Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston milliy universiteti

11-mavzu. Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy

kutubxonasi

Uquv-idrok qora tuningga chiroq, Bilim nuri bilan yonar yaxshiroq.

 O‘qish uchun material

Bilimlar maskani

Kutubxona – bu kitoblar to‘plami saqlanadigan, bosma va ayrim qo‘lyozma asarlardan ommaviy foydalanishni ta’minlovchi, muntazam ravishda bosma asarlar to‘plash, saqlash, targ‘ib qilish va kitobxonlarga yetkazish, shuningdek, axborot-bibliografiya ishlari bilan shug‘ullanuvchi, ommaning madaniy saviyasini oshirishda eng faol bo‘lgan, barcha savodxon va ijodkorlar uchun madaniy-ma’rifiy va ilmiy muassasadir. Kitobxonlarga xizmat ko‘rsatish kutubxonaning asosiy faoliyati bo‘lib, qolgan barcha faoliyatlar(kitob fondini butlash va uni tashkil etish, fond mazmunini yoritish, uni kitobxonlarga yetkazish kabilar) asosiy faoliyat uchun xizmat qiladi.

Kutubxonalar yozma yodgorliklarni saqlovchi xazina sifatida juda qadimda paydo bo‘lgan. Qadimgi davrdagi kutubxonalardan eng mashhuri Aleksandriya (Iskandariya) kutubxonasidir.

O‘zbekiston hududida mil.av.1-ming yillikning so‘nggi asrlarida dastlabki kutubxonalar paydo bo‘lgan. O‘zbekiston xalqlarining qadimiy yozma yodgorliklari saqlanmagan. Beruniyning xabar berishicha, kitob xazinalari va ularni saqlovchilar turli istilolar davri(7-9-asrlar)da yo‘q qilib yuborilgan. 9-10-asrlarda O‘rta Osiyoda fan va madaniyat rivojlandi. Buxoro, Samarqand, Marv, Urganch va boshqa yirik shaharlar hukmdorlari saroylarida kutubxonalar barpo etildi. Ayniqsa, Buxoroda ko‘p kutubxonalar mavjud bo‘lganlidi haqida ma’lumotlar bor. Ulardan eng mashhuri, eng boy va yirigi Somoniylarga tegishli sulolaviy kutubxonadir.

O‘zbekiston Respublikasida kutubxonalarning ommaviy, ilmiy va maxsus turlari bor. Saqlanayotgan adabiyotlar tarkibiga qarab kutubxonalarni universal, ko‘p sohali va soha kutubxonalariga ajratish mumkin. Kutubxonalar o‘z navbatida, faoliyati, mintaqaviy darajasiga, mansubligiga qarab yana turlarga bo‘linadi (milliy kutubxona, davlat kutubxonasi, viloyat, o‘smirlar, qishloq xo‘jaligi kutubxonalari va b.)

O‘zbekistonda 17 mingga yaqin ommaviy, ilmiy va maxsus kutubxonalar mavjud. Ularning umumiy fondi 140 mln. nusxadan ortiq.

Alishеr Navoiy nomidagi O‘zbеkiston Milliy kutubxonasi
Vatanimizdagi eng katta kutubxona Alishеr Navoiy nomidagi O‘zbеkiston Milliy kutubxonasidir. Bu kutubxona 1870-yilda tashkil etilgan. Kutubxonada dunyoning ko‘pgina tillaridagi besh milliondan ortiq kitob mavjud. Bundan tashqari bu kutobxonada O‘zbеkiston, O‘rta Osiyo tarixi, ilm-fani, adabiyoti, madaniyatiga oid bir nеcha minglab noyob qo‘lyozmalar saqlanmoqda.........

Topshiriq. Manbalarga tayangan holda yurtimizdagi eng katta kutubxona haqidagi matnni davom ettiring.

Sevimli maskan

Bizning fakultetimizda kutubxona bor. U ikkinchi qavatda joylashgan. Kutubxonada mutaxassisligimizga oid turli mualliflarning kitoblari jamlangan. Bundan tashqari falsafa, ma’naviyat asoslari kabi fanlarga oid kitoblar, badiiy adabiyotlar ham bor. Kutubxona xodimlari bizga kerakli kitoblarni tezda topib beradilar. Kutubxonada qiroatxona ham bor. Ba’zan talabalar shu yerda dars tayyorlaydilar. Men deyarli har hafta fakultet kutubxonasiga borib, qiroatxonada dars tayyorlayman. U yer doim ozoda va jim-jit.

