Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

. Zaynutdinov Sh., ShermuhamedovA., Murakaev 1.  M enejm ent. 
Т.:  2005.
2. 
Мескон М., Альберт М., Хедоури Ф.  О сновы менеджмента. 
М.:  «Д ело», 2002.
3. 
Sharifxojayev  М.,  Abdullayev 
Yo. 
M enejm ent. 
Т.: 
« 0 ‘qituvchi», 2001.
4. 
Qosimov G.M.  M enejm ent. Т.:  « 0 ‘zbekiston», 2002.
5.  Internet saytlari:  w w w .Ziyo.net; ww w .M anaiem ent.ru
278

---

XVII  BOB.  SOHAGA OID  BOSHQARUV TAMOYILLARI
17.1.  M ah sulo t s ifa tin i  b o s h q a ris h
Sifat eng a w a lo   falsafiy  kategoriyadir.  Sifat —  bu  m ah su lo t- 
lam ing  m a ’lum  standart  talablariga  m os  kelishidir.  M ahsulot  y o k i 
xizm atning sifati  m axsus dizaynning funksiyasi,  shuningdek sp e tsi- 
fikatsiyaga m oslik  funksiyasi  sifatida tushuniladi.
E d v a rd s   D em ingning fikricha, y ax sh i  sifat ham m a vaqt h am  
yuqori  sifatni  bildirm aydi. U y axlitlikning v a bozorga m os keluvchi 
sifat  bilan  birga  past  xarajatlarga  bogM iqlikning  oldindan  a y tib  
boMadigan darajasini  bildiradi.
Sifatni  ta ’minlashning  asosiy  yunalishlari:  iste’m o lchin ing  
talabi - m ahsulot - ishlab chiqarish jara y o n i; sifatli faoliyat ko‘rsa tish
- m ahsulot sifati  - texnik sharoitlarga m os  ravishda sifat.
Sifatni tashkiliy ta’m inlashda m aqsadlarni aniqlash m uhim dir. 
Sifatni  nazorat  qilishda  tanlab  n azo rat  o ‘tkazish  va  tex n o lo g ik  
jarayonning nazorat xaritasi qoMlaniladi.
Sifat  o datda  xarajatiar  bilan  b o g ‘liq.  Sifatni  b erilg an  
xarakteristika  sifatida  qabul  qilib,  u  h ar  bir  shaxs  uchun  farq  
qilishini  e ’tiborga  olish  kerak.  S ifatn in g  um um iy  qabul  q ilin g an  
bayoni  «m aqsadga  mos  kelishlik»  deb   qabul  qilish  kerak.  S ifa t 
nafaqat  ishlab  chiqaruvchi  kom paniyalarning  m uam mosi,  s e rv is 
sektoridagi  kom paniyalar ham  sifat b iznes m uvaffaqiyatining  aso si 
ekanligini tan olishadi.  Ishlab chiqaruvchilar, servis ta ’m in lovchilar 
xaridorlarni  qondirish  uchun  sifatga e ’tib o r  sezadilar.
M ahsulot  sifatini  boshqarish  deganda,  buyum lam i  is te ’- 
m olchilar  talablariga  butunlay  m os  keluvchi  sifat  tasniflari  b ila n  
ishlab  chiqarishni  ta ’minlovchi  m aq sad g a  qaratilgan  fao liy at 
tushuniladi.
Sifatli  tovar  deganda  uning  m ustahkam ligi,  chidam liligi, 
iste’mol  xususiyatlari, tashqi  k o ‘rinishi,  standartga m osligi  yoki  ta - 
kom illashganlik darajasi, tayyorlanish texnologiyasi va boshqalarni 
o ‘zida m ujassam   etgan  tovar tushuniladi.  M ahsulot  sifati  to v ard an , 
m a’lum  ijtim oiy ehtiyojning  iste’mol  qiym atidan qoniqqanlik d a ra ­
jasini  ifodalaydi.
279

