Boybo‘ri, Boysari biylar (urug‘ boshliqlari) o ‘tganini hikoya qiladi. De-
mak, aka-uka Boybo‘ri va Boysarigacha Boysun-Qo‘ng‘irot elatidagi
hayot bir maromda favqulodda hodisalarsiz kechgan ekan. Ammo Boy-
bo‘ri
va Boysariga kelganda, ular farzand ko'rmadilar. Mana shu holat-
ning o ‘zi bizga “endi nimadir bo‘ladi” degan xabami berayotgandek tuyi-
ladi. Bundan keyingi hayotda muayyan o ‘zgarishlar bo'lishiga farzand
yo‘qligi bilan tayyorgarlik ko'rilmoqda. Chunki xalqimizda uzoq kutil-
gan yoki Yaratgandan tilab-tilab olingan farzand hamisha favqulodda
ro‘y beradigan yangiliklardan xabar beruvchi omil sifatida baholanadi.
Xalq bu farzandning dunyoga kelishi zarurligini asoslash uchun juda
chiroyli badiiy vaziyatni o‘ylab topgan: chupron to‘yi
mazkur holatning
yechimiga aylanadi. Boybo‘ri va Boysarini to‘yda o ‘ta haqorat bilan ku-
tib olishadi. Qashqadaryo, Surxondaryo va yana ko‘p viloyat, hududlarda
to‘yga otda borgan mehmonning oti jilovini chavandozdan olib maxsus
tayyorlangan joyga bog‘lash va ulov oldiga beda tashlash odati bor. Bu
udum hozir ham saqlangan. Boybo‘ri va Boysariga esa hech kim e’tibor
qilmaydi. To‘yda etakdan joy tegadi. Oshning qoldig‘ini suzib berishadi.
Bunday munosabatdan aka-uka ranjiydi. Ayni shu paytda bir chapanitob
boybachchaning gapi haddan oshib ketadi. U odam: “Bu to‘y o ‘g ‘illining
o ‘g ‘lidan, qizlining qizidan qaytadi, sening nimangdan qaytadi?” - deb
ulaming nafsoniyatiga tegadi. Aka-uka sakson tillani chupronga tashlab
turadilar, lekin to‘yda yeyilgan oshning qarzi faqat to‘yda
berilgan osh
bilan uziladi. Buning uchun esa asosli sabab bo‘lishi - yo o ‘g ‘ilga sunnat
to ‘yi qilish, yo qiz uzatishda yurtga osh berib, to‘y xabarini qilish shart.
Doston matnini o ‘qir ekanmiz, xalq og'zaki ijodidagi epik asarlarga
xos xususiyatlardan biri - farzandning yetishmovchiligi oxir pirovardida
xursandchilik bilan yakunlanishiga guvoh bo‘lamiz. Asami yaratishdan
nazarda tutilgan bosh maqsad farzand dunyoga kelganidan keyin
boshlanadi. “Alpomish”da ham Boybo‘ri o‘g‘il va qiz ko‘rdi, Boysari
qizli bo‘ldi. Ana shu yangilikdan so‘ng qahramonlik eposi o‘z zimmasiga
yuklatilgan ijtimoiy vazifani bajarishga kirishadi.
Taniqli olimlar
V.M.Jirmunskiy va H.T.Zarifov bu vazifani qabila urug‘chilik munosa-
batlarining yemirilishi va mamlakatni boshqaruvchi davlat tizimining
vujudga kelishi bilan bog‘laydilar. Bu g‘oya keyinchalik M.Saidov
tomonidan rivojlantirildi. Olimning fikricha, mamlakatni boshqaruvchi
davlatni vujudga keltirish g‘oyasi jamiyat yoshlari Hakimbek, Qaldir-
g ‘och, Barchin tomonidan ilgari suriladi. Hakimbek “zakot”
tushuncha-
sini o‘ylab topdi. Uning otasiga aytgan zakoti ramziy ma’noni ifodalaydi.
