|
VII
У Ч И Н Ч И
В А
Т Ў Р Т И Н Ч И к и ш и
Наби билан кетм а-кет Рамазон ҳам ариза ёзиб, ишдан
бўшади.
Кейин, орадан кўп ўтмай, О тахон ҳам кетди.
Бу йигитлар ўрнига ишга янги хизматчилар келишди...
VIII
Я Н А БИРИНЧИ КИШ И
М ансур, ким хи ён ат қилгани маълум эмас, аммо ишдан
кетмаса, бучун гуноҳ ўз бўйнига туш иб қолиш ини кундан-
кунга чуқурроқ ҳис эта бошлади. Ниҳоят, у ҳам ариза
езди....
IX
ҚЎРҒОНОВ
Беш-ўн кун ётиб турадиган аниқ ж ой тополмай кўчада
қолганидан кейин, Рустам Қўргонов уйига қайтиб, хотини
билан яраш ди. «Турмушда хар нарса бўлар экан. Оилада
бир-бирингни кечириш керак!» - деб ўз-ўзига таскин
берди.
1.59
A
m m o
my кунлари у котибаси М адинани М ансурнинг
ўрнидаги ишга ўтказди.
- Сиз қайси иш да ишламанг, олдингидек дўст бўлиб
қолаверамиз, - деди М адинага. - М енга доим хи зм ат қилиб
турасиз. Одамларни сездирмай кузатасиз. М ен барибир
бир куни хотинимдан аж ралиб, сизга уйланаман...
X
Т Ў Р Т Й И Г И Т В А Г У Л Г У Н
М ансур билан унинг уч огайниси — тасодиф ан дуч
келганда,
бир-бирларидан қочиб,
кўриш м аслик учун
кўчанинг нариги бетига ўтиб кетиш ар, афтидан, бу энди
уларнинг ҳаётида қолган бир умрлик савдо эди... М ансур
бундан, айниқса, қаттиқ изтироб чекарди.
Қўргонов ҳам кўча-кўйда Гулгунни учратганда, ҳамон
аллақандай азобланарди. Аммо фарқи... у кўнглида ҳар гал,
қани, иложи бўлса, мен шу қизни, албатта, йўқ қилардим,
деб ўйлар эди...
160
Ш Е Р Л О К Х О Л М С Б У Х О Р О Д А
Ё Х У Д С И Р
ли
Қ Ў Л Ё З М А Т А Р И Х И
Б у х о р о и ш ариф га зиёратга к елга н дўстларим Тоҳир
М а л и к ва Т урсунбой А даш бойни ш а ҳ а р н и н г муқаддас
ж ойлари, тарихий ёдгорликлари билан таништириб ю рган
эдим. Ҳазрат И мом Ҳожатбарор и чидаги масж иднинг
пастак м и н о р а си остида ка.лта соҳол қўйган, бошига
фўта ўраб, о д м и яктак кийган б ир к и ш и иккита синган
гиш т нинг устига ўтириб о.шб, олдига ёй илган э с к и матога
турли китоб-дафтарларни сотиш у ч у н териб ҳ ў й га н экан.
Афт-ангори н а ҳ Хўжа Н асрид д инни эслатувчи б у зот билан
э с к и қадрдонлардек қ у ю қ сўраш иб, бисотидаги нарсаларни
к ўзд а н кечириш га кириш дик. Ш уи да чи р о й ли м уковаланган
и н г л и з
тилидаги ю пқагина
қўлёзма-дафтарни к ў р и б
ҳолдик. У нинг тепасига ўк ло вд ек ҳарф лар билан «Артур
К о н а н Д о й л» д е б ё зи б қўй и лга н эди. Б у эса уч а ла м и зн и н г
ҳа м эът иборим изни дарҳол ўзи га ж алб этди.
Ш у ўринда Артур К онан Д о й л н и н г ким лиги, таржимаи
ҳоли, чарм м у ҳо ва ли ҳўлёзм ага нега қ и з и қ и б колганим из
ҳаҳида к и с к, а ча маълумот б ер и б ўтиш лозим . Ёш лигида
тиббиёт билим юртида ўк и га н Артур дастлаб кема табиби
сифатида к ў п марта д е н ги з сафарларига чиқиб, бир неча
й и л Аф рикада одамларни муолажа қилади. С ўнгра Л ондон га
кайтиб, к и ч к и н а ш пф охона очади. Б ирок и ш и ю риш м айди.
Эрм ак йўлига бадиий ижод б илан ш угулланади.
Уч
ж илдлик ш еър, бир ҳанча ром анлар ёзса-да, у н ч а л и к ном
қозонолмайди.
К у н ла р н и н г бирида кўчадан ўтиб кетаётган й ў л о в ч и
Артурга ў ҳ у в ч и л и к чогида сабоқ берган Ж о зе ф Бел и см ли
ўта зи й р а к ва тонкир м у а ллим ини эслатиб юборади. Щ унда
К он а н Д о й л беихтиёр у ҳақида китоб ёзиш га қарор ҳилади.
А м м о қаҳрам он ни Ж о зе ф Бел ўрн ига Ш ерлок Х о лм с д е б
атайди. Орадан к ў п вақт ўтмай, Ш ерлок Х о лм с ҳаёти ва
фао.шятига багиш ланган китоблар Артур К онан Д о й л
н о м и н и бутун д унёга м аш ҳур ц и л и б юборади.
