Ona tarbiyasi: roman va hikoyalar / Aziz Nesin

DADALAR A’LOCHI BO‘LADI
Qadrli do‘stim Ahmad!
Javob xating uchun katta rahmat. Menga 
yozgan xating hamisha shunaqa bir quloch bo‘lsin. 
Bu yerda nima voqea ro‘y bersa, men ham bataf­
sil yozib turaman. Xatingni o‘qib turganimda seni 
ko‘z oldimda bir zum tasavvur qildim. Shunda ins­
pektor ikkoving qarshimda namoyon bo‘ldinglar. 
Kulaverib ichagim uzildi...
Endi  senga  uyimizni  ta’riflab  bersam.  Biz  to‘rt 
qavatli binoda turibmiz. Har bir qavatda ikkitadan 
xonadon bor. Biz ikkinchi qavatdamiz. Dadamning 
uchala o‘rtog‘i ham shu binoda oilasi bilan yashay­
di. Bu haqda senga oldingi xatimda yozgan edim.
Uyning orqasi maydon. Katta bo‘lsa ham hu­
villab yotadi. Kechqurunlari hammamiz shu yerda 
o‘ynaymiz.

---

14
Aziz Nesin
Tunov kuniyam qiy­chuv ko‘tarib o‘ynab yurgan 
edik, dadalarimizdan gap chiqib ketdi. Har kim 
o‘zining dadasini maqtayverdi. Kichik yoshdagi 
bolalar ayniqsa to‘polon ko‘tarib yuborishdi. Me­
tin degan ukam bor. Hozir uchinchi sinfda o‘qiy­
di. Hammadan shu ukam oshib tushdi. «Mening 
dadam zo‘rla, mening dadam bilag‘onla», deyaverdi 
ko‘kragini kerib.
Aslida haq gap bu. Dadamiz maktabda nuqul 
a’lo baholar bilan o‘qigan ekanlar. Buni o‘z og‘izla­
ridan eshitganmiz.
Ikki o‘rtada bahs qizib ketdi.
– Mening dadam sizlarnikidan zo‘r o‘qiganlar. 
Sinfdan sinfga nuqul a’lo baholar bilan o‘tganlar. 
Ha, mana shunaqa, – derdi Metin bo‘sh kelmay.
Dadam bilan birga o‘qigan o‘rtog‘ining o‘g‘li:
– Ho, rosa olib qochding­ku! – dedi Metinni ka­
laka qilib.
– Bu gapni kimdan eshitding o‘zi? – so‘radi bosh­
qa bir bola.
– Dadamning o‘zlari aytganlar, – dedi Metin ke­
rilib. Keyin qo‘shib qo‘ydi: – Kim ishonmasa, borib 
dadasidan so‘rasin. Hammamizning dadamiz birga 
o‘qishgan ekan. Rost gapni aytib berishadi.
Kattaroq bolalar dahanaki jangga qo‘shilmay 
turgan edi, men bilan bir sinfda o‘qiydigan qo‘shni 
qiz:
– Yolg‘on gapirgani uyalmaysanmi, a’lochi deb 
mening dadamni aytsa bo‘ladi, – deb ukamni koyib 
berdi.
– O‘zing ham aldoqchi ekansan. Mening dadam 
sinfda hecham qolmaganlar. Nuqul a’lo o‘qiganlar. 
Tushundingmi? – dedi boshqa bir bola bo‘ynini 
cho‘zib.

---

15
«Ona tarbiyasi»
– G‘irt yolg‘on bu. Dadang seni aldayapti. A’lochi 
deb mening dadamni aytsa bo‘ladi.
– Dadam hecham aldamaydilar.
Katta bolalar ham bunga qo‘shilganini ko‘rib, 
xunobim oshdi. Bahs tobora qizib boryapti.
– To‘g‘rimi, opa? Dadam a’lochi bo‘lganlar­a? 
O‘zing ayt, bular eshitishsin, – dedi ukam meni 
madadga chaqirib.
– Ha, to‘g‘ri, shundoq bo‘lgan, – dedim. Qiy­chuv 
yana avjga mindi.
– Qo‘y, xafa bo‘lma, kim nima desa deyaversin. 
Baribir foydasi yo‘q, – dedim ukamni yupatib.
Yoshi bizdan ancha katta bir bola:
– Hammang noto‘g‘ri gapiryapsan, – dedi mah­
madanalik qilib. – Hech kimning dadasi a’lochi 
bo‘lmagan. To‘g‘risini aytsam, ularning orasida 
faqat mening dadam yaxshi o‘qiganlar.
– Ol­a! – dedi Metin qizishib.
– Ishonmasang, borib dadangdan so‘rashing mum­
kin.
– Dadang laqillatipti seni!
– Seni!
Metin o‘ziga ikkita keladigan bu bolaga kalla 
qo‘ymoqchi bo‘lgan edi, arang ushlab qoldim. Uyga 
ketyapmiz­u Metin hadeb:
– Aldoqchilar... Maktabda faqat mening dadam 
a’lochi bo‘lgan! – deb ho‘ng­ho‘ng yig‘ladi.
Uyga kira solib, u oyimning oldiga yugurdi.
– Dadam a’lochi bo‘lmaganmish. Dadam aldoq­
chi emish.
Oyimning jahli qo‘zib, jerkib berdi:
– O‘chir ovozingni! Bu nima qiliq? Yana qaytar­
sang, tilingni kesib olaman.
Ukam darhol jim bo‘ldi.

---

16
Aziz Nesin
– Nimaga achchiq qilasan, Metin, – dedim uni 
yupatish uchun. – Ayb o‘zimizda bo‘lishi ham 
mumkin. Dadamiz ularning dadalari bilan bir 
maktabda o‘qimagandir balki.
– O‘zlari doim birga o‘qiganmiz, deyishadi­ku.
– Bo‘pti, kechqurun dadamning o‘zlaridan so‘ray­
miz. Bor gapni aytadilar.
G‘ulg‘ulaga tushib qoldim. Bu masala meni ham 
qiziqtira boshladi. Kechqurun ovqatlanib o‘tirgan 
edik, dadamdan boyagi gapni so‘radim.
– Ha, birga o‘qiganmiz, to‘g‘ri. Aslida to‘rttala­
miz ham bir sinfda o‘qiganmiz. Men ulardan biri 
bilan uch yil, qolgan ikkitasi bilan besh yil bir sinf­
da o‘qiganman.
Kunduzi oyimning Metinga qilgan po‘pisasi 
 esimga tushib, boshqa narsa so‘rashga yuragim 
betlamadi.
Ertasi  kuni  maktabga  borganimda  yonimdagi