Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Motivlashtirish
—   bu  ruhiy  omil  bo‘lib,  shaxs  faolligining  manbai,  sababi, 
dalili  va  har  xil  turli  ehtimollaridir.  U  xodim larni  jo n li  m eh n a t 
faoliyatiga ra g ‘batlantiruvchi kuchli vositadir.  Boshqacha aytganda, 
m otivlashtirish  —  kishilar  faoliyatini  ruhiy  y o ‘llar  bilan  m aqsadg a 
muvofiq  y o ‘naltirishdir.  U  m uayyan  ehtiyojni  qondirish  b ilan  
bog‘liq.  ehtiyoj  esa sabablarda nam oyon b o ‘ladi.
Inson  tirik  jo n   sifatida  ovqat  yeish,  uxlash,  dam   olib  o ‘z 
kuchini  tiklash,  o ‘zini  issiq-sovuqdan  asrash  ehtiyojlariga  ega. 
M azkur ehtiyojlar moddiy, ya’ni kiyim -kechak, oziq-ovqat, tu ra rjo y  
va  boshqalar  shaklida  ifoda  etiladi.  Insonning  moddiy  ehtiyojlari 
bilan  birga  ijtim oiy  ehtiyojlari  ham   borki,  bularga  bilim   olish , 
m adaniy  saviyasini  oshirish,  m alaka,  m ahoratga  ega  b o ‘lish  va 
sog‘lom hayot kechirib, uzoq um r k o ‘rish kiradi. Aytilgan eh tiy o jlar 
m oddiy  shaklga  ega  b o ‘lmagan  h a r  xil  xizm atlar  k o ‘rsatish  o rq ali 
qondiriladi.  Umuman:  ehtiyoj  odam larni  harakatga  intiltiruvchi, 
q o ‘z g ‘atuvchi motivdir.
«Ehtiyoj»  tushunchasi  m ohiyatini 
ochish  uchun  m ay l 
tushunchasini  keltirish  zarur.  Inson  ju d a   k o ‘p  narsalarga  e g a  
bo‘lishga m oyil  b o ‘ladi.  Boshqacha qilib,  m aylni  xohish,  istak  k abi 
ifodalash  m um kin.  Am m o  kishilar  m ayllariga  ayni  vaqtda  e rish a  
olm asliklarini o ‘zlari ham yaxshi bilishadi.  Shunday qilib, eh tiy o jlar
—  insonga ayni dam da fiziologik va psixologik jihatdan n im anin gd ir 
yetishm asligidir.  Mazmunli  m otivatsiya  nazariyasi  um um insoniy 
ehtiyojlarni turkum lashga harakat qildi,  am m o shuni aytish k erak k i, 
barcha ehtiyojlarni aniq turkum lash m um kin emas.
Hozirgi  kunda  ko‘pgina  psix o lo g lar  ikki  xil  eh tiy o jlar 
turkum i  m avjudligini  tan  olishgan.  B ular  birlam chi  va  ikkilam chi 
ehtiyojlar.  Birlam chi  ehtiyojlar  o ‘z  tabiatiga  k o ‘ra  fiziologik  va
1  R u sc h a -o 'z b e k c h a lu g ‘at. Т.,  « O 'z F A  nash riy o ti» ,  1953,  111-bet.
217

---

tu g ‘m a  boMadi,  ikkilam chi  ehtiyojlar  tabiatiga  k o ‘ra  psixologik 
boMadi.  Birlam chi  ehtiyojlar  genetik  o ‘tuvchan  boMadi,  ikkilamchi 
ehtiyojlar  yillar  davom ida  vujudga  keladi.  ehtiyojni  kuzatish  va 
oMchashning  im koniyati  y o ‘q.  Uning  mavjudligini  faqatgina  inson 
xatti-harakatidan  aniqlash  mumkin.  Psixologlar,  insonni  kuzatib 
shuni  aniqladilarki,  ehtiyojlar  xatti-harakatga  m otiv  boMib  xizm at 
qiladi.  Inson biron-bir n arsaga ehtiyoj  sezsa,  u ehtiyojni qondirishga 
intiladi.