Таъкид.лаш ж оизки, Ш ерлок Х олм с тимсолида м уаллиф
ва м уаллим феъл-атвори мужассамлашган. Ш у сабабли
китобхонлар адибни асар каҳрам они билан бир д е б билиб,
у н и ш у номда атаб, кўча-кўйда ортидан тўп-тўп б ў л и б
6 — Ш ерлок Холмс Бухорода
1 61
эргаш иб юрган... А м м о аслида К онан Д ойлга Ш ерлок
Холмсдан кура бош ҳа қаҳрам он
—
доктор Ватсон кўп р о қ
яқиндир. Б ир қарашда доктор Ватсон Ш ерлок Х о лм сн и н г
ёнида ю рган « и кки н ч и даражали персонаж », холос.
Ш ун инг баробарида, у с и з Ш ерлок Х о лм с й у ҳ
—
бутун
воқеа у орқали (у н и н г тилидан) ҳ и к о я қилинади. Бошқача
айтганда, К онан Д о й л ҳаётда кўрган-кечирган, ҳ и с этган,
уйлаган ларин и и к к и н ч и дараж али қаҳрамонга "юклайди".
Яна бир эътиборга м о ли к жиҳати ш уки, адибнинг
асарларидан доктор Ватсоннинг м аълум муддат Шарқда,
жумладан, Афгонистондаги ҳа р б и й лагерларда даволаш
билан маш гул булгани, ш у даврда бошқа қ у ш н и юртларга
ҳам сафар қ и л га н и ҳақида маълумот олиш м ум кин. Б у эса
доктор Ва тсон, тугрироги, Артур К онан Д о й л Б ухоро ҳақида
ҳам анча-мунча маълумотларга эга булган, д ега н хулосага
келиш га асос булади. Қолаверса, у ҳа ки м сифатида А б у
А л и и б н С ино асарлари ва уларга ёзилган ш арҳлардан ҳам
я х ш и хабардор булган.
Қ исҳаси, йигирм а й и л мобайнида Ш ерлок Холмсга
багиш лаб китоб ёзган адиб Ш арқ (асосан, Бухоро)
ҳаётидан асар ё зи ш н и уйлаган, айрим тафсилотларни
қогозга тушириб борган. Тасаввур ҳ и л и ш к и й и н , л е к и н
худди ш ундай булган эди... Қ улёзм а ҳ а л и қиём ига етмагани
боис у н и яна б ир қ у р к у р и б чиҳиш , айрим тузатишлар
киритиш керак эди. Бундан ташкари, К онан Д о й л асарни
одатдаги тартибда доктор Ватсон "тили "га кучириш га ҳам
улгурмаган эди. А ф суски, б у иш лар ҳоралама хрлича қ о ли б
кетади. Б у орада ҳўлёзм а сир.\и равиш да го й и б булади.
К ейинча.\ик бир гал Парижда, яна бир гал Теҳронда ўша
қўлёзм а топилгани тўгрисида ran чиқади. А сар катта
нархга баҳоланади. Уни китоб қ и л и б чиҳариш -чиқарм аслик
борасида ҳам к ў п баҳс-мунозаралар б ў л и б ўтади. Вақт
ў ги ш и билан б у гаплар-да унутилади...
Қўлимиздаги дафтар, афтидан, ўш а қўлёзма эди.
Қанчалик ҳаяж онланган бўлмайлик, Тоҳир Мали к сиполик
билан сотувчидан қўлёзмани қанчага бериш ини сўради.
- Бизда катта пул йўқ! - дея Турсунбой Адашбой ҳам
луқма та шла б қўйди.
- Сизларни танигандек бўлдим, - деб кулимсиради
"Хўжа Насриддин". - Мен китоб учун ёзувчидан пул
олмайман. Бу сизларга ҳадя! Лекин йўқотманглар! Текин
олмайлик десангизлар, сопол косада бир коса сув кифоя...
162
Учовимиз бу гапдан кейин ш ош илганча сопол коса
қидириб
кетдик.
Зи ёратгоҳ
рўпарасидаги
бозорни
айланиб, бир дўкондан чиройли гулдор коса харид қилиб,
тез да орқага қайтдик. Д арвоза олдида косани тоза сувга
тўлдириб, бояги ж ойга келдик. Бироқ ҳовуз бўйида ўша
иккита синган гиштдан бўлак ҳеч нарса йўқ эди. Китоб
сотувчини қидириб масж идга мўраладик, ён томондаги
ҳуж раларга қарадик. Бизни таниган зот гойиб бўлган эди.
Ахийри, ноилож сув тўла сопол косани синган гиштлар
устига қўйиб, чанг туш м асин учун бир в арақ оқ қогоз
билан ёпдик.
Қўлёзма қўлимда қолди.
Уни биринчи бўлиб Тоҳир М алик ўқимоқчи эди, аммо
мен бухоролик эканим ни пеш килганча бир ганда туриб
олдим. Тош кентга қайтгач, лугат ёрдамида қўлёзмани
ўқишга тушдим. У маромига етмаган бўлса-да, Артур Конан
Д ойлнинг бош қа асарлари сингари гаройиб ва жозибали
эди. Ана ўш а қўлёзм а билан танишинг...
Do'stlaringiz bilan baham: |
