Oltingugurtning olinishi

Oltingugurtni kimyoviy xossalari.
Oltingugurt (Sulfur), S - Mendeleyev davriy sistemasining VI guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib rakami 16, atom massasi 32,064. Tabiiy Oltingugurt 4 ta barkaror izotop 32S, 33S, 34S, 36S dan iborat. Sunʼiy radioaktiv izotoplari 3IS, 35S, 37S ham olingan. Yer poʻstining massa jihatdan 5410~2% ini tashkil qiladi. Dengiz suvida 0,08—0,09% Oltingugurt bor. Tabiatda erkin (tugʻma Oltingugurt) va birikmalar holida uchraydi. Oltingugurtning eng muhim tabiiy birikmalari metall sulfidlari, mas, FeS2 — temir kolchedan (pirit), ZnS — aldama pyx, PbS — qoʻrgʻoshin yaltirogʻi yoki glenit, Cu2S — mis yaltirogʻi va h.k. Oltingugurt sulfatlar holida (angidrit CaSO4 gips CaSO4-2H2O, ogʻir shpat BaSO4, glau-ber tuzi va q.k.) ham uchraydi. Bundan tashqari, Oltingugurt kumir, slanets, neft, tabiiy gazlar, hayvon va oʻsimlik organizmlarida organik va anorganik birikmalar xrlida mavjud. Mas, oqsilda 0,8—2,4% Oltingugurt bor. Tugʻma Oltingugurt Meksika, AQSH, Italiya, Yaponiya, MDH mamla-katlarida bir necha allotropik koʻrinishlarda uchraydi. Ulardan muhimlari romb va monoklin singoniyali Oltingugurtdir. Romb panjarali Oltingugurt sariqtusli, zichligi 2,07 g/sm³ (20°da), suyuqlanish temperaturasi 112,8°, qaynash temperaturasi 445°. Sakkiz burchakli halqasimon Sg tarkibli molekulalardan tuzilgan. Monoklin Oltingugurt prizma shaklidagi tiniq kristallardan iborat, zichligi 1,96 g/sm³, suyuqlanish temperaturasi 118,9°. Oltingugurt qizdirilsa, 112,8° da erib, sariq tusli harakatchan suyuqlikka aylanadi. 160°da qoʻngʻir tusga kirib, qovushoq boʻlib qoladi. Oltingugurt metalloidlar jumlasiga kiradi. U inert gazlar, azot, yod, platina, oltina&n tashqari deyarli barcha elementlar bilan birikadi. Kis-lorodda 250°da, qavoda 360° da alangalanadi.
1. 3S + 2H₂O(bug’) = 2H₂S + SO₂ (t > 400 °С).
2. S + 2H₂SO₄(kons.) = 3SO₂ + 2H₂O (qayn.),
S + 6HNO₃(kons.) = H₂SO₄ + 6NO₂ + 2H₂O (qayn.).
3. 4S + 6NaOH(kons.) = Na₂SO₃S + 2Na₂S + 3H₂O (qayn., Na₂SO₃ qushimchasi),
4S + 4(NH₃∙H₂O)[kons., issiq] = (NH₄)₂SO₃S + 2NH₄S + H₂O.
4. S + H₂ = H₂S (150 – 200 °С).
5. S + O₂ = SO₂ (280 – 360 °С, xavoda yonishi, SO₃ qushimchasi).
6. S + 3F₂ = SF₆ (20 °С).
7. S + Cl₂ = SCl₂ (t ≤ 20 °С),
2S + Cl₂ = S₂Cl₂ (125 – 130 °С),
2S + 2Cl₂ + O₂ = 2SCl₂O (180 – 200 °С, kat. Aktivlangan kumir).
8. 2S + Br₂ = S₂Br₂ (100 °С, p).
9. 2S + C(grafit) = CS₂ (700 – 800 °С).
10. S + 2Cl₂ + 4NaF = SF₄ + 4NaCl (200 – 300 °С, p).
11. S + HI_(қ) = I₂ + H₂S (500 °С).
12. 3S + 2Cl₂O_2(c) = SCl₂ + S₂Cl₂ + 2SO₂ (kat. AlCl₃).
13. S + 4CoF₃ = 4CoF₂ + SF₄ (350 – 400 °С).
14. 3S_(c) + 2AgF = Ag₂S + S₂F₂[(– SF)₂ izomer],
3S + NF₃ = S(N)F + S₂F₂ [S(S)F₂ izomir] (400 °С, vak.).
15. S + 2Na = Na₂S (t > 130 °С),
3S + 2Al = Al₂S₃ (150 – 200 °С).
16. (n – 1)S + Na₂S_(эр) = Na₂(S_n) [qayn.],
S + Na₂SO₃(kons.) = Na₂SO₃S (qayn.).
17. 3S + SO₂ = 2S₂O [aniqrog’i S(S)O] (t > 100 °С, vak., elektir razryad),
2S + CuO = Cu + S₂O [aniqrog’i S(S)O] (150 – 200 °С, vak.).
18. 10S + 12AgI + 16NH_3(c) = S₄N₄ + 6Ag₂S↓ + 12NH₄I.
19. 8S + 6SO₃ + H₂SO₄(suvsiz) = (S₈²⁺)(HS₃O₁₀)₂↓ + SO₂↑ (sovuq).
20. S (S₁₆²⁺)[EF₆]₂, (S₈²⁺)[EF₆]₂, (S₄²⁺)[EF₆]₂ (E = As, Sb).
21. S_8(г) S_6(г) S_4(г) S_2(г) S_(г).
22. H₂S + M(C₂H₅O) = MHS↓ + C₂H₅OH (M = Li, Na, K; eferda).
23. H₂S + SO₃ = H₂SO₃S (t ≤ – 5 °С, eferda),
H₂S + HSO₃Cl = H₂SO₃S + HCl (t ≤ – 80 °С).
24. H₂S + SbF_5(c) + HF = (H₃S⁺)[SbF₆].
25. 2H₂S_(c) F H₃S^– + HS^–.