Омонат саклаш шартномаси хакида умумий коидалар

FKning 641-moddasi: Buyurtmachi berilgan mol-mulkning
saklanmaganligi uchun pudratchining javobgarligi.
Pudrat shartnomasini bajarish munosabati bilan buyurmachi bergan material, uskuna, kayta ishlashga (ishlov berishga) topshirilgan ashyo va pudratchi ixtiyoriga utgan boshka mol-mulk saklanmaganligi uchun pudratchi javobgar buladi.

Lekin bunday xollarda omonat shartnomasi boshka shartnomalarga nisbatankamrok kullanilar edi, lekin xozirgi bozor iktisodiyoti sharoitlarida, mulkchiliknng yangi shakllari yuzaga kelishi bilan bunday munosabat uchun xam extiyoj oshib bormokda.

Xozirgi omonatsaklashning yangi-yangi turlari paydo buladi. Masalan, tovar omborida omonat saklash, ashyolarni tarnsport tashkilotlarini korxonlarida saklash, boyliklarni bankda saklash (kimmatbaxo metallar va toshlarni, xujjatlarni saklash) va boshkalar.
Omonat saklash shartnomasi fukaro va yuridik shaxslarni zaruriy extiyojlarini kondirish uchun kullaniladi. Jumladan, lombardda omonat saklash uchun fukarolardan shaxsiy iste’moliga muljallangan kuchar ashyolar kabul kilinishi mumkin (FKning 894-moddasi). oyliklarni bankda saklash shartnomasiga muvofik, bank kimmatli kogozlarni, kimmatbaxo metallar va toshlarni, boshka boyliklarni, shuningdek, xujjatlarni saklash uchun kabul kilishi mumkin (FKning 896-moddasi). Ashyolarni transport tashkilotlarini korxonalarida saklash shartnomasiga muvofik, transport tashkilotlarining ixtiyoridagi yuk xonalar yulovchilar va boshka fukarolardan, ulardan yul xujjatlari bor yoki yukligidan kat’iy nazar ashyolarni saklash uchun topshiradi (FKning 897-moddasi). Ashyoni tashkilotlarning kiyimxonalarida ashyolarni xak evaziga saklash xakida ashyoning saklashga topshirish xakida kelishib kuyilgan yoki boshka ochik usulda shartlashilgan bulmasa, ularda ashyoni saklash bepul xisoblanadi (FKning 898-moddasi). Ashyoni mexmonxonada saklashda mexmonxonada yashayotgan shaxs tomonidan olib kirilgan ashyolarni yukolganligi, kam chikkanligi yoki shikastlanganligi uchun omonat saklovchi sifatida aloxida kelishuv bulmagan takdirda xam javob beradi. Ashyoni yengib bulmaydigan kuch, ashyoning uz xossalari okibatida yoki mexmonxonada yashovchining uzi, uning xamroxlari yoki uning yoniga kelgan shaxslar aybi bilan yukolgan kam chikkan yoki shikastlangan xollar bundan mustasnodir (FKning 899-moddasi). Bundan tashkari, tadbirkorlik faoliyati sifatida tovarlarni saklaydigan va saklash bilan boglik xizmatlarni kursatadigan tashkilot tovar ombori deyiladi (FKning 901-moddasi).
Amaliyotda ushbu munosabatlarga uxshash lekin mazmunan nixoyatda fark kiladigan, jumladan, karovsiz yoki adashgan chorva mollari tugrisidagi koidalar (FKning 195-moddasi) ga muvofik, bunday chorva mollari yoxud boshka karovsiz uy xayvonlari yoki kulga urgatilgan xayvonlar topilganda yoki adashganda vaktincha saklash, bokish va foydalanish uchun yakindagi xujalik yoki jamoalarga topshiriladi. Chorva mollari va xayvonlarni vaktincha saklash xayvonni to egasi topilguncha asrashdan iborat bulib, omonat saklash shartnomasiga asoslanmasdan, balki konun xujjatlari bilan belgilanadigan majburiyatning bir xilini tashkil etadi.
Omonat saklash shartnomasiga doir asosiy koidalar FKning 875, 913-moddalarida berilgan. Omonat saklashning ayrim turlarini tartibga soladigan bir kancha nizomlar mavjud. Masalan, muzxonalarda ozik-ovkat saklash munosabatlari Uzbekiston Reespublikasining Ozik-ovkat sanoati davlat komiteti tomonidan muzxona omborlari tugrisida chikarilgan nizomda kursatilgan. Lombardlarda buyumlarni omonat tarikasida saklash ishi lombardning namunaviy ustaviga asosan amalga oshiriladi. Kul yuklaridagi koidalar va bagajlarni saklash kameralaridan foydalanish tugrisidagi koidalar Uzbekiston Transport aksionerlik korparatsiyasi tomonidan kabul kilingan rasmiy kullanmalarda belgilab kuyilgan. Yuklar temir yullarga karashli joylarda saklash uchun topshirilganda, koldirilganda ularning tula-tukis saklanishi uchun temir yul muassasasi javobgar bulishligi xakida Uzbekiston Reespublikasi temir yullari ustavida kursatilgan. Omonat saklash shartnomasi yozma ravishda tuzilishi kerak bulgan xollarda (FKning 108-moddasi) agar ashyoning saklashga kabul kilinganligi omonat saklovchi tomonidan yuk topshiruvchiga saklash tilxati, pattasi, guvoxnomasi, omonat saklovchi insonlarga boshka xujjatni berish yuli bilan tasdiklangan bulsa, shartnomaning yozma shakliga rioya kilingan xisoblanadi.