---

Umumiy  sifatni  boshqarish  konsepsiyasi  quyidagi  7  ta 
asosiy  prinsipga  asoslanadi:  yondashuv  —   m enejm ent  tom onidan 
boshqariladigan;  kengligi  —  kom paniya  uzra;  m asshtab —  har  bir 
kishijavobgar; falsa fa — kam chilikni an iq lash o ‘rnigaundan him oya 
qilish; standart —  birinch isid an  boshlab ishlab chiqarish; nazorat —  
sifat uchun xarajatlar;  m avzu —  uzluksiz takom illashtirish.
Um um iy  sifatni  boshqarishning  asosiy  g ‘oyalari:  foyda 
m iqdorini  oshirish  uchun  m ahsulot  sifatini  yaxshilash;  raqobatli 
benchm arking;  k o m an d alard a  ishlash  va  sinergiya;  m ulk  va  o ‘z- 
o ‘zini boshqarish.
Sifatni  sam arali  boshqarishda  jarayonni  statistik  nazorat 
qilish  deb  ataluvchi  tam o y illar to ‘plami  ishlatiladi.  Sifatni  statistik 
nazorat  qilish  nisbatan  oddiy  yondashuv  b o ‘lib,  u  ikki  usulni  o ‘z 
ichiga oladi:  qabul  qilin g an   m ateriallarni  sinash; jarayonni  statistik 
nazorat  qilish.  Sifat  t o ‘garaklari  —   bu  korxonadagi  xodim larning 
erkin  guruhlari  b o ‘lib,  u lar  muntazam  uchrashib  turishadi.  Har 
b ir guruh  o ‘z  lideriga  eg a  va  rasmiy  shakl  berishga  harakat qiladi. 
Sifatni  yaxshilash  dastu rin ing   m uvaffaqiyatli  am alga  oshirilishi 
uning  kattaligiga  b o g ‘liq,  bu  kom paniya  ichidagi  ishchilar  va 
butun  tashkilotni  q am rab   olgan  faoliyat  sifatida  k o ‘rinadi.  Hozirgi 
vaqtda  sifatni  nazorat  qilishda  inspeksiya  v a  rektifikatsiyaning 
o ‘zigina yetarli  em as.  S ifatni ta ’minlash  uchun  «Sifat tizim lari»  va 
«Protseduralari»  uchun  ehtiyoj  mavjud.  Bugungi  kunda  k o ‘pgina 
standartlar sifat tizim lari m ezonlariga m os keladigan m uassasalarga 
topshirilishi  kerak.  B u yuk   Britaniyadagi  eng  m uhim   m uassasa 
B ritaniya  Standartlar  M uassasi  (BSI)  hisoblanadi.  U larning  sifat 
akkreditatsiyasi  uchun  k alit standard  BS5750  sanaladi.  Bu  standart 
ISO   9000  seriyadagi  x alq aro   standartning  ishlab  chiqilishi  uchun 
asos  sifatida  q o ‘llanilgan.  K o ‘pgina  yirik  savdo  kom paniyalari 
hozirda  B S 5 7 5 0 /IS 0 9 0 0 0   standartlarini  standartizatsiya  vositasi 
sifatida  qabul  qilganlar.  9000-sifat  m enejmenti  tizim ining  xalqaro 
standartlar  seriyasini  anglatadi.  ISO-9000  esa  sifatni  yaxshilash 
b o ‘yicha  xalqaro  standartlar  seriyasi  sanaladi.  U nda  tashkilotning 
sifat m enejm enti tizim iga b o ‘lgan talablar, asosiy qoida va atamalar,
280

---

tashkilot  faoliyatini  yaxshilash  b o ‘yicha  tavsiyalar  keltiriladi. 
1994-yilda 
ISO-9000 
seriyasi 
standartlarida 
«sifat 
tizim i»  
tushunchasi  m avjud  edi.  B ugungi  ku nd a  u  «sifat  m enejm enti 
' 
tizim i»  (SM T)  tushunchasiga  aylantirildi.  ISO -9000:2000  x alqaro  
standartlashtirishga  muvofiq,  bu  tashkilotni  sifatga  n isb atan  
boshqarish  va  rahbarlik  qilish  tizim idir.  M ohiyatiga  k o ‘ra,  S M T
—   bu  korxonaning  yakuniy  n atija  sifatiga  y o ‘naltirilgan  butun  
ishlab  chiqarish-xo‘jalik  faoliyatini  boshqarishdir.  Bu  c h u q u r 
o ‘ylangan  ish  qoidalari va korxona  ichida xodim larni  zarur h a jm d a  
hujjatlashtirilgan  o ‘zaro  m unosabatlaridir.  STM ni  tadbiq  etishn i 
tashkillashtirishni  yuzaga  kelgan  b o zo r  sharoitlari  —   iste’m olchi 
talabi, xizm atlar, litsenziya olish uchun shart-sharoitlar va b o sh q a la r 
talab etadi.
Sifat  dasturlaridagi  asosiy  e ’tibor  him oyalash,  sam arali 
o ‘lchovlar,  jarayo n   nazorati  va  ziyonlarni  y o ‘qotishga  qaratiladi. 
Ularning  oldirii  olish  rejalashtirilgan  harakatlar  ish  jara y o n la rin i 
hujjatlashtirish,  sifat auditini  olib b orish orqali erishiladi.
Sifat  m enejm enti  m ahsulot  ishlab  chiqarishning  h a r  b ir 
bosqichida sifat haqida qayg‘urishni anglatadi.  Shu nuqtai nazard an  
sifatni  boshqarish jarayoni  quyidagi  bosqichlam i  o ‘z ichiga oladi:
•  ishlab 
chiqarishgacha 
—  
konstruksiyalash, 
sam arali 
texnologiyalam i,  standartlam i  ish lab  chiqish va hokazo;
•  ishlab  chiqarish  jarayonida  —   yaroqsiz  m ahsulotni  ishlab  
chiqarishga y o ‘l  q o ‘ymaslik;
•  ishlab  chiqarishdan keyingi  b o sq ich  —  saqlash,  sotish,  tash ish , 
xizm at k o ‘rsatish va boshqa jih atlar ustidan qattiq nazorat o ‘m a tish .
Sifatni  nazorat qilish  —  m ah su lo t  sifati  k o ‘rsatkichlarining 
belgilangan talablarga m uvofiqligini tekshirishdir.