Оliy vа oʻrtа mахsus ta’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа

Nazorat organlari va javobgarlik turlari 
 
Oʻzbekiston  Respublikasining  Mehnat  kodeksi  va  ma’muriy  javobgarlik 
toʻgʻrisidagi  kodeksiga  asosan,  mehnat  qonunlari  va  xavfsizlik  qoidalari  har 
qanday  shaklda  buzganlikda  yoki  kasaba  uyushmalari  faoliyatiga  halal  berishda 
ayblangan  mansabdor  shaxslar  davlat  qonunlarida  belgilangan  tartibda  ahloqiy, 
ma’muriy, moddiy va jinoiy javobgarlikka tortiladilar [1,2,3]. 
Axloqiy jazo choralari mehnat qonunlarini yoki muhofaza qoidalarini qoʻpol 
ravishda  buzganligi  uchun  mansabdor  shaxslarga  nisbatan  yuqori  tashkilot 
ma’muriyati  tomonidan  belgilangan  tartibda  qoʻllaniladi.  Kasaba  uyushmalari, 
zarur  boʻlganda,  ya’niy  mehnat  qonunlari  va  muhofaza  qoidalarini  buzayotgan 
rahbar  xodimlarni  axloqiy  (intizomiy)  javobgarlikka  tortish  haqida  tegishli 
tashkilotlarga  takliflar  kiritadi.  Ular  oʻz  navbatida  kasaba  uyushmasi  a’zolariga 
tartib  buzarlar  ustidan  koʻrilgan  choralar  haqida,  yozma  tariqasida  bir  oy 
muddatdan kechikmagan xolda xabar berishga majburdirlar.  
Ichki mehnat tartibining buzilishi quyidagi axloqiy jazolarni tadbiq etish bilan 
belgilanadi: xayfsan berish, oʻrtacha oylik ish haqining 20 foizidan koʻp boʻlmagan 
miqdorida jarima solish yoki ishdan boʻshatish kabilar. Xayfsan bir yilgacha ta’sir 
etadi,  ammo  xato  tuzatilib  ishlansa,  muddatidan  oldin  ham  olib  tashlanishi 
mumkin.  Ma’muriy  jazo  –  jarima  solish  bilan  belgilanib,  odatda  mehnat 
muhofazasi  qoidalarini  buzgan  mansabdor  shaxslarga  beriladi.  Bu  jazo  berish 
huquqiga  maxsus  davlat  nazorati  va  kasaba  uyushmasi  tashkilotlarining 
inspektorlari ega boʻlib, xavfsizlik qonun va me’yorlarini buzgan ishchi xizmatchi, 
muhandis va texnik xodimlarga nisbatan qoʻllaniladi. 
  Moddiy javobgarlik deganda, korxona va tashkilotlar hamda jabrlanuvchiga 
yetkazilgan moddiy zararni undirish nazarda tutiladi. 

---

87 
 
  Moddiy  javobgarlikni  ikki  xil  usulda  undiriladi:  ya’niy  moddiy  zararni 
ma’lum qismini yoki toʻla xajmi undiriladi. Chegaralangan moddiy javobgarlikka 
koʻra aybdor shaxsning oylik maoshidan uchdan biri (33%) ushlab qolinadi. Toʻla 
moddiy javobgarlikda esa uskunaning tiklanish uchun qilingan sarf  – xarajatning 
toʻla miqdori ushlanib qolinadi. 
  Jinoiy  javobgarlik.  Mehnat  muhofazasi  qonunlari,  me’yorlari  va  qoidalari 
talablarini  qoʻpol  holda  yoki  egʻtiborsizlik  oqibatida  buzilish  natijasida  sodir 
boʻlgan  baxtsizlik,  odamni  shikastlanishi  yoki  oʻlimi  bilan  bogʻliq  boʻlsa  yoki 
davlat  mulkiga  katta  moddiy  zarar  yetkazilsa,  aybdor  shaxslar  soʻzsiz  jinoiy 
javobgarlikka tortiladilar. Javobgar shaxslar qilgan jinoyatlariga muvofiq ravishda 
Oʻzbekiston  jinoyat  kodekslariga  asoslanib  xalq  saylagan  qozilar  hukmi  bilan 
jarima  toʻlashi,  ishdan  boʻshatilishi  va  eng  ogʻir  jazo  2-4  yilgacha  ozodlikdan 
mahrum etilishi mumkin [2]. 
 
 

---

88