shеva, vulgarizmlardan ham foydalaniladi.

Badiiy asarlar uslubi aralash uslub hisoblanadi. Unda so’zlashuv uslubiga, kitobiy uslublarga xos o’rinlar ham uchraydi.
4)Ilm-fan, san’at va madaniyat, ma’naviyat hamda ma’rifat haqida gap ketganda dunyo ma’rifatparvarlik maktabining taraqqiyotida tilning, ya’ni milliy tilning o’rni va roli alohida o’rin tutishini ta’kidlash zarur. Chunki har qanday ixtiro yoki kashfiyot til bois ajdodlardan-avlodlarga meros bo’lib yashab kelmoqda. Shu bois har bir til o’z egasi uchun nihoyatda qadrli va aziz hisoblanadi. Olimlarning ma’lumotlariga ko’ra, hozirgi kunda jahonda taxminan 1300 gayaqin xalq hamda elatlar mavjud bo’lib, ular uch mingga yaqin tillarda so’zlashadi.Ularning o’z tarixi, taqdiri, jamiyatda tutgan o’rni hamda nufuzi bor. Bu borada o’zbek tili ham bundan mustasno emas. Ya’ni hozirgi o’zbek adabiy tili bugungi kunda O’zbekiston Respublikasining Davlat tili degan maqomga ega bo’lgunga qadar quyidagi tarixiy davrlarni bosqichma-bosqich bosib o’tgan
5) Bunday hujjatlarda korxona va tashqilotlarning huquqiy tomonlari, xodimlari, boshqaruv jarayonining borishida jamoa ishtirokining qayd qilinishi, boshqa tashkilotlari bilan aloqalarning huquqiy tomonlari kabi masalalarni aks ettiradi. Bu hujjatlar guruhiga nizomlar, yo'riqnoma, majlis bayonlari, shartnomalar kiradi.

Guvohnoma

Guvohnoma muayyan shaxsning xizmat va boshqa holat va vakolatlarini

tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi. U bajaradigan vazifasiga qarab bir necha turga bo‘linadi.

1. Muayyan shaxsning xizmat va boshqa holatlarini ko‘rsatadi. Masalan, har bir kishi ishga yoki o'qishga qabul qilinganida unga guvohnoma beriladi. Bu guvohnoma o‘z egasining aynan shu yerda ishlashi yoki o'qishini tasdiqlovchi hujjat bo‘lishi bilan birga, unga shu muassasaning turli bo‘linmalarida erkin kirib-chiqish huquqini beradi.

2. Muayyan shaxsning biron ishga (masalan, taftish o'tkazishga) oid vakolatini ko'rsatadi. Bunday guvohnomalar, odatda rahbar tomonidan beriladi. Guvohnomalarning bu turi yonda olib yurishga moslashtirilib, qattiq muqovali daftarcha shaklida tayyorlanadi. Ulaming zaruriy qismlari quyidagicha:

1) hujjat nomi («Guvohnoma»)- bu so'z muqova ustiga yoziladi;

2) guvohnoma beruvchi tashkilot nomi;

3) guvohnoma egasining ismi-sharifi (toMiq yoziladi);

4) lavozimi;

5) guvohnomaning amal qiiish muddati (odatda har bir yil muddat ko'rsatiladi, so‘ng uning cho‘zilgani haqida beigi(muhr) qo‘yiladi;

6) tashkilot rahbarining imzosi;

7) shaxsiy imzo;

8) guvohnoma egasining surati;

9) tashkilot muhri (uning bir qismi surat ustiga bosilishi kerak);

3. Xizmat safari guvohnomasi xodimga safar vaqtida yuklatilgan xizmat vazifasini bajarishga vakolat beruvchi hujjat. Guvohnoma maxsus blankada rasmiylashtriladi va xodim qo‘liga topshiriladi. Uning zaruriy qismlari yuqorida keltiriIgan tarkibiy qismda bir oz farq qiladi.

Xizmat safari guvohnomasi moliyaviy hujjat boMgani uchun u to'g'ri rasmiylashtirilishi kerak. Unda barcha imzo va muhrlaming bo'lishi alohida ahamiyatga ega. Bundan tashqari turli malaka oshirish muassasalarida ta'lim olgan shaxslarga tegishli guvohnoma hisoblanadi. Bunday guvohnomalarda amal qiiish muddati ko'rsatilmaydi. Guvohnomada berilgan sana va mansabdor shaxslar imzosigina bo'ladi.

Yo‘riqnoma

Qonun yoki boshqa me’yoriy hujjatlami tanishtirish maqsadida chiqariladigan huquqiy hujjat.Yo‘riqnomaning asosiy zaruriy qismlari:

1. Eng yuqorida tasdiqlash ustxati.

2. Hujjatning sarlavhasi, (yo‘riqnomaning nomi).

3. Matnning kirish qismi, bo'limlari, kichik bo'limlari va h.k.

4. Yo‘riqnoma tuzuvchining lavozimi, ismi, ota ismi va familiyasi, uning imzosi.

5. Yo'riqnoma tuzilgan vaqt sanasining va tartib raqami, shartli raqami indeksi

Nizom

Muassasa yokl uning tarkibiy bo'linmalarining tuzlilshi, huquqi, vazlfalari,

burchlari, ishni tashkil qilishlari tartibotini belgilaydigan huquqiy hujjat. Nizom ayrim mansabdor shaxslarga va turli tadbirlar ko'rik, musobaqa, tanlov va boshqalarga nisbatan ham tuzilishi mumkin.

Ko'pincha nizom muassasalar ta’sis etilishi yoki tashkil topishi paytida tuziladi va yuqori tashkilotlar farmoyishi bilan tasdiqlanadi. Muassasalarning tarkibiy qismlari ularning rahbarlari tomonidan tuziladi va muassasa rahbari farmoyishi bilan yoki tasdiqlash ustxatini qo‘yish bilan kuchga kiradi.

Muvaqqat komissiyalar, guruhlar va shu kabilarning huquqiy maqomlari ham nizom bilan belgilanadi.

Nizomning asosiy zaruriy qismlari:

1. Hujjat turining nomi.

2. Vazifalari nizom bilan belgilanayotgan muassasa tarkibiy qismining nomi.

3. Matnning mazmuni: muassasa tuzilishidan maqsad va asoslar; asosiy vazifalari; muassasa tuzilishi, huquqi, ishni tashqil qilish tartiboti.

