Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

shifrovkachilar
jalb qilina boshlandi. 
Keyinchalik, ma’lumotlar hajmi juda ham ko’payib, rasshifrovkani insonlar 
bajara olmaydigan xolat yuz bergani tufayli, bu ishni bajara oladigan 
mexanik va elektorn qurilmalar yaratildi. Komp’yuterlar paydo bo’lganidan 
so’ng esa ma’lumotlarni shifrovka va rasshifrovka qilishning yanada 
zamonaviy va o’ta murakkab usullari paydo bo’ldi va ular turli sohalarda 
keng miqyosda ishlatilina boshlandi. Kompyuterlar yordamida endi nafaqat 
ma’lumotlar himoyasi, balki yangi muammolar ham hosil qilina boshlandi, 
Masalan, electron xujjat almashinishida muhim ahamiyatga ega bo’lgan 
electron imzo ham ishlatilina boshlandi. Chunki endi electron pochta 
imkoniyatlari moliyaviy hujjatlarni va konfidentsial ma’lumotlari uzatishda 
ham 
ishlatila 
boshlandi. 
Elektron 
tijorat 
ham 
ma’lumotlarning 
konfidentsalligini ta’minlovchi, autentifikatsiya qiluvchu va kirishni 
boshqaruvchi vositalarni talab qiladi. Raqamli pullar, kriptovalyutalar, 
ICO
lar hamda ularning tokenlari va raqamli valyuta almashtirish shahobchalari 
ham electron himoyaning samarador vositalarini talab qiladi. Xuddi shunday 
texnik va dasturiy vositalar sifatida ham zamonaviy kriptografik himoya 
usullardan 
foydalaniladi. 
Kriptografiyadan 
foydalanish 
quyidagilarni 
ta’minlab beradi: 

---

23 

Konfidentsiallilik
– bu informatsiyaning saqlanishida va uzatilishida 
ma’lumotlarni ruhsat berilmagan o’qishdan himoya qilishdir. Bu 
shirflash orqali amalga oshiriladi; 

Ma’lumotlardan foydalanishning nazorati
– informatsiyadan faqatgina 
ruxsat berilgan insonlar foydalana olishi kerak; 

Autentifikatsiya
– ma’lumot uzatuvchi kimliginai aniq bilish 
imkoniyati. Buni electron raqamli imzo va sertifikat amalga oshirib 
beradi; 

Butunlilik 
– informatsiyaning saqlanish va uzatilish jarayonida 
ruxsatsiz o’zgartirila olinmasligi. Bu talab electron raqamli imzo va 
imitohimoya orqali bajariladi; 

Informatsiyadan voz kecha olmaslik
– bu ma’lumot uzatuvchining o’zi 
jo’natgan ma’lumotlardan tonmasligini ta’minlab beradi. Bu ham 
electron raqamli imzo va sertifikat orqali ta’minlanadi. 
Endi electron raqamli imzo hosil qilishda ishlatiladigan bir qancha 
ommabop algoritmlarni ko’rib chiqamiz. Muloqotdagi ikkala tomon 
shifrlangan ma’lumotlarni o’zaro almashina olishlari uchun ular ishlatadigan 
algoritm va kalit (
komp’yuter texnikasi ishlatilganda kalit bu son yoki sonlar 
ketma-ketligidir
) to’g’risida kelishib olishlari lozim. Shifrlash algoritmlari bir 
necha yillar davomida yaratiladigan va sozlanadigan matematik funktsiyadir. 
Ba’zi bir algoritmlar barchaga ma’lum va mashhur bo’lsa, boshqalari mahfiy 
va konfidentsialdir. Eng taniqli ommabop algoritmlar sifatida