FKning 877-moddasi 2-kismiga muvofik, agar ashyo saklash uchun favkulodda xolatlarda (yongin, tabiiy ofat, tusatdan kasal bulish, xujum xavfi…) topshirilgan bulsa, shartnomani yozma shakliga rioya kilish talab etilmaydi. Bundan tashkari omonat saklash shartnomasi omonat saklovchi tomonidan yuk topshiruvchiga, agar bunga konun xujjatlariga yul kuyilsa yoki u saklashning ushbu turi uchun odatdagi xol bulsa, ashyo saklash uchun kabul kilinganligini tasdiklaydigan nomerli jiton (nomer) yoki elektron plasmassalar va boshka belgi berish yuli bilan tuzilishi mumkin.
Fukarolik xukukida omonat saklash shartnomasining bir necha turlari xujjatlar va koidalar bilan tartibga solinadi. Omonat saklash shartnomasi oddiy omonat va maxsus omonat turlariga bulinadi. Oddiy omonat saklash omonat saklashning umumiy koidalari (FKning 875-893-moddalari) ni kullashning uzi kifoya kiladi. Omonatni saklashning maxsus turiga tovar omborlarida, lombardlarda, banklarda, transport korxonalarining yukxonalarida, kiyimxonalarda, mexmonxonalarda, sekvestr (nizoli ashyolarni) omonat saklash kiradi. Bundan tashkari omonat saklashning maxsus turiga madaniy boyliklarni, muzeyga tegishli bulgan boyliklar va boshkalarni omonat saklash uz xususiyatlariga ega. Bularni saklashning xar birida ukllaniladigan omonat saklash xizmati faoliyati bir-biridan ajralib turadi.
Omonat saklashga ma’lum bir ashyolar ma’lum bir turdagi ashyolarni xuddi usha ashyoning uzini kaytarish kafolati Bilan topshiriladi. Bundan tashkari, meva-sabzavotlarni saklash uchun omonat saklash shartnomasi tuziladi.
Ashyolarda oddiy va favkulodda omonat saklash shartnomalari tuzilishi mumkin.
Fukarolik oboroti bulgan oddiy sharoitda omonat saklash shartnomasi tuzish mumkin.
Ayrim xollarda fukarolik oborotida bulgan ashyolarni favkulodda omonat saklash shartnomasi yozma turini tuzmasdan xam topshirish mumkin. Masalan, tabiiy ofatlar, xarbiy xolatlar, kutilmagan kasalliklar va boshka xollarda.
Omonat saklash shartnomasida katnashuvchi taraflar va shartnoma predmeti, yukorida aytilganidek, omonat muomalasida ishtirok etuvchi taraflar – fukarolar va yuridik shaxs xisoblangan tashkilotlar buladi. Umuman olganda omonat saklash shartnomasida ishtirok etuvchi fukarolar muomalaga layokatli bulishlari talab kilinadi. Lekin ba’zi xollarda omonat kuyuvchilar muomalaga layokatsiz bulganlarida xam omonat saklash shartnomasi tuzilgan deb xisoblanishi mumkin.
Birok bunday xolda shartnomada omonat kuyuvchining manfaatlariga rioya kilingan bulishi shart. Tashkilotlar uzlarining ustav (nizom)larida nazarda tutilgan xollardagina omonat saklash faoliyati bilan shugullanishlari mumkin.
Jismoniy xususiyatlari jixatidan omonat saklovchining ixtiyoridagi binoga yoki xududga joylashtirilishi mumkin bulgan buyumlargina omonat saklash shartnomasining predmeti bulla oladi. Shu sababli kuchmas mol-mulk va xajmi ulkan ob’ektlar buyicha omonat saklash shartnomasi tuzilishi mumkin emas. Bunday ob’ektni kuriklash ishi korovullar vash u kabilar bilan mexnat shartnomasi tuzish asosida amalga oshiriladi.
Sakanishi konun xujjatlari bilan takiklangan narsalar – koradori, zaxarli moddalar, xar xil ukotar kurollar va xokazolar omonat saklash shartnomasining predmeti bulishi mumkin emas.
Omonat tarikasida kuyilgan narsalarning aynan uzi saklash muddati tugaganidan keyin yoki talab kilinishi bilan egasiga kaytarib berilishi kerak.