4. Muassasa rahbari imzosi.

5. Sanavajoyi.

6. Tasdiqlash usthati yuqori

29-variant
Qayumov Humoyun, [19.06.2022 12:08]
29-variant

Til – bu tovushlar va belgilarning kombinatsiyasi bo‘lib, ularning har biri ma’lum ma’noga ega. Til insonning o‘zaro munosabati va aloqasi uchun muhim vositadir. Til tufayli inbiz o‘z fikrlarimizni moddiy nutq shaklida ifoda eta olamiz. Til nafaqat aloqa vositasi, balki har bir xalqning tarixiy xotirasidir. Har bir tilda, ma'naviy madaniyatda, har bir millatning ko‘p asrlik tarixi o‘z aksini topadi.

Til aloqasi belgisi

Til ijtimoiy hodisadir, chunki ijtimoiy munosabatlardan tashqarida uni o‘zlashtirish mumkin emas. Inson tug‘ilgandan boshlab nutqsiz bo‘ladi. Axir, kichkina bola atrofdagilarning fonetik tovushlarini takrorlashni o‘rganishni boshlaganida, gapira boshlaydi va o‘ylash qobiliyati tufayli ularga to‘g‘ri ma'noni beradi.

Til vosita sifatida inson bilan aloqa

Inson tili ajoyib, noyob mo‘jizadir. Bizni boshqa jonzotlardan ajratib turadigan vosita hisoblanadi. Til inson bilan aloqa vositasi sifatida belgilangan. Bu tilning mumkin bo‘lgan ta’riflaridan biri, bu asosiy narsa, chunki u tilni uning tuzilishi, tuzilishi va boshqalar nuqtayi nazaridan emas, balki u nimaga mo‘ljallanganligi nuqtai nazaridan tavsiflaydi.

2Ilmiy maqola qanday yoziladi?

Ilmiy maqola, har qanday boshqa kabi, muayyan tuzilishga ega bo'lishi kerak. Ilmiy uchun, tuzilishning asosiy qoidalari tanlanadi:

Sarlavha
mavhum - qisqa ta'rif;

kalit so'zlar;
kirish;
adabiyotlarni o'rganish;
asosiy qismi - metodologiya va natijalarni o'z ichiga olishi kerak;
xulosalar;
adabiyotlar ro'yxati.
Agar ilmiy jurnalda maqolani qanday yozish haqida gapiradigan bo'lsak, unda uning strukturasiga bo'lgan talablar umumiy qabul qilingan va yuqorida bayon qilinganidan farq qilmaydi, ammo har bir narsani batafsilroq ko'rib chiqamiz.

3 Til insoniyat jamiyatida tabiiy ravishda paydo bo'lgan, eng muhim aloqa vositasi bo'lib xizmat qiluvchi ijtimoiy mo'ljallangan belgilar tizimidir.

Tilning imo-ishora tizimi tovushlar to'plami (ifoda rejasi) va ma'nolar majmuasi (tarkib rejasi) o'rtasidagi muvofiqlikni o'rnatishdan iborat.

Til ikki shaklda mavjud: og'zaki va yozma. Tovush shakli yozma shaklga nisbatan birlamchi hisoblanadi.

Nutq- bu og'zaki yoki yozma shaklda yuzaga keladigan o'ziga xos nutq bo'lib, uni amalga oshirish til vositalaridan foydalanish orqali amalga oshiriladi.

«Nutq» tushunchasi «nutq faoliyati» tushunchasiga nisbatan kengroq bo‘lib, birinchisi ham nutq jarayoni (nutq faoliyati), ham uning natijasi (nutq ishlari) tushuniladi.

NUQT TILI
aloqa jarayoni aloqa vositalari
vaziyatga va kontekstga bog'liq (ya'ni motivatsiyalangan) vaziyatdan, aloqa muhitidan mustaqil (ya'ni motivatsiyasiz)
qasddan va aniq maqsad sari yo'naltirilgan e'tiborsiz
moddiy, o'ziga xos mukammal, mavhum
vaqt ichida ochiladi va kosmosda amalga oshiriladi haqiqatning ushbu parametrlaridan mavhum
haqiqat hodisalari bilan bog'lanishi va haqiqat yoki yolg'on nuqtai nazaridan baholanishi mumkin haqiqat qiymati qo'llanilmaydi
tasodifiy va tartibsiz elementlarga ruxsat beradi muntazam

4 Tilni toʻkis tadqiq etish uchun tilshunoslik doirasidagina ish koʻrishning kamligi bugun shu fan mutaxassislarining hech biriga sir emas. Shu bois, zamonaviy lingvistik tadqiqotlarda boshqa fanlar yutuqlaridan ham keng foydalanilmoqda.

Ana shunday urinishlarning samarasi oʻlaroq, lingvomadaniyatshunoslik, kognitiv tilshunoslik, etnolingvistika, psixolingvistika, etnopsixolingvistika, pragmalingvistika kabi sohalar rivoj topmoqda va bu sohalar tilga, anʼanaviy strukturalizmdan farqli ravishda doimiy harakatdagi, oʻsish-oʻzgarishdagi hodisa sifatida yondashayotgani bilan muhim ahamiyat kasb etmoqda. Sotsiolingvistika ham jamiyatshunoslik va tilshunoslik kesishgan nuqtada paydo boʻlgan soha sifatida tilning asoslarini jamiyatdan, jamiyatning asoslarini tildan qidiradi, ijtimoiy-siyosiy omillarning tilga taʼsiri va yana boshqa masalalarni tekshiradi.

5 Boshqaruv, ish yuritishni hujjatli ta’minlash: hujjatlashtirish va hujjatlar bilan ishlashni tashkil etishni ta’minlovchi faoliyat sohasi”.