Mirzo Uluqbek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti rektorati binosida universitet kutubxonasi joylashgan. U yerda barcha fanlarga oid turli yillarda nashr etilgan ko‘plab kitoblar jamlangan. Kitob javonlaridan ilmiy jurnallar, gazetalar ham o‘rin olgan. Juda katta, yorug‘ va shinam qiroatxonada turli fakultet talabalari darslarga tayyorlanishadi, referat uchun material to‘plashadi. Xushmuomala va chaqqon kutubxonachilar kerakli kitoblarni tezda topib berishadi. Bu yer talabalarning eng sevimli maskaniga aylangan.

 Berilgan so‘z va iboralarning ma’nosini bilib oling

qiroatxona, kitob javonlari, kutubxona xodimi, noyob qo‘lyozmalar, ilmiy-ommabop, ilm-ma’rifat maskani, savodxon, ma’naviyat asoslari
 Suhbat matni

Virtual kutubxona

Virtual so‘zining ma’nosi, bu tasavvur qilishdir. Virtual kutubxona bu odatdagi kutubxonaning abstrakt ko‘rinishidir. Bu kutubxonada kitoblar, jurnallar va ro‘znomalar kitob javonlarida emas, balki kompyuter xotirasida joylashgan bo‘ladi. Bu kompyuterlarda yoki kompyuter maxsus qurilmalarida raqamli formatda saqlanadigan

ma’lumotlar to‘plami: bosma, audio, video va multimedia ma’lumotlaridir. Ma’lumotlar hajmiga qarab serverlar bitta yoki tarmoq bilan bog‘langan bir necha kompyuterlardan iborat bo‘ladi. Elektron kutubxonada kutubxonachi bo‘lmaydi, shuning uchun zarur kitob yoki ma’lumotni kompyuter xotirasidan siz o‘zingiz qidirib topasiz.

 Tarjima mashqi

Библиотека

Книги играют важную роль в жизни человека. Из книг мы черпаем все знания, накопленные за многие века. В библиотеке можно найти книги различных направлений, начиная от детских сказок и заканчивая серьезной научной литературой. В каждом городе есть центральные и районные библиотеки, они бывают детскими, юношескими, академическими.

На сегодняшний момент существуют электронные книги, они удобны и легки в использовании. Практически любую литературу можно найти в Интернете.

Бумага и книга

Бумага и чернила попали в Европу гораздо раньше, чем техника печати. Бумагу научились делать сначала в Китае, Японии и Корее, еще в 751 г. несколько китайских мастеров, владевших секретом производства бумаги, были пленены и отправлены в Самарканд (Средняя Азия), где поведали о своих методах и изготовление бумаги. С этим процессом со временем познакомился арабский мир, а затем и Европа, где бумага постепенно вытеснила пергамент. Первую бумагу делали из отходов – старых тряпок, веревок; с помощью водяного колеса их волокна преобразовывали в бумагу. В одном из итальянских городов, первым начавшем производить бумагу, – Фабриано – ее делают до сих пор, хотя быстрый поток у подножия горного хребта уже давно не вращает водяные колеса. Когда бумагу научились делать в Европе, пришла пора для начала книгопечатания.

Topshiriq. Mavzuni mustahkamlash uchun savollar tuzing.

 Grammatik ma’lumot. Frazeologik birliklarning turlari va uslubiy xususiyatlari.

Frazeologik birlik – tuzilishiga ko‘ra so‘z birikmasiga, gapga teng, semantik jihatdan bir butun, umumlashgan ma’no anglatadigan, nutq jarayonida yaratilmay, nutqqa tayyor holda kiritiladigan, ikki va undan ortiq so‘zlarning barqaror munosabatidan tashkil topgan, ko‘chma ma’nodagi barqaror birikmalardir. Masalan: tomdan tarasha tushganday, oyog‘ini qo‘liga olmoq, sichqonning ini ming tanga va b.

