Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

M a’naviy 
(semantik) 
to 'siq 
uzatilayotgan 
axborotni 
kodlashtirishda q o ‘llaniladigan  belgi  (sim vol)larning  axborotni qabul 
qiluvchilar  didiga  (lavozimlari,  m avqelari,  m intalitet,  milliy  urf- 
odatlari nuqtai nazaridan) mos tushm aganligida nam oyon b o ‘ladi.
O dam lar  axborot  alm ashinuvi  jaray o n id a  quyidagi  sim vollar 
bilan  alm ashinishadi:  so ‘zlar,  jestlar,  intonatsiya.  Jo ‘natuvchi 
xabarni  verbal  ham da noverbal  sim vollar yordam ida kodlashtiradi.
Sem antika  so‘zlar  orqali  uzatiladigan  m a ’nolarni  qoMlash 
usulini o ‘rganadi. Ayrim so ‘zlartu rli odam lar uchun turlicha m a’noga 
ega  boMishi  m um kin  va  turlicha  anglanishi  m um kin.  Semantik 
qiyinchiliklar  odam lam ing  sim vollar  m ohiyatini  tushunish  usullar 
ziddiyatlari  bilan ham   berilgan boMishi  m um kin.
Simvollardan  tashqari  axborotlar  bilan  alm ashuv  chogMda 
n o v erb al,  y a ’ni  o g ‘zaki  yoki  so‘zda  em as,  balki  imo-ishoralar, 
m asalan,  chehra,  savlat,  vajohat, tovushning o ‘zgarib turishi  kabilar 
ham  bajaruvchiga aytiladigan  so‘z  m ohiyatini  tubdan o ‘zgartirilgan 
holda  yetkazilishiga  sabab  boMishi  m um kin.  Ruhshunoslarning 
fikricha,  so ‘z  bilan  aytiladigan  axborotning  90  %   gacha  qismi  so ‘z 
orqali emas,  balki noverbal  yoM bilan qabul  qilin ar ekan.
Filtrlash  —   axborotning  iste’m olchiga  tez  etib  borishi 
jarayonida uni  ixcham lashtirish,  noxush « m a ’lum otlar»dan tozalash 
m aqsadida  axborot  soddalashtiriladi,  qayta  ishlanadi,  tegishli 
jam lar  chiqariladi.  Bunday  tashqari  quyi  b o ‘gMndagi  rahbarlar, 
o ‘zlari  xohlam agan,  ammo  yuqori  b o ‘gMndagi  rahbarlar  bilishi 
shart  boMmagan  axborotlam i  yuborm aydilar.  Shu  tariqa  axborot 
fil’trlanadi.
Aloqa  kanallarining  haddan  tashqari  k o ‘payib  ketishi  ham  
kom munikatsion  jarayonga  salbiy  ta ’sir  k o ‘rsatadi.  N om a’qul 
tashkiliy  struktura  ham  kom m unikatsion  jarayonda  m uam m o 
tu g ‘diruvchi  om illardan  biri  sanaladi.  B oshqaruv  bo'gMnlari  k o ‘p 
boMib, funksiyalar,  vazifalar va vakolatlar bir-birini k o ‘p takrorlasa, 
shunchalik  axborotning  m anzilga  yetib  borishi  sekinlashadi. 
N atijada  shu  davr  ichida  har  bir  b o ‘gMnda  o ‘zig a  m aqbul  boMgan 
«tuzatishlar» kiritiladi.  Bu jarayonda boMimlar va b o ‘gMnlarda sodir
141

---

boMadigan  ixtiloflar  axborotlar  alm ashuviga  va  qarorlam i  qabul 
qilishga jid d iy  to ‘siqlarni yaratadi.
A xborotni uzatish v a qabul qilish k o ‘p jihatdan samarali quloq 
solish  s a n ’atiga  ega  boMish  darajasiga  bog‘liq.  A m erikalik  olim 
professor K it D evis samarali quloq solish san’atining  10 ta qoidasini 
keltiradi.  Q oidalarni  navbatm a-navbat  o ‘qib,  bir  zum  o ‘zingizni 
xoli tuting.  Yuzm a-yuz gaplashayotgan  aniq  kishini  ko‘z oldingizga 
keltiring  v a  U shbu  qoidalarga  nechogMiq  rioya  qilganingizga  baho 
bering.