Qayumov Humoyun, [19.06.2022 12:08]
Har qanday ish hujjat shaklida belgilanishi kerak bo'lgan qaror bilan tugaydi. Muassasa, tashkilot, korxona, firmalarda hujjatlar bilan ishlashni to‘g‘ri rasmiylashtirish, to‘g‘ri tashkil etish, saqlanishini ta’minlash. arxiv hujjatlari- jamiyatda qonuniylik va tartibni, barqarorlikni va jamiyat manfaatlarini, fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilishni va nihoyat, davlatning normal faoliyat yuritishini ta'minlaydigan ajralmas shartlar. Boshqaruv ishining samaradorligi, ishonchliligi, iqtisodiy samaradorligi, mehnat madaniyati, hujjatlarda qayd etilgan ma'lumotlardan kelajakda foydalanish imkoniyati ish yuritishni tashkil etishga bog'liq. SHuning uchun ham davlat ushbu faoliyat sohasini tegishli huquqiy hujjatlar va uslubiy hujjatlar (ko`rsatma, tavsiyalar) chiqarish orqali tartibga soladi.

Ish yuritishning me'yoriy-uslubiy bazasi - bu muassasaning joriy faoliyatida hujjatlarni yaratish, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish texnologiyasini, shuningdek ish yuritish ishlarini tartibga soluvchi qonunlar, normativ-huquqiy hujjatlar va uslubiy hujjatlar to'plami. xizmat, uning tuzilishi, vazifalari.

“Menejmentning hujjatli ta’minoti” fani o‘quv rejasining umumiy kasbiy fanlar sikliga kiritilgan.
30-variant
31-variant
SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:14]
31 variantni 1 savonini javobi

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:14]

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 21.10.2019 yildagi PF-5850-son

Кучга кириш санаси

22.10.2019

Қўшимча ахборот

Улашиш

O’ZB

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING

FARMONI

O‘ZBEK TILINING DAVLAT TILI SIFATIDAGI NUFUZI VA MAVQEYINI TUBDAN OSHIRISH CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA

Xalqimizning ko‘p asrlik madaniy, ilmiy-ma’rifiy va badiiy tafakkuri, intellektual salohiyatining yorqin va bebaho mahsuli bo‘lgan o‘zbek tili jahondagi boy va qadimiy tillardan biridir.

O‘zbekistonda 1989-yil 21-oktabrda el-yurtimiz asrlar davomida orzu qilib, intilib va kurashib kelgan davlat tili haqidagi qonunning qabul qilinishi mamlakat suvereniteti va mustaqilligi sari qo‘yilgan dastlabki dadil qadam edi. Aynan ana shu tarixiy hujjatga binoan o‘zbek tili mustahkam huquqiy asos va yuksak maqomga ega bo‘ldi.

Istiqlol yillarida ona tilimiz tom ma’noda davlat tiliga aylanib, xalqimizni yurtimizda erkin va ozod, farovon hayot qurishdek buyuk marralarga safarbar etadigan beqiyos kuch sifatida maydonga chiqdi.

Bugun O‘zbekistonimiz “Milliy tiklanishdan — milliy yuksalish sari” degan bosh tamoyil asosida taraqqiyotning yangi, yanada yuksak bosqichiga ko‘tarilmoqda. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar jarayonida davlat tilining hayotimizdagi o‘rni va nufuzi tobora oshib bormoqda.

O‘zbek tili siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy jabhalarda faol qo‘llanib, xalqaro minbarlarda baralla yangramoqda. Xorijiy mamlakatlarda tilimizga e’tibor va uni o‘rganishga qiziqish kuchaymoqda.

Bugungi globallashuv davrida har bir xalq, har qaysi mustaqil davlat o‘z milliy manfaatlarini ta’minlash, bu borada avvalo o‘z madaniyatini, azaliy qadriyatlarini, ona tilini asrab-avaylash va rivojlantirish masalasiga ustuvor ahamiyat qaratishi tabiiydir.

O‘zbek tilining xalqimiz ijtimoiy hayotida va xalqaro miqyosdagi obro‘-e’tiborini tubdan oshirish, unib-o‘sib kelayotgan yoshlarimizni vatanparvarlik, milliy an’ana va qadriyatlarga sadoqat, ulug‘ ajdodlarimizning boy merosiga vorislik ruhida tarbiyalash, mamlakatimizda davlat tilini to‘laqonli joriy etishni ta’minlash maqsadida:

1. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari, Madaniyat vazirligi, O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi, Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi, O‘zbekiston Yoshlar ittifoqi, O‘zbekiston Xotin-qizlar qo‘mitasi, “Taraqqiyot strategiyasi” markazi va keng jamoatchilikning o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan kun — 21-oktabr sanasini “O‘zbek tili bayrami kuni” deb e’lon qilish to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin.

2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tuzilmasida xodimlarining umumiy cheklangan soni 9 ta shtat birligidan iborat Davlat tilini rivojlantirish departamenti tashkil etilsin va uning tuzilmasi ilovaga muvofiq tasdiqlansin.

3. Quyidagilar Davlat tilini rivojlantirish departamentining asosiy vazifalari etib belgilansin:

davlat tilini rivojlantirish, davlat tili to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan monitoringni amalga oshirish, ushbu sohada jamoatchilik nazoratining samarali shakllarini joriy etish;

davlat organlari va tashkilotlari, jumladan, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlarining davlat tilini rivojlantirish, davlat tili to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini tashkil qilish bo‘yicha faoliyatini muvofiqlashtirish;

davlat tilining amal qilishi bilan bog‘liq muammolarni aniqlash va bartaraf etish yuzasidan, shuningdek, uni rivojlantirish sohasida yagona davlat siyosatini yuritish bo‘yicha takliflar tayyorlash;

o‘zbek tilining yozma nutqi me’yor va qoidalarini ishlab chiqish bo‘yicha hamda lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini to‘liq joriy etish borasidagi ishlarni jadallashtirish;

davlat tilini rivojlantirish bo‘yicha normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqish;

davlat tilini rivojlantirish bo‘yicha dasturlar va “yo‘l xaritalari”ni ishlab chiqish, ularning amalga oshirilishini nazorat qilish, shuningdek, “O‘zbek tili bayrami kuni”ni nishonlash bo‘yicha ishlarni muvofiqlashtirish;

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:14]

ilmiy asoslangan yangi so‘z va atamalarni iste’molga kiritish, zamonaviy atamalarning o‘zbekona muqobillarini yaratish va bir xilda qo‘llanishini ta’minlash, geografik va boshqa toponimik obyektlarga qonun hujjatlariga muvofiq nom berilishi borasidagi faoliyatni monitoring qilish va muvofiqlashtirish;

davlat tilini rivojlantirishga oid ilmiy-tadqiqot ishlarini qo‘llab-quvvatlash, bu sohada xalqaro hamkorlikni amalga oshirish.

