Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “iqtisodiyot” kafedrasi

Sex
1 oyda ishlagan kishi-kunlar soni
1-smena	2-smena	3-smena	Jami
№1	5000	3000	2000	10000
№2	3000	3500	1500	8000
Jami	8000	6500	3500	18000

Smenalik koeffitsenti:

1-sex bo’yicha – 2,0 (10000:5000)

2-sex bo’yicha – 2,3 (8000:3500)

Korxona bo’yicha – 2,12 (18000:(5000+3500)=18000:8500)

Smenalik koeffitsenti tahlil qilish uchun smena rejimidan foydalanish koeffitsientidan ham foydalanadi, bu koeffitsent smenalik koeffitsientini korxonada o’rnatilgan smenalar soniga nisbati orqali hisoblanadi.

Birinchi misolda smena rejimidan foydalanish koeffitsenti – 2,7:3=0,9 yoki 90% ni tashkil etdi, ya’ni ishchilar smena rejimidan 90% foydalanadilar.

Xulosa qilib aytish mumkinki, o’rnatilgan smena rejim to’liq ishlatilganda mahsulot hajmi 1,11 (3,0:2,7) marta, yoki uni 11% ga ko’paytirish mumkin edi.

Smena rejimidan to’liq foydalanish (foydalanish koeffitsienti 1 ga teng bo’lganda), barcha ish joylari to’liq band bo’lgan degan xulosaga kelmaslik kerak. Gap shundaki, smenalarning birida ishchilar soni ish joylaridan kam bo’lishi mumkin. Shuning uchun yuqorida ko’rib chiqilgan koeffitsentlar uzluksizlik koeffitsenti bilan to’ldiriladi.

Uzluksizlik koeffitsenti – eng maksimal smenada ishlagan kishi-kunlar (yoki band bo’lgan ishchilar) sonini, bir smenada ish joylaridan foydalanishda ishlanishi kerak bo’lgan kishi-kunlar soniga nisbati orqali aniqlanadi.

1-misolda 500 ta ish joylari mavjud bo’lib, 25 ish kunida va smena davomida ish joylarini to’liq band bo’lgan sharoitda umumiy ishlagan kishi-kunlar soni: 500x25=125000 ga teng bo’lishi kerak edi. Lekin bunda uzluksizlik koeffitsenti : 10000:12500= 0.8 yoki 80% ga teng.

Demak, 2500 kishi-kunlar (12500-10000), ish joylari to’liq band bo’lmaganligi uchun yo’qotildi.

Ma’lum bir vaqt oralig’ida uzluksizlik koeffitsenti – smenalarda eng ko’p ishlagan ishchilar sonini ish joylari soniga bo’lish orqali hisoblanadi.

Ish joylari va ish smenasi bandlik darajasini hisobga olgan holda, korxonalarda ishlab chiqarishdan foydalanishni integral (umumiy) ko’rsatkichi 2 xil usulda hisoblanadi.

1. 
   Smena rejimidan foydalanish va uzluksizlik koeffitsienti ifodasida 0,9x0,8=0,72 ya’ni 72%
   

yoki

(27000 / 3) _х 10000

 0,9х0,8  0,72

10000 500х25

2. 
   Ishlagan kishi-kunlar sonini, barcha smenalarda ish joylarida to’liq bandligiga, barcha smenalarda ishlash mumkin bo’lgan kishi-kunlar soniga bo’lish orqali:
   

27000

500х25х3

_х 27000 12500х2

 ²⁷⁰⁰⁰  0,72

37500

Ushbu ifodadagi sur’at va maxraj smenaning to’liqsiz bandligi natijasida yo’qotilgan kishi-kunlarini ko’rsatadi. Agar korxonaning o’rtacha kunlik mehnat unumdorligi yoki ishlab chiqarish hajmi 1500 so’mni tashkil etadi deb faraz qilsak, unda 10500 ishlamagan kishi-kunlari 15720 ming so’m mahsulot ishlab chiqilmaganligini ko’rishimiz mumkin.

2. Xodimlarga bo’lgantalabni rejalashtirish

Ishchilar sonini rejalashtirish asosi bo’lib, ishlab chiqarish rejasi, jihozlar soni, ish vaqti balansi, mahsulot mehnat sig’imi hamda soatlik unumdorlik kabi ko’rsatkichlar xizmat qiladi.

Ishchilar sonini rejalashtirishda korxonada amalga oshirilishi kutilayotgan tadbirlar natijasida mehnat unumdorligi o’sishi e’tiborga olish zarur.

Yuqorida aytilganidek ishchilarning haqiqiy soni deyilganda ishlab chiqarish faoliyatining uzluksizligini ta’minlash yoki ishlab chiqarish jihozini uzluksiz ishlashini ta’minlaydigan ishchilarning minimal soni tushuniladi.

Bu mahsulot mehnat sig’imi bo’yicha, mahsulot soatlik unumdorligi va xizmat ko’rsatish me`yorlari bo’yicha aniqlanishi mumkin.

Xizmat ko’rsatish me`yori bo’yicha ishchilar sonini rejalashtirishda quyidagi formuladan foydalaniladi:

bu yerda: