Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti tarixfakultet I

ahya va sug'orilmaydigan yerlar — adraga bo'linar edi. Shuningdek, yer egaligining amlok (davlat yerlari), mulk (xususiy yerlar) va vaqf (masjid va madrasa yerlari) shakllari ham mavjud edi. Xon, amaldorlari va ularning qarindoshlari soliqdan ozod edilar.
Yirik yer maydonlari diniy muassasalar tasarrufida bo'lgan. Xonlikda jami sug'orma yerlarning 40 foizi masjidlar mulkiga berilgan. Masalan, 64 ta masjid va madrasa XIX asrning so'nggi choragida 205 ming tanobdan ziyod yerga egalik qilgan. Xonlar dindorlarga nisbatan hurmat-izzatda bo'lishgan. Ularning ko'pchiligi soliqlardan ozod etilgan. XIX asrning oxirida qariyb 4 ming ruhoniylar oilasi barcha soliqlardan ozod etilgandi.
Soliq va majburiyatlar .Yerning katta qismi Rossiya imperiyasi tasarrufiga o'tishi sababli, xonlik ma’muriyati zararni yangi soliqlar joriy etish yoki ilgari mavjud bo'lganlarini oshirish yo'li bilan qopladi. Xiva xonligida turli majburiyatlar, (doimiy yoki favqulodda) soliqlarning qariyb 25 turi bo'lgan. Bu yig'imlar miqdori xonlar va amaldorlar zo'ravonligiga bog'liq bo'lgan. Dehqonlar yer solig'i — solg'ut, chorva solig'i — zakot, o'tloqlardan foydalanganlik uchun cho'ppuli, turarjoylari uchun o'tov solig'i to'lashgan.
Bunday soliqlardan tashqari dehqonlar turli-tuman majburiyatlar — begorni bajarishga ham majbur edilar. Sug'orish tizimi bilan bog'liq bo'lgan ishlar — kachi ular orasida eng og'iri bo'lgan. Xiva dehqonlari har yili kanallarni tozalashga, ko'tarmalarni qurish va qayta tiklashga, to'g'onlar va ko'priklarni ta’mirlashga chiqishlari lozim edi. Dehqonlar o'z ish qurollari va ovqati bilan kelishgan. Ishga chiqmaganlar esa muayyan mablag'ni xazinaga to'lashi shart bo'lgan. Jarchi o'z foydasiga "afanakpuli” yig'gan, ishlar nazoratchisi va mutasaddisi ham o'z ulushini olgan. Sug'orish tizimidagi ishlar dehqonlarni ezib ishlatishning eng og'ir shakllaridan biri edi..
Aholining 90 foizini tashkil etgan dehqonlar sug'orma yerlarning atigi 5 foiziga egalik qilishardi. Yersiz va kam yerli dehqonlar esa yirik zamindorlar yerlariga va vaqf yerlarida ishlab berishardi. Dehqonlar ulushbay yoki hosilning teng yarmi tizimi bo'yicha mehnat qilishgan. Ishlar yakunlanganidan keyin odatda yer egasiga hosilning 40—50 foizini berishgan. Ulushchilar