4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:

a) uch oy muddatda:

“O‘zbek tili bayrami kuni”ni belgilash bo‘yicha qonun loyihasini;

“Davlat tili haqida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini bugungi kun talablari nuqtai nazaridan takomillashtirgan holda uning yangi tahrirdagi loyihasini ishlab chiqsin va O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga kiritsin;

b) ikki oy muddatda xorijiy davlatlar tajribasini chuqur o‘rgangan holda ilmiy asoslangan yangi so‘z va atamalarni rasmiy iste’molga kiritish bo‘yicha Atamalar komissiyasini tashkil etish va uning faoliyatini tartibga solish to‘g‘risida qaror qabul qilsin;

v) 2020-yil 1-iyunga qadar quyidagi asosiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga olgan 2020 ― 2030-yillarda o‘zbek tilini rivojlantirish hamda til siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi va davlat dasturi loyihalarini kiritsin:

mamlakatimiz ijtimoiy hayotining barcha sohalarida, jumladan, davlat boshqaruvi, zamonaviy va innovatsion texnologiyalar, sanoat, bank-moliya tizimi, huquqshunoslik, diplomatiya, harbiy ish, tibbiyot va boshqa sohalarda davlat tilining imkoniyatlaridan to‘liq va to‘g‘ri foydalanishga erishish;

ta’lim muassasalarida davlat tilini o‘rgatish va uni bilish darajasini baholash tizimini yanada takomillashtirish, davlat tilining ilm-fan tili sifatidagi nufuzini oshirish;

davlat tili sofligini saqlash, uni boyitib borish va aholining nutq madaniyatini oshirish;

davlat tilining axborot va kommunikatsiya texnologiyalari, xususan, Internet jahon axborot tarmog‘ida munosib o‘rin egallashini ta’minlash, o‘zbek tilining kompyuter dasturlarini yaratish;

davlat tili qoidalarining buzilishi bilan bog‘liq holatlarni muntazam va har tomonlama o‘rganish, ularni bartaraf etishga doir chora-tadbirlarni ishlab chiqish;

mamlakatimiz hududida istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlar tillarining rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar yaratish, ularga davlat tilini o‘rganish uchun qulay shart-sharoitlar yaratib berish;

davlat tilining xalqaro miqyosdagi o‘rni va nufuzi, uning boshqa tillar bilan aloqalari istiqbollarini belgilash, xorijda istiqomat qiluvchi vatandoshlar va o‘zbek tilini o‘rganish istagida bo‘lgan chet el fuqarolari uchun o‘zbek tili darsliklari va elektron dasturlarni ishlab chiqish va ularni keng miqyosda tarqatish, o‘zbek tilini o‘rgatish bo‘yicha maxsus kurslarni tashkil etish.

5. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda qonun hujjatlariga ushbu Farmondan kelib chiqadigan o‘zgartish va qo‘shimchalar to‘g‘risida Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin.

6. Mazkur Farmonning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.N. Aripov va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi rahbari

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:15]

Assalom kamola

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:15]

Shunday tawaw kkmi

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:20]

Farmoyish — boshqaruvga doir huquqiy hujjat; konstitutsiyaviy huquqda davlat boshligʻi va ijro etuvchi hokimiyat organlari tomonidan vakolatlari doirasida chiqariladi. Ijro etuvchi hokimiyat organining tez hal qilinishi kerak boʻlgan va boshqa joriy masalalarga oid qarori F. shaklida chiqariladi. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 94moddasida koʻrsatilishicha, Prezident konstitutsiyaga va qonunlarga asoslanib hamda ularni ijro etish yuzasidan respublikaning butun hududida majburiy kuchga ega boʻlgan farmonlar, qarorlar va F.lar chiqaradi. "Vazirlar Mahkamasi amaldagi qonunlarga muvofiq, Oʻzbekiston Respublikasi hududidagi barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fukarolar tomonidan bajarilishi majburiy boʻlgan qarorlar va F.lar chiqaradi" (Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, 98modda). Shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va Senat Raisi F.lar chikarishi Konstitutsiyada koʻzda tutilgan.
Bundan tashqari, muassasa rahbarining yakka uzi tomonidan chikariladigan huquqiy hujjatlar ham F. hisoblanadi. F. mansabdor shaxslarning muayyan aniq doirasiga moʻljallanib, uning amal qilish va bajarilish muddati belgilangan boʻladi.
FARMON — 1) muayyan mamlakatlarda davlat boshligi (Prezident) chiqaradigan muhim huquqiy hujjat. F. bilan, odatda, shaxslar yuksak lavozimga tayinlanadi va lavozimidan ozod qilinadi, favqulodda yoki harbiy holat tartibi joriy etiladi, orden va medallar bilan mukofotlash amalga oshiriladi, oliy harbiy va faxriy unvonlar beriladi, umumnormativ xususiyatga ega boʻlgan qarorlar rasmiylashtiriladi. Umumiy qoidaga koʻra, F. mazkur davlat konstitutsiyasi va qonunlariga (OʻzRda — Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Krraqalpogʻiston Respublikasining Konstitutsiyasi va OʻzR qonunlariga) zid boʻlmasligi kerak. Oʻzbekiston Respublikasida Prezident F.lari Oliy Majlis yoki Vazirlar Mahkamasi roziligisiz mustaqil tarzda Prezident tomonidan qabul qilinadi. F. — mazmun va mohiyatiga koʻra, konstitutsiyaviy normalarni ijtimoiy hayotga tatbiq qilishning vositasi sifatida namoyon boʻlib, yuridik kuchi nuqtai nazaridan konstitutsiya va qonun normalariga nisbatan ikkilamchi hisoblanadi. Oʻzbekiston Respublikasining "Normativhuquqiy hujjatlar toʻgʻrisida"gi qonuni (2000-yil 14 dek.)ga koʻra, Prezident F.lari belgilangan tartibda kuchga kiradi va ular eʼlon qilinishi shart. Gʻarb mamlakatlarida, F.ga oʻxshash hujjatlar koʻpincha dekret (AQShda ijro etuvchi direktivalar) deb ataladi; 2) Eron shohlari, Usmonli turk imperiyasi sultonlari, Old va Oʻrta Sharq mamlakatlarida qad. hukmdorlarning oliy buyrugʻi

