Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “iqtisodiyot” kafedrasi

J_o’r – o’rnatilgan jihozlar soni; J_h – harakatdagi jihozlar soni; J_um – umumiy jihozlar soni.

Jihozlardan intensiv foydalanish koeffitsienti ulardan quvvat bo’yicha foydalanish darajasini ifodalaydi va vaqt birligi ichidagi unumdorligni norma bo’yicha belgilangan unumdorlikka bo’lish orqali aniqlanadi:

bu yerda:

– vaqt birligi davomida ishlab chiqarilgan haqiqiy unumdorlik;

– norma bo’yicha belgilangan soatlik unumdorlik.

Intensiv yuklanish ko’rsatkichi ish o’rnida mehnatni tashkil etish darajasini, sifatini ifodalaydi. K_int 1ga qancha yaqin bo’lsa jihoz shuncha ishonchli hisoblanadi.

Jihozlardan ham vaqt, ham unumdorlik bo’yicha foydalanishning umumlashgan ko’rsatkich integral yuklanish koeffitsienti hisoblanadi.

Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishni yaxshilashning ekstensiv rezervlari:

• 
  o’rnatilgan va harakatdagi jihozlar sonini oshirish;
  
• 
  jihozlarni ta’mirlashni tashkil etishni takomillashtirish;
  
• 
  sex va uchastkalar smenalik koeffitsientini ko’paytirish;
  
• 
  jihozlarni o’rnatish siklini qisqartirish;
  
• 
  ishlab chiqarish maydonlaridan ratsional foydalanish;
  
• 
  jihozlarni to’liq ish bilan ta’minlash.
  

Intensiv rezervlar:

• 
  ishlab chiqarilayotgan mahsulot konstruksiyasini yaxshilash;
  
• 
  zavod, sex va uchastkalarning ixtisoslashuvini chuqurlashtirish;
  
• 
  jihozlarni yangilash, modernizatsiyalash;
  
• 
  ishlab chiqarishni texnik qurollanganlik darajasini oshirish.
  

Qisqacha xulosalar

Ishlab chiqarish va sotish hajmini rejalashtirish korxona ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish hisobi bilan bog’lanadi. Chunki, ishlab chiqarish quvvatlarini hisoblash ishlab chiqarish dasturini asoslashning muhim tashkiliy qismi hisoblanadi.

Ishlab chiqarish quvvati deyilganda korxonadagi mavjud jihoz va ishlab chiqarish maydonlaridan to’liq foydalangan holda ilg’or me’yor, ilg’or texnologiyadan foydalangan holda rejada ko’rsatilgan turdagi mahsulotni yillik maksimal ishlab chiqarish bo’lgan hajmidir.

Ishlab chiqarish quvvati miqdori korxonaning texnik, texnologik va tashkiliy darajasining o’sishi bilan o’zgaradi. Korxona ishlab chiqarish quvvati ishlab chiqarish hajmi rejalashtirilayotgan birliklarda o’lchanadi.

Masalan, avtomobil ishlab chiqaruvchi korxona quvvati avtomobil sonida, to’qimachilik korxonasi quvvati mato metrida.

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Quvvat deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Quvvatning qanday turlari mavjud?
   
3. 
   Quvvatni hisoblash uchun qanday boshlang’ich ma’lumotlar zarur bo’ladi?
   
4. 
   Ishlab chiqarish quvvatini rejalashtirishning qanday usullari mavjud?
   
5. 
   Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishni qanday ko’rsatkichlar ifodalaydi?
   
6. 
   Smenali koeffitsienti qanday aniqlanadi?
   
7. 
   Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishni oshirishning qanday yo’nalishlari mavjud?
   

Test savollari:

1. 
   Ishlab chiqarish quvvati – bu?
   

1. 
   Barcha mavjud iqtisodiy resurslardan, ilg’or texnologiya, mehnatni tashkil etishning ilg’or usul va shakllarini qo’llash orqali ishlab chiqarilishi mumkin bo’lgan mahsulot, yarim tayyor mahsulotlar va tugallanmagan ishlab chiqarishdir;
   
2. 
   Barcha mavjud iqtisodiy resurslardan, ilg’or texnologiya, mehnatni tashkil etishning ilg’or usul va shakllarini qo’llash orqali erishilishi mumkin bo’lgan yuqori foyda miqdoridir;
   
3. 
   Barcha mavjud iqtisodiy resurslardan, ilg’or texnologiya, mehnatni tashkil etishning ilg’or usul va shakllarini qo’llash orqali ishlab chiqarilishi mumkin bo’lgan mahsulotning real miqdoridir;
   
4. 
   Barcha mavjud iqtisodiy resurslardan, ilg’or texnologiya, mehnatni tashkil etishning ilg’or usul va shakllarini qo’llash orqali ishlab chiqarilishi mumkin bo’lgan mahsulot ish va hizmatlarning maksimal miqdoridir.
   