179
Uni islom dinidagi zakot deb qabul qilish to‘g‘ri emas. Uzoq o‘tmishda
soliq yig‘uvchini zakotchi deb atash odati bo‘lganligini hisobga olsak,
Alpomishning taklifi soliq ekani ravshanlashadi. Boysari nutqida bu
ma’no yanada aniqlangan. U akasining o ‘g ‘li borligini yuziga solganini,
akasiga zakot berguncha o ‘zga yurtda juz’ya berib yashagani ma’qul
ekanini ta’kidlaydi. Vaholanki, islomda zakotdan hech kim voz kechgan
emas. Aksincha, har bir odam Allohning zakot berishga yetkazgani uchun
shukr qilgan. Qolaversa, islomiy zakot iqtisodiy
qiyinchilikdagi odamga
beriladi. Dostonda esa Boybo‘ri zakotni o‘ziga berishni talab qilmoqda.
Ustiga-ustak belgilangan zakot hajmi bitta uloqdan iborat. Ma’lum
bo‘ladiki, Boysari bor-yo‘g ‘i bittagina uloqni zakotchilarga topshirsa,
o'zining Boybo‘ri hukmida ekanini tan oladi. Boysari esa bu holat ro‘y
berishini istamaydi. U o ‘zini Boybo‘riga har tomonlama teng deb biladi.
Yana bir vaziyatga e’tibor bering. Boysarining qalmoq yurtiga ko‘chi-
shini Barchin ma’qullamaydi. Natijada, u Alpomishni qo‘llaydi. Xullas,
Alpomish tug‘ilgunga qadar totuv yashayotgan el endilikda ikkiga bo‘-
linadi. Endi Alpomish zimmasida bo‘lingan aholini o‘z harakati bilan
birlashtirish vazifasi turadi. Bu vazifani bajarish uchun Alpomish Qal
moq yurtiga safar qilishi va musofiriikda yashayotgan yurtdoshlarini
Boysun-Qo‘ng‘irotga qaytarishi kerak. Mazkur maqsadni amalga oshirish
rejasi baxshi tomonidan juda asosli tuzilgan:
Barchinga qalmoq alplari
sovchi qo‘yishadi. Barchin xat yozib, Alpomishni Qalmoqqa chaqiradi.
Ammo Boybo‘ri o ‘g‘lining o ‘zga yurtga safar qilishini istamaydi. U mak-
tubni sandiqqa yashirdi. Ana shu sabab bilan doston voqealarining faol
rivojlanishi Qaldirg‘och harakatiga bog‘lanadi. Uning tashabbusi bilan
Alpomish qo‘riq vositasida Boychiborga ega bo‘ladi va otasining ixtiyo-
riga qarama-qarshi ravishda Barchinga uylanish uchun Qalmoqqa jo ‘nay-
di. Qalmoqda esa uni katta sinov kutayotgan edi. Professor M.Saidov
fikricha, bu sinovni, aslida, kelajakda davlat boshqarishni bo‘yniga ola-
digan Alpomish uchun Barchin o ‘ylab topadi. Uning mulohazasiga ko‘ra
davlat boshqaruvchisi zotdor otga, sifatli yoyga ega bo‘lishi lozim. Shu
bilan birga u odam jang san’atini, ayni paytda yoydan o‘q otishni bilishi,
jismonan baquvvat bo‘lishi shart. Barchin butun vujudi bilan u qo‘ygan
to‘rt shartni Alpomish bajarishini xohlasa-da, musobaqalaming hammasi-
da o ‘zini betaraf, odil qilib ko'rsatadi.
Ot poygasida qatnashayotgan
Boychiborga yig‘lab murojaat qiladi va undan marraga birinchi bo‘lib
kelishini so‘raydi. Kurashda Alpomish bilan Ko‘kaldoshning kuchi teng
kelib turganda, sevgilisi oriyatiga tegib, g ‘olib
Do'stlaringiz bilan baham: 