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:20]

2 savolni javobi

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:26]

(arab. — ijobiy baho) — adabiy tanqid janri; yangi badiiy, ilmiy yoki ilmiy-ommabop asar tahlili. Taqrizda asarning bibliografik tavsifi, shuningdek, mazmuni, unda ko‘tarilgan muammolar, asarning g‘oyaviy badiiy xususiyatlari, muallif ijodida, adabiyotda tutgan o‘rni haqida ma’lumot bo‘ladi; asarga baho beriladi, uning asosiy fazilatlari va nuqsonlari qayd qilinadi. Taqriz asosan keng kitobxonlar ommasi uchun mo‘ljallanadi, ularni yangi asarlardan ogoh qiladi, zarurini tanlab olishga ko‘maklashadi. Ichki тaqriz ham bo‘ladi. Masalan, nashriyotga kelgan badiiy, tanqidiy va ilmiy-ommabop asar ichki taqrizga beriladi, biroq bu taqriz matbuotda e’lon qilinmaydi.
Taqriz - sаylаnmа bаyоnning bir turi. U bаdiiy, ilmiy, mеtоdik vа bоshqа аsаrlаrgа bеrilgаn bаhоdir. Taqrizdа аsаr tаnqidiy tаhlil еtilаdi, shu nuqtаi nаzаrdаn bаhоlаnаdi. Аsаrning yutuqlаri hаm, nuqsоnlаri hаm ko‘rsаtilаdi. Tаqrizchi o‘zining dа’vоlаrini turli dаlillаr аsоsidа isbоtlаy bоrаdi, аsаrgа ilmiy izоhlаr bеrаdi.
Taqriz yоzish оdоbi хоlislikni, hаqiqаtdаn chеtlаshmаslikni tаlаb еtаdi. Tаqriz qilinаyоtgаn аsаrning yutuq vа kаmchiliklаri, nаzаriy vааmаliy аhаmiyati hаqqоniy ko‘rsаtilishi lоzim. Аsаrgа bаhо bеrishdа muаllifning shахsiyati, оbro‘si еmаs, bаlki uning (аsаrning) хususiyatlаri, аhаmiyati ko‘zdа tutilаdi.
Taqriz yozishda quyidagi sxemaga amal qilinadi:
1. Tezis (umumiy holati) va uni ochib berish.
2. Kitob (film, teatr, maqola)ning baholanishi.
Taqrizning boshlang‘ich qismida quyidagi konstruksiyalardan foydalaniladi:

Kitob (film, teatr, maqola)da hikoya qilinadi.

Kitob (film, teatr, maqola)da muammolar ko‘tariladi.
Taqrizni baholash qismida quyidagi konstruksiyalardan foydalaniladi:

Men … hisoblayman …

Mening fikrimcha…

Mening nazarimda…

… menga yoqdi.
… menda katta taassurot uyg‘otdi.

Kitob (film, teatr, maqola) … o‘rgatadi.

Download 252,4 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:26]
3 savoldiki

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:28]

Morfologiya (yun. morphe — shakl va... logiya) (tilshunoslikda) — 1) tilning morfologik qurilishi; 2) soʻz shakllari haqidagi taʼlimot. Birinchi maʼnosida obʼyektni anglatsa, ikkinchi maʼnosida tilshunoslikning shu obʼyektni oʻrganuvchi bo'limini bildiradi.
M. so'z turkumlari, ularga xos grammatik maʼnolarni, har bir turkumga xos grammatik kategoriyalar, bu kategoriyalarni yuzaga keltiruvchi grammatik shakl va grammatik maʼnolar va shahrik.ni oʻrganadi. Til tizimdan iborat boʻlganidek, uning M.si ham oʻziga xos tizimni tashkil etadi. Oʻz navbatida, morfologik tizim ham oʻziga xos kichik tizimlardan tashkil topadi. Ulardan har birining mohiyati yoritilishi bilan, tilning M.si yaxlit holda, tizim sifatida oʻrganiladi.
Har bir soʻz turkumiga xos ichki tizim (tizimcha)larni shu turkumga xos morfologik kategoriyalar tashkil etadi. Morfologik kategoriyalar soʻz turkumiga xos maʼlum bir hodisaga oid umumiy va xususiy maʼnolar va bu maʼnolarni ifodalovchi soʻz shakllari birligidan iborat boʻladi. Ana shu soʻz shakllari va ularga xos umumiy va xususiy maʼnolar yoritilishi bilan muayyan morfologik kategoriyalarning mo-hiyati belgilanadi. Boshqacha aytganda, morfologik tizim ichidagi ichki tizimlardan birining mohiyati belgilanadi. Mas, feʼlning zamon kategori-yasi feʼl M.sida alohida tizimni tashkil etadi. Shuning uchun feʼlning zamonlariga nisbatan "feʼl zamonlari tizimi" degan ibora ham qoʻllanadi. Feʼlning zamon kategoriyasi, zamon tizimining mohiyati shundan iboratki, zamon shakllarining barchasi harakatning nutq vaqtiga (nutq momentiga) munosabatini bildiradi. Bu — zamon shakllarining barchasi uchun umumiy boʻlgan xususiyat. Shu bilan birga har bir zamonga oid feʼl shakli (shakllari) oʻziga xos xususiyatga ega. Mas, oʻtgan zamon shakllari harakatning nutq vaqtigacha, hozirgi zamon shakllari harakatning nutq vaqtida, kelasi zamon shakllari harakatning nutq vaqtidan keyin bajarilishini bildiradi. Feʼl zamon shakllariga xos ana shu umumiy va xususiyliklar zamon kate-goriyasining , feʼl zamonlari tizimining mohiyatidir. Demak, feʼl turkumiga oid har bir morfologik kategoriyaning mohiyatini aniqlash bilan feʼlning morfologik tizimi yoritiladi.[

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:28]

4 savoldiki

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:35]

Ishni bajarish muddati va bajaruvchiga to'lanadigan ish haqining umumiy miqdori.
6. Ish sifatiga qo‘yiladigan talablar va uni qabul qilib olsh tartibi.
7. Bajaruvchiga haq toMash muddati va tartibi.
8. Tomonlaming manzillari.
9. Tomonlaming imzolari.
10. Muassasa muhri.
Shunday shartnomalar borki, ular notarial idoralar tomonidan iqlanishi shart. Bunday shartnomalar mazmun jihatidan turlicha boMadi day shartonomalar fuqarolar o'rtasidagi mulkiy munosabatlami tartibga di.

