Importni tartibga solish asosan uni tarifli va tarifsiz vositalar orqali cheklashdan iborat. Asosiy tarifli to’siq sifatida bojxona bojlarini keltirish mumkin.
To’lov balansi – mamlakat rezidentlari (uy xo’jaliklari, korxonalar va davlat) va chet elliklar o’rtasida ma‘lum vaqt (odatda bir yil) oralig’ida amalga oshirilgan barcha iqtisodiy bitimlar natijasining tartiblashtirilgan yozuvi.
Iqtisodiy bitimlar – qiymatning har qanday ayirboshlanishi, ya‘ni tovarlar, ko’rsatilgan xizmatlar yoki aktivlarga mulkchilik huquqining bir davlat rezidentlaridan boshqa davlat rezidentlariga o’tishi bo’yicha kelishuvlardan iborat. Har bir bitim to’lov balansining debet va kredit qismlarida o’z ifodasini topadi.
Kredit– qiymatning mamlakatdan chiqib ketishi bo’lib, uning hisobiga mazkur mamlakat rezidentlari chet el valyutalarida qonlovchi to’lovlar ekvivaletini oladi.
Debet – qiymatning mazkur mamlakatga kirib kelishi bo’lib, uning hisobiga rezidentlar chet el valyutalarining sarflaydi.
To’lov balansida kreditlar umumiy summasi debetlarning umumiy summasiga teng bo’lishi zarur.
To’lov balansidagi hamma bitimlar o’z ichiga joriy va kapital bilan operatsiyalarni olishi sababli, u uchta tarkibiy qismdan iborat bo’ladi:
1. Joriy operatsiyalar hisobi
2. Kapital harakati hisobi
3. Rasmiy zahiralarning o’zgarishi
Jahon tashqi savdo tovar birjasida, jahon savdosining 70% dan ko'prog'ini tashkil etadigan tayyor mahsulotlar ulushining oshish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Qolgan ulush qishloq xo'jaligi eksporti va qazib olish sohalari o'rtasida taxminan teng taqsimlanadi.
II BOB. JAHON BOZORIDA SAVDO MUNOSABATLARI 2.1 Xalqaro savdo turlari: Ulgurji savdo, tovar birjalari, fyuchers birjalari, fond birjasi, savdo yarmarkalari, valyuta bozori Ulgurji savdo Ulgurji savdo tovarlar yoki xizmatlarni ularni qayta sotish yoki professional foydalanish uchun sotib olganlarga sotadigan har qanday faoliyatni o'z ichiga oladi.
Ulgurji sotuvchilar chakana sotuvchilardan bir qancha farq qiladi. Birinchidan, ulgurji sotuvchi o'zining savdo kompaniyasining rag'batlantirishiga, atmosferasiga va joylashishiga kamroq ahamiyat beradi, chunki u asosan oxirgi iste'molchilar bilan emas, balki professional mijozlar bilan ishlaydi. Ikkinchidan, ulgurji savdo operatsiyalari hajmi odatda chakana savdodan kattaroqdir va ulgurji sotuvchining savdo maydoni odatda chakana sotuvchiga qaraganda katta. Uchinchidan, qonuniy qoidalar va soliqlar bo'yicha hukumat ulgurji va chakana savdogarlarga har xil nuqtai nazardan yondashadi.
Quyidagi funktsiyalardan birini yoki bir nechtasini samaraliroq bajarish uchun ulgurji sotuvchilardan foydalaniladi:
Sotish va uni rag'batlantirish. Ulgurji sotuvchilarda ishlab chiqaruvchilarga nisbatan arzon narxlarda ko'plab kichik mijozlarga erishishga yordam beradigan savdo xodimlari mavjud. Ulgurji sotuvchi ko'proq biznes aloqalariga ega va ko'pincha xaridor ba'zi uzoq ishlab chiqaruvchilardan ko'ra unga ko'proq ishonadi.
Xarid qilish va mahsulot turini shakllantirish. Ulgurji sotuvchi mahsulotlarni tanlashi va kerakli mahsulot turlarini shakllantirishga qodir, shu bilan mijozni jiddiy muammolardan xalos qiladi.
Katta hajmdagi tovarlarni kichik qismlarga ajratish. Ulgurji sotuvchilar xaridorlarni mollarni vagonda sotib olish va katta partiyalarni kichik partiyalarga bo'lish orqali tejashga imkon beradi.
Omborxona. Ulgurji sotuvchilar zaxiralarni saqlaydi va shu bilan yetkazib beruvchilar va iste'molchilar bilan bog'liq xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi.
Tashish. Ulgurchilar ishlab chiqaruvchilarga qaraganda mijozlarga yaqinroq bo'lgani uchun tovarlarni tezroq yetkazib berishni ta'minlaydi.
Moliyalashtirish. Ulgurji sotuvchilar o'z mijozlarini kredit berish orqali moliyalashtiradilar va shu bilan birga yetkazib beruvchilarni oldindan buyurtma beradilar va o'z vaqtida to'lovlarni amalga oshiradilar.
Xavfni hisobga olish. Tovarlar egaligini qabul qilish va o'g'irlash, shikastlanish, eskirish bilan bog'liq xarajatlar bilan ulgurji savdogarlar xavfning bir qismini o'z zimmalariga oladilar.
Bozor haqida ma'lumot berish. Ulgurji sotuvchilar o'zlarining yetkazib beruvchilari va mijozlariga raqobatchilar, yangi mahsulotlar, narxlarning dinamikasi va boshqalar haqida ma'lumot berishadi.
Menejment va maslahat xizmatlari. Ulgurji sotuvchi ko'pincha chakana savdogarlarga o'zlarining sotuvchilariga ta'lim berish, do'konlar tartibini tuzishda va ko'rgazmalarni tashkil qilishda, shuningdek buxgalteriya hisobi va inventarizatsiya tizimini tashkil etishda yordam berish orqali o'z faoliyatini yaxshilashga yordam beradi.
Ulgurji asosiy shakllari asosan qishloq xo'jaligi mahsulotlari, mo'yna, va hokazo ommaviy sotish sodir bo'lgan yarmarkalar, tovar birjalari (odatda, masalan, paxta, ko'mir, o'rmon, va hokazo bir hil sifatli ommaviy tovarlar sotiladi doimiy faoliyat ulgurji bozorlar), auktsionlar, bor kapitalizmning rivojlanishi bilan tovar birjalarining ulgurji savdo shakli sifatida ahamiyati kamayadi. Ular ulgurji savdo korxonalarining keng tarmog'i va monopoliyalarning ko'plab savdo agentlari bilan almashtiriladi. Rivojlangan kapitalistik mamlakatlarda xom ashyo, materiallar, an'anaviy uskunalarni sotish asosan ulgurji firmalar orqali amalga oshiriladi. Biroq, zavod uskunalari, maxsus xizmatga muhtoj bo'lgan texnologik liniyalarni sotish, odatda, ishlab chiqarish korxonalari o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri aloqalar asosida amalga oshiriladi.
