Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti qo’lyozma huquqida: udk 37. 04 Jumayeva Farangiz Istam qizi

Dinamika (yunon. dinamis – kuch)- tovushlarning sadolanish kuchi b-n bog’liq bo’lgan jarayon majmui. Musiqaning eng muhim ifoda vositalaridan biri. D. tuslar(forte, ‘iano, cresc., diminuendo va b.)ni qo’llash musiqaning mazmuni va badiiy mohiyatini teranlashtiradi. Xor asarlari asosan bir u yoki bu dinamik yo’nalishda sadolanadi, shunga qaramasdan turlicha nyuanslar va kontrastli D. bo’lishiga yo’l qo’yiladi. Dinamik tahsirchanlik, dinamik tuslar, ularni mahorat b–n qo’llash, ijro jarayonida to’g’ri taqsimlash, dirijyorlikning vazifalaridan biri bo’lib, unda ijro madaniyati, mahorati qay darajada mavjudligini ko’rsatadi.
Dirijyor (frants. diriger – boshqarish) – musiqa asarini jamoaviy ijrosi (orkestr, xor, ansamblg’)ga rahbarlik qiluvchi sanhatkor. D. jamoa b–n tayyorgarlik (repetitsiya), shuningdek ijrochilar malakasini o’stirish ik ishlarini olib boradi, kontsert va spektaklg’ paytida jamoani uyushtiradi va ruhlantiradi, asarning musiqiy - badiiy obrazlarni gavdalantiradi. Ijro jarayonida sozanda (xonanda)larga surhat, nyuanslar, boshlash yoki tqxtashni ko’rsatadi, ansamblg’, sozlarni, matn talaffuzini (xorda) boshqaradi. D. – nozik eshitish qobiliyati, benuqson ritm, musiqiy xotira, shaklni his etish qobiliyati, badiiy didga ega bo’lgan talqinchi-musiqachi. Jamoa tarbiyachisi sifatida chuqur mahlumotli, ilg’or inson, tashkiliy va pedagogik malakaga ega bo’lishi, ovoz va cholg’ularning o’ziga xos xususiyatlarini bilishi shart. Iroda, o’zini tuta bilish, dirijyorlik usullarini o’zlashtirganligi – badiiy maqsadlarni ro’yobga chiqarishdagi muhim sifatlardir.
Dirijyorlik – musiqa ijrochilari jamoasi (orkestr, xor, ansamblg’) ni boshqarish sanhati; maxsus shaxs – dirijyor (kapelg’meyster, xormeyster) tomonidan amalga oshiriladi. D. sanhati umum tomonidan qabul qilingan, hayotiy amaliyotda, harakatlarda uchraydigan tarixan shakllangan imo–ishoralar tizimiga asoslanadi. Xor D.ining o’ziga xos xususiyatlari: a) kuylash jarayonini bir qadar boshqarish (nafas miqdori – nafas olish chuqurligi, uni ataka oldidan tutib turish, ataka xususiyati, tovushning yarim yopiqlik darajasi, uning tayanchiqligi); b) sozni asosan auftakt (ogohlantiruvchi imo-ishoralar) yordamida boshqarish; v) matn talaffuzi (uning aniqligi, anglanganligi, undosh tovushlarni yakunlanishida aniq uzilishi)ga tahsir. Xorga D. qilish odatda tayoqchasiz amalga oshiriladi.