Frazeologizmlar gap tarkibida yaxlit holda bitta so‘roqqa javob bo‘ladi va bitta gap bo‘lagi vazifasida keladi, nutqni ta’sirchan, jozibali qiladi.

Frazeologizmning semantik tuzilishi (ma’no imkoniyatlari) frazeologik ma’no va qo‘shimcha ma’no bo‘yoqdorligi (ottenka)dan iborat bo‘ladi. Belgi, harakat kabilar haqida frazeologizm ifodalaydigan ma’lumot frazeologik ma’no deyiladi. Frazeologik ma’no obrazliligi bilan leksik ma’nodan farq qiladi.

Frazeologizmlar mohiyat e’tibori bilan asosan so‘zlashuv va badiiy nutqqa xosdir. Ulardagi boshqa uslubga xos chegaralanishlar esa ma’lum muddat keyin yuzaga keladi. Masalan, birgina o‘lmoq ma’nosini anglatadigan yuzga yaqin frazeologizmlar sinonimik qatorining paydo bo‘lishi ularning vazifaviy chegaralanish imkoniyatini tug‘diradi. Masalan, bu tizimga kiradigan olamdan o‘tmoq, dunyodan o‘tmoq, omonatini topshirmoq, qulog‘i ostida qolmoq, jon bermoq shakllari so‘zlashuv uslubida ishlatilsa, vafot etmoq, hayotdan ko‘z yummoq, dunyodan ko‘z yummoq, hayot bilan vidolashmoq kabilar ilmiy, ommabop va rasmiy uslublarda uchraydi. Alloh rahmatiga yo‘l tutmoq, shahodat sharobini ichmoq, rixlat qilmoq singarilar esa badiiy matnga tegishlidir.

Topshiriq. Berilgan iboralarning ma’nolarini izohlang va gaplar tuzing.

Ko‘zi mоshdеk оchilmоq, sаbr kоsаsi to‘lmоq, ko‘ngli jоyigа tushmoq, bоshi ko‘kkа еtmоq, yеrgа urmоq, yurаgi g‘аsh bo‘lmoq, ko‘zi to‘rt bo‘lmоq.

Topshiriq. Iboralar izohidagi xatoliklarga e’tibor qarating. Ular ishtirokida og‘zaki gaplar tuzing.

Kavushini to‘g‘rilab qo‘ymoq (qo‘rqmoq), kapalagi uchib ketmoq (boplamoq), og‘zi qulog‘ida (maqtamoq), ko‘klarga ko‘tarmoq (xursand), qovog‘idan qor yog‘moq (oson), xamirdan qil sug‘urganday (xafa).

• 
  Test topshiriqlari
  

1. 
   Qo‘li egri iborasiga ma’nodosh so‘z qaysi?
   

a) qo‘li qiyshiq b) yolg‘onchi s) o‘g‘ri d) mug‘ombir

2. 
   Qaysi javobda kuchli so‘ziga sinonim bo‘lgan frazeologik birlik keltirilgan?
   

1. 
   Oyog‘idan o‘t chaqnaydi
   
2. 
   Xursandligidan og‘zi qulog‘iga yetdi
   

s) Tog‘ni ursa talqon qiladi

d)Tekkanga tegadi, tegmaganga kesak otadi

3. 
   Qaysi gapda oy so‘zi ko‘chma ma’noda qo‘llangan?
   

a) Qorong‘i osmonda to‘lin oy charaqladi b) Navro‘z mart oyida nishonlanadi

s) Oy yer yuzini necha marta aylanadi? d) Oy yuzingni ko‘rsatgin, dilbar

4. 
   Qovog‘idan qor yog‘moq iborasining ma’nosini toping?
   

a) oson b) xafa s) xursand d) ma’yus

5. 
   Quyidagi iboraning to‘g‘ri tarjimasini toping. Сидeть на шее
   

a) Yelkamning chuquri ko‘rsin b) Jonini qo‘yarga joy topolmadi

s) Oyog‘ini qo‘liga olmoq d) O‘ligini ortmoq

Uyga vazifa. Universitet kutubxonasi haqida matn tuzing.