Farmoyish hujjatlari

Bunday hujjatlar sirasiga buyruq, ko'rsatma, farmoyish kabilar kiradi.

Buyruq
Daviat boshqaruv organi rahbarlarining yakka hokimligiga asoslangan uqiy hujjat, muayyan muassasa oldida turgan asosiy va kundalik afalarni hal qilish maqsadida qoMlanadi.

Asosiy faoliyatga oid buyruqlar ishni tashkil qilish, muassasa yoki uning limlari faoliyatini tartibga solishda qoMlanadi. Ularda, odatda, yuqori ikilotlardan kelgan ko‘rsatmaviy hujjatlar xodimlarga yetkaziladi, bularning si yuzasidan aniq tadbir-choralar belgilanadi, ma’sul shaxslar va bajarish idati tayinlanadi.
Ichki mehnat tartibi qoidalari, mukofotlash nizomi va shu kabilarni liqlash bilan bog'lik me’yoriy buyruqlar ham asosiy faoliyatga oid ruqlarga kiradi. Bunday buyruqlar umumiy tarzda bo'lib, muayyan bir
Asosiy faoliyatga oid buyruqlarda, odatda, mazmunidan kelib chiqib avhaqo‘yiladi( ba’zi qisqa buyruqlarda qo‘yilmasligi ham mumkin).
Buyruqning asosiy matni asoslovchi (kirish) va farmoyish qismlaridan ib topadi. Asoslovchi (kirish) qismida buyruqdan maqsad shart-sharoitlar, iblar ko‘rsatiladi, asos qilib olinayotgan buyruqqa havola qilinadi (nomi, imi, sanasi yoziladi). Ayrim hollarda buyruqqa asos bo'lgan hujjat uning loyish qismi tegishli bandida ham ko'rsatiladi. Ba’zi buyruqlarni ilashga hujjat bo‘lmasligi mumkin, bunday hollarda ular to‘gridan-to‘gri loyish qismi bilan ham berilaveradi.
Buyruqning farmoyish qismi yangi satrdan, bosh harflar bilan yoziladigan BUYURAMAN» so'zi bilan boshlanadi. Shu so'zdan so‘ng ikki nuqta 'ilib, yangi satrdan farmoyishlar beriladi.
Farmoyishlarda odatda, kim qanday vazifani, qaysi muddatda bajarilishi satiladi. Harakat majhul fe’l shaklida ifodalanadi (“Amalga oshirilsin”, minlansin”, “Yuklatilsin”, “Hisoblansin” va h.k). Bajaruvchilar-muassasa uning tarkibiy qismlari (bo‘limlari), mansabdor shaxslar (lavozimlari satilgan holda) ko‘pincha jo‘nalish kelishigida qayd qilinadi. Buyruq farmoyish qismining oxirida, odatda, umuman mazkur buyruqni nazorat qilish kimga yuklatilganligi ham qayd qilib qo'yiladi: «Buyruq ijrosini nazorat qilish ga yuklatiladi» (lavozimi va famiiiyasi to‘liq yoziladi).
Ba’zi buyruqlarda shu buyruq munosabati bilan ilgarigi joriy buyruq yoki boshqa xil hujjat bekor qilinganligi ham ko‘rsatib o‘tiladi.
Kadrlarning shaxsiy tarkibiga oid buyruq yoki indivudual buyruqlar biror xodim ishga qabul qiiinganda yoki bo‘shatilganda, boshqa bo'Iimga o'tkazilganda, shuningdek, muayyan xodim mukofotlanganda, mehnat ta’tiliga chiqqanda va shu kabi hollarda beriladi. Bunday buyruqlar, odatda, bo‘limlar rahbari tavsiyanomasi, shaxsiy arizalar va shu kabilar asosida tayyorlanadi.
Ko‘p korxonalarda kadrlarning shaxsiy tarkibiga oid buyruqlar maxsus bosma ish qog‘ozlarida yoziladi.
Kadrlarning shaxsiy tarkibiga oid buyruqlar maxsus bosma ish qog‘ozlari bo‘lmagan taqdirda oddiy buyruq qog‘oziga ham yoziladi. U holda buyruq boshiga «Kadrlar shaxsiy tarkibiga oid» deb yozib qo'yish kerak. Buyruq sarlavhalari: «lshga qabul qilish haqida buyruq», «Boshqa ishga o‘tkazish haqida buyruq», «Ishdan bo‘shatish haqida buyruq», «Mehnat ta’tili berish haqida buyruq», «Rag'batlantirish haqida buyruq» va h.k.
Bunday buyruqlarda kirish qismi bo'lmasligi mumkin. Farmoyish qismida odatda, bandlar, paragraflar bo'ladi. Buyruq qismidagi «QABUL QIL1NSIN», «TAY1NLANSIN», «OTKAZILSIN», « TASHAKKUR BILD1RILS1N», «BO'SHATILSIN» kabi fe’llar bosh harflar bilan yoziladi. Familiya ham bosh harflar bilan, ismi va ota ismi esa matndagi oddiy harflar bilan yoziladi (Masalan, Karimov Sobit Holmatovich).

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:35]

Buyruqdan ko‘chirma
Muassasalarda odatda, xodimga yoki boshqa huquqiy shaxsga muayyan buyruqdan ko‘chirma berishga to'gri keladi.
Zaruriy qismlari:
1. Muassasa nomi.
2. Hujjat nomi ( Buyruqdan ko‘chirma).
Muvaqqat komissiyalar, guruhlar va shu kabilarning huquqiy maqomlari ham nizom bilan belgilanadi.
Nizomning asosiy zaruriy qismlari:
1. Hujjat turining nomi.
2. Vazifalari nizom bilan belgilanayotgan muassasa tarkibiy qismining nomi.
3. Matnning mazmuni: muassasa tuzilishidan maqsad va asoslar; asosiy vazifalari; muassasa tuzilishi, huquqi, ishni tashqil qilish tartiboti.
4. Muassasa rahbari imzosi.
5. Sanavajoyi.
6. Tasdiqlash usthati yuqori qismida o‘ng burchakda joylashadi.

