|
To‘g‘ri bajarishni baholash, xatolarni tuzatish
Sport texnikasini o‘rgatish va takomillashtirish jarayonida to‘g‘ri bajarilishni
muttasil baholab, xatolarni aniqlab va ularni tuzatib borish muhimdir.
Shug‘ullanuvchilar o‘z xato va kamchiliklarini ko‘ra bilishlari muvoffaqiyatli
o‘rgatishning muhim sharti hisoblanadi. To‘g‘ri bajarishni baholashda aniq seza
bilishning muhim ahamiyati bor. Bu esa shug‘ullanuvchilarning mashq jarayonida
yaxshilana boradi. Yengil atletik turlari texnikasining to‘g‘ri bajarilishini analiz
qilishda ikkita analizator – ko‘rish va harakatlantirish analizatorlari – hal qiluvchi
ahamiyatga egadir. O‘z harakatlarini va texnika elementlarini nazorat qilishning
eng yaxshi yo‘li ko‘zguda nazorat qilishdir. Kinohalqalarni ko‘rib chiqish to‘g‘ri
bajarishni nazorat qilishning juda yaxshi vositasi hisoblanadi. O‘z harakatlarini
ekranda ko‘p martalab kuzatish natijasida o‘quvchilar takomillashgan texnikaga
tezroq erishadilar. Yo‘lkada qoldirilgan izdan harakatning qancha to‘g‘ri
bajarilganini ma’lum darajada bilish mumkin. Masalan, yuguruvchi, tepsinish
kuchi har xil bo‘lishi natijasida qadamlar uzunligi o‘zgarishini, qadamlarning
simmetrikligini, oyoqni yerga qo‘yganda oyoq tagi qanday qo‘yilganligini aniqlay
olishi mumkin. Yo‘lkada qoldirilgan izdan g‘ov osharlar ham, sakrovchilar ham,
uloqtiruvchilar ham ko‘p narsalarni bilib olishlari mumkin. Ayrim texnika
kamchiliklarini, ayniqsa kuch ko‘rsatishga mansub texnika kamchiliklarini
aniqlashda o‘quvchi mashqlarni har xil ijro etganda (maksimal kuch berganda,
unchalik kuch bermay va hokazo), uning harakati natijalarini (yugurish tezligini,
uloqtirish uzunligini va hokazo) o‘lchash katta rol o‘ynaydi. Ijro to‘g‘riligini
avvalo o‘quvchining o‘zi baholashi kerak. O‘z fikrini aytishi kerakligini oldindan
bilgani uchun, o‘quvchi harakatlarning bajarilishiga va ularning analiziga e’tibor
bilan qaraydi. Bu bilan shug‘ullanuvchilarning faolligi ham ortadi. Lekin, hal
137
qiluvchi rol bari bir o‘qituvchining pedagogik mahoratida, uning o‘rgatishni tashkil
qila olish, eng yaxshi vosita va metodlarni qo‘llash, xatolarni oldinroq bilib, ularni
bartaraf qila olish qobiliyatidadir. O‘qituvchi ijro to‘g‘riligini 10–15 m masofadan
kuzatib boradi. Bu unga harakatni yaxshiroq ko‘ra olish imkonini beradi.
O‘quvchilar harakatining to‘g‘riligini aniq baholash, undagi xatolarni topish
uchun, ko‘p martalab kuzatish kerak. Avvalo harakatning umumiy chizmasi
to‘g‘rimi yo‘qmi ekanini aniqlab, keyingi kuzatishlarda esa, elementlarning to‘g‘ri
bajarilishiga e’tibor berish kerak. Keyinchalik texnikaning ayrim qismlariga diqqat
qilinadi. Xatolarni ko‘rganda, ularning sababini aniqlash kerak. Xatolar birinchi
galda harakat haqidagi tasavvur noto‘g‘ri, noaniq bo‘lganidan kelib chiqishi
mumkin. Buni aniqlash qiyin emas. Buning uchun o‘quvchidan noto‘g‘ri
bajarayotgan harakatlarini qanday tasavvur qilayotganini so‘ralsa kifoya. Odatda,
avtomatlashgan tarzda o‘tadigan harakat qismlariga o‘quvchining ongli ravishda
aralashishi ham xatolarga sabab bo‘ladi. Shuningdek, o‘rganuvchining ortiqcha
hayajonlanishi hatto yetarli darajada mustahkam o‘zlashtirilgan harakatda ham
xatoga olib kelishi ma’lum. Bu ko‘proq tomoshabinlar oldida hamda o‘quvchi
maksimal natija ko‘rsatishga intilishi natijasida bo‘ladi. Ayrim harakatlardagi
xatolar, harakatning oldingi qismi noto‘g‘ri bajarilgani sababli ham hosil bo‘ladi.
Masalan, yadro itqitish noto‘g‘ri boshlanishi yadroni turtib yuborish vaqtida xatoga
olib keladi, langarcho‘p bilan sakrashda planka ustidagi xato harakatlar ko‘pincha
yugurib kelish masofasini noto‘g‘ri belgilash orqasida hosil bo‘ladi va hokazo.
Agarda bir vaqtda yo‘l qo‘yiladigan 2–3 xato sezilib qolsa, asosiy xatoni aniqlash
kerak, chunki uni tuzatish bilan qolgan kamchiliklar ham bartaraf bo‘lishi mumkin.
Nihoyat, shug‘ullanuvchilarning charchashi, shuningdek, jismoniy tayyorgarligi
yetarli emasligi natijasida ham harakatlar noto‘g‘ri bajarilishi mumkin. Noto‘g‘ri
o‘rgatish orqali, noto‘g‘ri o‘rganish qanchadanqancha besamar mehnat sarf-
xarajatlarga olib kelishini ko‘plar bilmasa kerak. O‘quvchilarning harakatlaridagi
xatolarni tuzatish uchun quyidagi metod va yo‘llardan foydalanish mumkin.
Avvalo xatolarni tuzatishning tabiiy metodini esda saqlash kerak. Bu metod bilan
odatda, o‘zining tabiiyligi tufayli to‘g‘ri bajariladigan, lekin ayrim sabablarga
ko‘ra vaqtincha xato bajarilayotgan harakatlar to‘g‘rilanadi. Masalan, yugurish
texnikasini buzgan yangi shug‘ullanuvchilarga 300–500 m ga tinch suratda
yugurishni davom ettirish tavsiya qilinadi. Bir qadar charchab qolganlari natijasida
ular ko‘proq tejamli va ancha to‘g‘ri harakat qila boshlaydilar. Xatolarni tuzatish
uchun, yaxlit harakatdan xato bajarilayotgan detalni ajratib olib, uni bir necha
marta to‘g‘ri bajariladi. O‘rgatayotganda xatolarni tuzatish uchun o‘ta e’tibor bilan
bajarishni ham qo‘llash mumkin. Xatolar ma’lum harakatni oshirilgan doirada,
yuqori tezlikda ortiqcha kuchlanish bilan, ortiqcha bo‘shashish bilan va boshqa
vositalar orqali bajarish bilan tuzatiladi. Masalan, o‘rtacha tezlik bilan yugurish
vaqtida, yo‘lkaga oyoqni sust qo‘yishni yo‘qotish uchun «sidiruvchi» harakatga
o‘ta e’tibor berish tavsiya qilinadi; yadroni kichik uchib chiqish burchagi hosil
qilib itqitish odat bo‘lib qolsa, uni tuzatish uchun yadro ataylab yuqorilatib
itqitiladi; yugurish vaqtida o‘quvchi qo‘lini butunlay to‘g‘ri tutib yugurmasligi
uchun, qo‘llarni ortiq darajada bukib yuguriladi; harakatlar bemalol bajarilishiga
erishmoq uchun, mashqlar juda ham bemalol bajariladi. Bu yerda gap texnikaning
138
bir elementini boshqasi bilan to‘la almashtirish ustida emas, balki noto‘g‘ri
harakatni tuzatish haqidadir. O‘ta e’tibor bilan bajarishda mustahkam malaka hosil
qilib bo‘lmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
