Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti qo’lyozma huquqida: udk 37. 04 Jumayeva Farangiz Istam qizi

«Sakkiz»ga dirijorlik sxemasi.
Sakkiz hissali dirijorlik sxemasi 4+4 guruxlardan tashkil topadi. Dirijorlikda birinchi kuchli hissa va nisbatan kuchli hissalar uchunchi, beshinchi va ettinchi hissalar ajratilib ko’rsatiladi. Bu hissalar o’z urnida elkadan nisbatan kattaroq maydonda dirijorlik qilinadi va har biri yengil panja harakatlari bilan ikkilantiriladi.

Bunday setkalar asar 4/4 ulchovida yozilib, juda sekin sur’atda ijro qilinganda qo’llaniladi. Buning teskarisi ularoq asar sakkiz hissali o’lchovda yozilib tez sur’atda ijro qilinadigan bo’lsa, to’rtga dirijorlik qilinadi. Biz sakkiz hissali o’lchovdagi asarlar o’zbek kompazitorlari ijodida kam uchrganligini va talabalar maktablarda, kollejlarda musiqa darslarini o’tishda bu o’lchovdagi asarlarga murojaat qilmasliklarini inobatga olib, mazkur o’lchovlarning nazariy tushunchasini berish bilan kifoyalandik.
«To’qqiz»ga dirijorlik sxemasi.
To’qqiz hissali dirijorlik sxemasi 3+3+3 guruhlardan tashkil topadi. Bu sxema sekin sur’atlarda uch chorakli sxema asosida olib borilib uch chorakli sxemaning har bir hissasi uchlantiriladi. To’qqiz hissali o’lchovlar quydagicha bo’ladi: 9/4 va 9/8. To’qqiz hissali dirijorlik sxemasida birinchi, turtinchi va ettinchi hissalar nisbatan kuchli hisoblanib elkadan dirijorlik qilinadi. Birinchi, ikkinchi, uchunchi hissalar yuqoridan pasga, turtinchi, beshinchi, oltinchi hissalar dirijordan chet tomonga (o’nga va chapga), ettinchi, sakkizinchi, to’qqizinchi hissalar pasdan yuqoriga ko’rsatiladi.

To’qqiz hissali dirijorlik sxemasini o’rganish vaqtida birinchi, turtinchi hissalar sxemaning tayanch no’qtalari va qolganlari ularning soyasidagi yordamchi hissalar ekanligini bilish shart. To’qqiz hissali o’lchovda tez sur’atda ijro etiladigan asarlar 3 ga dirijorlik qilinadi. Shuni ta’kidlash lozimkim, bu holda hissalarning bo’linishini dirijor ichki hissiyoti bilan aniq sezishi lozim. Masalan: («Bir- i-hi», «ikki- i- hi», «uch- i- hi»).
Biz to’qqiz hissali o’lchovdagi asarlar o’zbek kompazitorlari ijodida kam uchrganligini va talabalar maktablarda, kollejlarda musiqa darslarini o’tishda bu o’lchovdagi asarlarga murojaat qilmasliklarini inobatga olib, mazkur o’lchovlarning nazariy tushunchasini berish bilan kifoyalandik.