Ustav
Muayyan munosabat doirasidagi faoliyat yoki biror davlat organi, muassasaning tuzilishini yo‘naltirib turadigan asosiy nizom va qoidalar majmuyi. Ustav biror organ yoki muassasa vazifalari va huquqiy holatini tavsiflaydigan me’yoriy ahamiyatga ega. Binobarin, ustav nizomga nisbatan keng tushunchadir. U ko‘proq ma’lum bir tarmoq, sohalar, yirik muassasalar bo‘yicha tuziladi.

Qoida
Bu hujjat ichki mehnat tartiboti, ya‘ni unda ishni tashkil etish, xodimlar bilan ma’muriyat o'rtasidagi majburiyatlar, ta'tillar berish tartibi, ichki tartib (ish vaqti va undan foydalanish, yutuqlar uchun rag‘batlantirish va mehnat intizomi buzilgani uchun jazo berish kabi masalalami aks ettiradi).

Qoidalar mehnat jamoasining umumiy yig‘ilishida muhokama etiladi va tasdiqlangandan keyin kuchga kiradi. Shunday qilib, har bir tashkilotdagi qoidalar soni va mazmuni uning ish tartibi va vazifalaridan kelib chiqaai. Masalan, studentlarning oliy o‘quv yurti binosida o‘zini tutish qoidalari, yotoqxonadan foydalanish qoidalari bunday muassasalarda joriy etilgan qoidalar sirasiga kiradi.

Shartnoma
Shartnoma ikki yoki undan ortiq tomonning biron bir munosabatlar o'rnatish haqidagi kelishuvini qayd etuvchi va munosabatlami tartibga soluvchi hujjatdir. Shartnoma to‘g‘risida maxsus qoidalar mavjud bo‘lib, ular O'zbekiston Respublikasi Fuqorolik Kodeksining 353-385 moddalarida bayon etilgan.
Shartnomalar tashkilotlar 0‘rtasida, tashkilot bilan fuqaro, shuningdek, fuqaro bilan fuqaro o‘rtasida tuzilishi mumkin. Har qanday shartnoma uning maqsadi va mazmunidan qat'i nazar qonunga muvofiq boMishi kerak.
Shartnomalar hajm jihatiga ko‘ra ancha katta hujjat bo‘lib, asosan, quyidagi qismlardan iborat:
1.Shartnomaning nomi (mahsulot etkazib berish, uy-joy sotib olish va h.klar).
2. Shartnoma tuzilgan sana.
3. Shartnoma tuzilgan joy (shahar nomi).
4. Shartnoma tuzayotgan tomonlaming aniq va to‘liq nomi , tomonlar
vakillarining to'liq ismlari va vakoiatlari ko‘rsatiladi.
5. Shartnoma matni.
6. Tomonlaming huquqiy manzillari.
7. Tomonlarning imzolari va muhrlari.
Shartnoma matni ko'pincha rim raqamlari bilan belgilanadi. Boblar esa bandlarga bo‘linadi hamda ular arab raqamlari bilan ko'rsatiladi. Matnda tomonlar bajarish lozim boMgan shartlar va boshqa majburiyatlar aniq bayon qilinadi. Ba'zi shartnomalarda keltiriladigan zararlami to‘lash shartlari ham belgilanadi. Tomonlar shartnomaning barcha moddalari bo'yicha kelishib olganlaridan keyingina shartnoma tuzilgan hisoblanadi.

Bitim
Muassasa va alohida xodim o'rtasida mehnat shartnomasi - bitim tuziladi.

Uning mazmuni va shartlari 0‘zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksida belgilab berilgan. Muassasalar bilan ulaming hisobida turmaydigan shaxslar o‘rtasida ham ma’lum mehnat munosabatlari o‘rnatilishi mumkin. Ba'zi hollarda ma'lum cheklangan muddatda bajariladigan xizmatni muayyan muassasaning o‘zidan bajaradigan xizmatchi bo'lmay qoladi. Shunday hollarda chetda taklif qilingan mutaxassis bilan mehnat bitimi tuziladi.
Bitimning zaruriy qismlari:
1. Hujjat nomi.
2. Tuzilgan sana va joy.
3. Mehnat bitimi, tuzayotgan tomonlarning to‘la va aniq nomi, ishlovchining lavozimi, to‘liq ism-sharifi.

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:35]

4. Bitim mazmuni.
Muvaqqat komissiyalar, guruhlar va shu kabilarning huquqiy maqomlari ham nizom bilan belgilanadi.
Nizomning asosiy zaruriy qismlari:
1. Hujjat turining nomi.
2. Vazifalari nizom bilan belgilanayotgan muassasa tarkibiy qismining nomi.
3. Matnning mazmuni: muassasa tuzilishidan maqsad va asoslar; asosiy vazifalari; muassasa tuzilishi, huquqi, ishni tashqil qilish tartiboti.
4. Muassasa rahbari imzosi.
5. Sanavajoyi.
6. Tasdiqlash usthati yuqori qismida o‘ng burchakda joylashadi.

Ustav
Muayyan munosabat doirasidagi faoliyat yoki biror davlat organi, muassasaning tuzilishini yo‘naltirib turadigan asosiy nizom va qoidalar majmuyi. Ustav biror organ yoki muassasa vazifalari va huquqiy holatini tavsiflaydigan me’yoriy ahamiyatga ega. Binobarin, ustav nizomga nisbatan keng tushunchadir. U ko‘proq ma’lum bir tarmoq, sohalar, yirik muassasalar bo‘yicha tuziladi.

Qoida
Bu hujjat ichki mehnat tartiboti, ya‘ni unda ishni tashkil etish, xodimlar bilan ma’muriyat o'rtasidagi majburiyatlar, ta'tillar berish tartibi, ichki tartib (ish vaqti va undan foydalanish, yutuqlar uchun rag‘batlantirish va mehnat intizomi buzilgani uchun jazo berish kabi masalalami aks ettiradi).

Qoidalar mehnat jamoasining umumiy yig‘ilishida muhokama etiladi va tasdiqlangandan keyin kuchga kiradi. Shunday qilib, har bir tashkilotdagi qoidalar soni va mazmuni uning ish tartibi va vazifalaridan kelib chiqaai. Masalan, studentlarning oliy o‘quv yurti binosida o‘zini tutish qoidalari, yotoqxonadan foydalanish qoidalari bunday muassasalarda joriy etilgan qoidalar sirasiga kiradi.

Shartnoma
Shartnoma ikki yoki undan ortiq tomonning biron bir munosabatlar o'rnatish haqidagi kelishuvini qayd etuvchi va munosabatlami tartibga soluvchi hujjatdir. Shartnoma to‘g‘risida maxsus qoidalar mavjud bo‘lib, ular O'zbekiston Respublikasi Fuqorolik Kodeksining 353-385 moddalarida bayon etilgan.
Shartnomalar tashkilotlar 0‘rtasida, tashkilot bilan fuqaro, shuningdek, fuqaro bilan fuqaro o‘rtasida tuzilishi mumkin. Har qanday shartnoma uning maqsadi va mazmunidan qat'i nazar qonunga muvofiq boMishi kerak.
Shartnomalar hajm jihatiga ko‘ra ancha katta hujjat bo‘lib, asosan, quyidagi qismlardan iborat:
1.Shartnomaning nomi (mahsulot etkazib berish, uy-joy sotib olish va h.klar).
2. Shartnoma tuzilgan sana.
3. Shartnoma tuzilgan joy (shahar nomi).
4. Shartnoma tuzayotgan tomonlaming aniq va to‘liq nomi , tomonlar
vakillarining to'liq ismlari va vakoiatlari ko‘rsatiladi.
5. Shartnoma matni.
6. Tomonlaming huquqiy manzillari.
7. Tomonlarning imzolari va muhrlari.
Shartnoma matni ko'pincha rim raqamlari bilan belgilanadi. Boblar esa bandlarga bo‘linadi hamda ular arab raqamlari bilan ko'rsatiladi. Matnda tomonlar bajarish lozim boMgan shartlar va boshqa majburiyatlar aniq bayon qilinadi. Ba'zi shartnomalarda keltiriladigan zararlami to‘lash shartlari ham belgilanadi. Tomonlar shartnomaning barcha moddalari bo'yicha kelishib olganlaridan keyingina shartnoma tuzilgan hisoblanadi.

Bitim
Muassasa va alohida xodim o'rtasida mehnat shartnomasi - bitim tuziladi.

Uning mazmuni va shartlari 0‘zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksida belgilab berilgan. Muassasalar bilan ulaming hisobida turmaydigan shaxslar o‘rtasida ham ma’lum mehnat munosabatlari o‘rnatilishi mumkin. Ba'zi hollarda ma'lum cheklangan muddatda bajariladigan xizmatni muayyan muassasaning o‘zidan bajaradigan xizmatchi bo'lmay qoladi. Shunday hollarda chetda taklif qilingan mutaxassis bilan mehnat bitimi tuziladi.
Bitimning zaruriy qismlari:
1. Hujjat nomi.
2. Tuzilgan sana va joy.
3. Mehnat bitimi, tuzayotgan tomonlarning to‘la va aniq nomi, ishlovchining lavozimi, to‘liq ism-sharifi.
4. Bitim mazmuni.
Morfologiya (yun. morphe — shakl va... logiya) (tilshunoslikda) — 1) tilning morfologik qurilishi; 2) soʻz shakllari haqidagi taʼlimot. Birinchi maʼnosida obʼyektni anglatsa, ikkinchi maʼnosida tilshunoslikning shu obʼyektni oʻrganuvchi bo'limini bildiradi.

SHAHZOD KURSDOWW, [19.06.2022 12:35]

M. so'z turkumlari, ularga xos grammatik maʼnolarni, har bir turkumga xos grammatik kategoriyalar, bu kategoriyalarni yuzaga keltiruvchi grammatik shakl va grammatik maʼnolar va shahrik.ni oʻrganadi. Til tizimdan iborat boʻlganidek, uning M.si ham oʻziga xos tizimni tashkil etadi. Oʻz navbatida, morfologik tizim ham oʻziga xos kichik tizimlardan tashkil topadi. Ulardan har birining mohiyati yoritilishi bilan, tilning M.si yaxlit holda, tizim sifatida oʻrganiladi.
Har bir soʻz turkumiga xos ichki tizim (tizimcha)larni shu turkumga xos morfologik kategoriyalar tashkil etadi. Morfologik kategoriyalar soʻz turkumiga xos maʼlum bir hodisaga oid umumiy va xususiy maʼnolar va bu maʼnolarni ifodalovchi soʻz shakllari birligidan iborat boʻladi. Ana shu soʻz shakllari va ularga xos umumiy va xususiy maʼnolar yoritilishi bilan muayyan morfologik kategoriyalarning mo-hiyati belgilanadi. Boshqacha aytganda, morfologik tizim ichidagi ichki tizimlardan birining mohiyati belgilanadi. Mas, feʼlning zamon kategori-yasi feʼl M.sida alohida tizimni tashkil etadi. Shuning uchun feʼlning zamonlariga nisbatan "feʼl zamonlari tizimi" degan ibora ham qoʻllanadi. Feʼlning zamon kategoriyasi, zamon tizimining mohiyati shundan iboratki, zamon shakllarining barchasi harakatning nutq vaqtiga (nutq momentiga) munosabatini bildiradi. Bu — zamon shakllarining barchasi uchun umumiy boʻlgan xususiyat. Shu bilan birga har bir zamonga oid feʼl shakli (shakllari) oʻziga xos xususiyatga ega. Mas, oʻtgan zamon shakllari harakatning nutq vaqtigacha, hozirgi zamon shakllari harakatning nutq vaqtida, kelasi zamon shakllari harakatning nutq vaqtidan keyin bajarilishini bildiradi. Feʼl zamon shakllariga xos ana shu umumiy va xususiyliklar zamon kate-goriyasining , feʼl zamonlari tizimining mohiyatidir. Demak, feʼl turkumiga oid har bir morfologik kategoriyaning mohiyatini aniqlash bilan feʼlning morfologik tizimi yoritiladi.[