|
Menejment strukturasini belgilovchi omillar
1. Strukturani aniqlovchi belgilar: m en ejm en t maqsadi; m enej
m ent funksiyalari va vazifalari; xizm at qilinadigan m intaqalar va
iste’m olchilar guruhi; ish vaqti tartibi, interval va boshqalar.
2. Strukturaga ta ’sir qiluvchi om illar: tash q i muhit; texnologiya;
korxonaning katta-kichikligi; biznes strategiyasi; xodim lar soni;
qabul qilinadigan qarorlar tizimi; shakllangan struktura va boshqalar.
3. Strukturani optim allashtiruvchi belgilar: yuqori m alakali
xodim larga ega boMgan, unchalik katta boMmagan boMimlar va
bo‘g ‘inlar; ko ‘p boMmagan boshqaruv b o ‘g ‘inlari; o ‘zgarishlarga
nisbatan sezgirlik va hoziijavoblik; yuqori darajadagi unum dorlik;
past darajadagi xarajatlar; ish jadvalining bevosita iste’m olchilarga
m oslashtirilishi va h.k.
Bulardan k o ‘rinib turibdiki, boshqarish strukturasini aniqlov
chi eng dastlabki belgilardan boshqarish m aqsadi, funksiyalari va
vazifalari hisoblanadi. Shuni alohida ta ’k id lash lozimki, k o ‘pgina
hollarda yangi korxona yoki m uassasalam i tuzish paytida avval
boshqarish bosqichlari va bo ‘g‘inlarning tark ib i, boshqarish apparati
shtatlari belgilanadi, keyin ular o ‘rtasida funksiyalar taqsim lanadi.
Lekin bu jarayon aksincha boMishi kerak, y a ’ni dastlab m aqsadga bi-
noan funksiyalar soni aniqlanishi, keyin esa, boshqarish strukturasi
ni tashkil etishga kirishish kerak. A gar funksiya miqyosi uncha k atta
boMmasa, u holda m azkur korxonada b iro n -b ir boMinmani tashkil
qilishga yoki q o ‘shim cha lavozimni k iritish ga hojat boMmaydi.
H ar bir tuzilm ada rasmiy va norasm iy aloqalar mavj ud. R asm iy
aloqalar, avvalo vertikal aloqadir. U lar rahbariik va bo ‘ysunish
turlariga qarab bir-biridan farq qiladi. A g a r rahbariik toMaqonli
boMib, quyi organ quyi faoliyatga doir barch a m asalalarga daxldor
boMsa, bunday aloqa chiziqli rasm iy a lo q a deb ataladi.
107
Agar rah barlik cheklangan b o ‘lib, quyi organ faoliyatga doir
o ‘zining m asalalariga daxldor bo‘lsa, bunday aloqa fun ksional
vazifaviy ra s m iy alo qa deb ataladi.
Organlar o ‘rtasidagi vertikal aloqadan tashqari gorizontal
aloqalar ham m avjud, ular muvofiqlashtirish, uyg‘unlashtirish va
hamkorlik qilish tarzidagi aloqalardir.
M enejm ent tuzilishida asosiy o ‘rinni hokim iyatga tayanadigan
rasmiy aloqalar egallaydi. Lekin norasm iy aloqalar ham muhimdir.
B a’zan ular tashk ilotning ishini y o ‘lga q o ‘yishda hal qiluvchi
ahamiyatga ega boMadi. Norasmiy aloqalar turli xilda boMishi
mumkin. B ular ju m lasig a korxonadagi qarindoshlik aloqalari, unda
tarkib topgan um um iy m anfaatlar, masalan, kasblar, qiziqishlar, sport
bilan shug‘ullanish yoki d o ‘stona m unosabatlar, birga o ‘qiganlik va
boshqalar kiradi. N orasm iy aloqalar ham e ’tibordanchetdaqolm asligi
kerak. N orasm iy aloqalarning salbiy jihatlari ham bor. ehtiyotkorlik,
sezgirlik boMmagan jo y d a guruhbozlik, m ahalliychilik, qarindosh-
urug‘chilik va shunga o ‘xshash ko‘rinishlarning sodir boMishi hech
gap emas.
M enejm ent tashkiliy tuzilishini qurishda asosiy 3 guruhdagi
om illar ta’sir etadi: tashqi muhit ta ’siri; boshqaruv mehnatining
ixtisoslashuvi; m arkazlashuv va nom arkazlashuvning nisbati.
Tuzilishni qurish g a ta ’sir etuvchi yana bir umumiy omil
m arkazlashgan va nom arkazlashgan boshqaruv darajasi hisoblanadi,
bu esa ishlab chiqarish xususiyati va turiga bogMiq. Bulardan qaysi
biri yaxshi ekanligini aytish qiyin, chunki tuzilishni tashkil etishda
ularning nisbatini aniqlash faqatgina vaziyatga bogMiq boMadi.
7.2. T ashkiliy tuzilm a tu r la r i
Oldingi paragrafda keltirilgan qoidalar va om illar ta ’sirini
inobatgaolgan holda boshqaruvning tashkiliy tuzilm alariniloyihalash
mumkin. U larning asosiy turlari sifatida quyidagilarni keltirish
mumkin: chiziqli (p o g ‘ona!i), chiziqli-shtabli, funksional, chiziqli-
funksional, dasturli m aqsadli, chiziqli m ahsulotli (divizional),
m atritsali, loyihali, xoldingli tuzilmalar.
108
M enejm entning quyidagi asosiy tashkiliy tuzilm alari m a’ium:
Do'stlaringiz bilan baham: |