2. 
   Ishlab chiqarish quvvatining quyidagi turlari mavjud?
   

1. 
   Nazariy quvvat;
   
2. 
   Amaliy quvvat;
   
3. 
   Normal quvvat;
   
4. 
   Barcha javoblar to’g’ri.
   

3. 
   Korxonada ish kuni davomiyligi 8 soat bo‘lib, bundan 1 soat rejali ta’mirlash tanaffuslariga ajratilgan. Jihozning pasporti bo‘yicha uning soatlik unumdorligi 50 ta mahsulot. Jihozning haqiqiy ish vaqti davomiyligi 6 soatga teng bo‘lib, bu vaqt davomida 234 ta mahsulot tayyorlangan. Jihozdan ekstensiv va intensiv hamda integral foydalanish koeffitsientini aniqlang.
   

A. 1; 0,25; 0, 95;

B. 0,67; 0,78; 0,857;

C. 0,857; 0,78;0,67;

D. 0,80; 0,65; 0,67.

4. 
   Yil boshidagi ishlab chiqarish quvvati 18200 ming so‘mni tashkil etadi.Ishlab chiqarish quvvati 1-apreldan 400 ming so‘mga, 1-iyuldan 340 ming so‘mga, 1-noyabrdan 300 ming so‘mga o‘sishi rejalashtirilgan. Shuningdek, 1- iyundan ishlab chiqarish quvvati 120 ming so‘mga, 1-sentyabrdan 180 ming so‘mga kamayishi rejalashtiriladi.O‘rtacha yillik quvvat va chiqish quvvati quyidagiga teng bo‘ladi:
   

A. 18590;18940;

B. 18640;18940;

C. 18610;189204;

D. 18520;181870.

5. 
   korxona ish vaqtidan foydalanish darajasini ifodalaydi.
   

1. 
   Smena davomiyligi;
   
2. 
   Smenalik koeffitsienti;
   
3. 
   Jihoz unumdorligi;
   
4. 
   Ishlab chiqarish normasini bajarish koeffitsienti.
   

6. 
   Etakchi sexda 10 ta jihoz o‘rnatilgan bo‘lib, bir jihozning soatlik unumdorligi 12 ta mahsulot. Jihozlarning yildagi ish vaqti fondi 42000 soatni tashkil
   

etadi. Yil davomida 480 ming dona mahsulot tayyorlangan. Ishlab chiqarish quvvatini va quvvatdan foydalanish koeffitsientini aniqlang.

A. 504000; 0,95;

B. 502000; 0,93;

C. 504000; 1,05;

D. 602000; 0,95.

7. 
   Ishlab chiqarish quvvatini xisoblashda quyidagi ish vaqti fondi asos qilib olinadi.
   

1. 
   Kalendar;
   
2. 
   Nominal;
   
3. 
   Foydali;
   
4. 
   Rejali.
   

8. 
   Ishlab chiqarish quvvati bu – ?
   

1. 
   Korxona jihozlarining qiymati;
   
2. 
   Mahsulotni maksimal sotish hajmi;
   
3. 
   Mahsulotni maksimal ishlab chiqarish hajmi;
   
4. 
   Mahsulot va yarim tayyor fabrikatlar qiymati.
   

9. 
   Jihozdan intensiv foydalanishni ifodalaydi – ?
   

1. 
   Smenalik koeffitsienti;
   
2. 
   Jihoz unumdorligi;
   
3. 
   Jihozdan intensiv foydalanish koeffitsienti;
   
4. 
   Jihozning bandlik koeffitsienti.
   

10. 
    Jihozdan ekstensiv foydalanishni ifodalaydi – ?
    

1. 
   Fond samaradorligi;
   
2. 
   Smenalik koeffitsienti, jihozdan ekstensiv foydalanish koeffitsienti;
   
3. 
   Jihozlar bilan qurollanganlik;
   
4. 
   Jihozlar unumdorligi.
   

XI BOB. TASHKILIY REJA VA XODIMLARGA BO’LGAN TALABNI REJALASHTIRISH