Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

Фреемиум-
модел, Фрее-то-плай, Принт-он-деманд, Донатион 
каби бизнес моделлар 
компанияларга ИТ-инфратузилмасисиз, омборларсиз (
дропшиппинг 
модели
), 
моддий активларсиз (
Шаринг эcономй
) 
ва булутли 
технологиялардан фойдаланган ҳолда конкрет дастурий таъминоциз иш 
фаолиятини юритишга имкон берди. Юқорида айтилганлардан келиб 
чиққан 
ҳолда, 
рақамли 
иқтисодоётнинг 
асосий 
тамоилларига 
қуйидагиларни киритишимиз мумкин: 
Маҳсулот ёки ҳизматларнинг истеъмол қийматини ошириш; 
Кастом (Cустом)лаштирилган маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва 
ҳизматлар кўсатишга ўтиш; 
Омниканаллиликни таъминлаш (
мижоз билан доимий алоқа қилиш 
ва бевосита алоқани амалга ошириш мақсадида бир қанча алоқа 
каналларининг бир бутун қилинган холдаги интеграциялашни 
англатадиган маркетинг атамасидир
), яъни, оффлайн ва онлайин 
коммуникация каналларидан фойдаланган холда мизожнинг барча 
ҳаракатларини кузатиб туриш каби инновацион имкониятини 
амалга ошириш; 
Қиймат ҳосил қилишнинг горизонтал занжирлари сонини 
камайтириш; 
Транзакцион ҳаражатларни имкон даражасида камайтириш; 
Инновацияларнинг ҳаётий циклини имкон даражасида камайтириш; 
Анъанавий компанияларнинг электрон ҳизмат кўрсатишнинг янги 
бозорларига ўтишини таъминлаш; 
Електрон ҳизмат кўрсатишнинг юқори даражадаги сифатини 
таъминлаш; 
4.0 Индустриянинг иқтисодиёт ва ишлаб чиқаришнинг барча 
соҳаларга кириб боришини амалга ошириш; 

---

65 
Екотизимлиликни таъминлаш, яъни, дастурий таъминотнинг турли 
хил автоном қисмлари биргаликда ишлашига ва иш оқимлари 
ансамблларига айланишига эришиш. 
Бунда гап нафақат бизнесни интернетда ташкил қиладиган компаниялар 
ҳақида, балки иқтисодиётнинг барча соҳаларида ишлаб чиқариш фаолиятини 
оффлайн усулда олиб борадиган ташкилот ва компаниялар ҳақида ҳам 
боради (
масалан, қишлоқ хўжалиги, саноат, тоғ-кон металлургияси, ҳизмат 
кўрсатиш ва бошқалар
).
Енди ривожланган мамлакатлар мисолида рақамли иқтисодиётнинг 
асосий кўрсатгичлари ва ўзига ҳос ҳусусиятлари билан танишиб чиқамиз:

Интернет пайдо бўлмасдан аввал мумкин бўлмаган янги турдаги 
ҳизматларнинг юзага келиши. 
1990 йилдан ҳозирги давргача қадар 
интернет тармоғи ва информатион технологиялар имкониятларидан 
фойдаланишга асосланган бир қанча янги маҳсулотлар ва ҳизматлар 
бозорлари пайдо бўлди. Масалан, мессенжерлар, агрегаторлар, 
интернет қидирув тизимлари, интернет реклама, электрон cоучинг, 
электрон таълим ва бошқалар. Янги турдаги ҳизматларнинг пайдо 
бўлишига яққол мисол бўлиб, электрон савдони келтиришимиз 
мумкин. 2017 йил маълумотларига кўра, электрон савдо Англияда 
13.6% ини, Германияда 13,1% ни, Россияда чакана савдоннг 4,2% ни ва 
Хитойда 9.6% ни ташкил қилган. Хитой интернет савдосининг 2015 
йилдаги айланмаси эса 400 миллард доллар атрофида бўлганлиги қайд 
этилган. Ҳозирги даврда ижтимоий тармоқларнинг ҳам оммавийлиги 
борган 
сари 
ортиб 
бормоқда. 
Жамиятнинг 
ривожланиши 
электронбизнеснинг ривожланиши ва бошқарилиши учун янгидан-янги 
имкониятлар яратиб бермоқда. Масалан, маълумотларни булутли 
усулда сақлаш ва уларни бошқариш ҳизматлари бизнес учун мисли 
кўрилмаган имконияталар яратиб бермоқда. Энди фирма ва 
ташкилотлар иш юритиш учун офис майдонлари, дата-марказлар талаб 

---

66 
қилмайдилар, информатион тизимлар яратишга эса катта миқдордаги 
инвестициялар жалб қилишнинг ҳожати қолмайди. 

Електрон бизнес соҳасидаги компанияларнинг капитализацияси 
фойдаланувчилар сонига ва улар сонининг кўпайишига боғлиқ бўлиб 
қолади
. Бу эса компанияларга сотувдан катта миқдордаги даромад 
олинишларига сабаб бўлади. Масалан,