316
бормоқда. Стартап компаниялар кейинчалик ривожланиш мақсадларида
ўзларининг шахсий криптовалюталарини ҳам чиқаришлари мумкин.
Инвесторлар эса бу криптовалюталарни сотиб олиб, стартап муваффақиятли
бўлган тақдирда яхшигина фойда олишлари мумкин. Хозирги кунларда жуда
кўп
ИCО
лар ташкил этилмоқда ва улар томонидан жалб этилган молиявий
ресурслар миқдори бўйича янгидан-янги рекордлар қўйилмоқда. Масалан,
Мозилла
браузерининг аввалги бош директори Брендан томонидан ташкил
этилган
Браве
стартапи
ИCО
воситасида 30 секунд давомида $35 млн маблағ
йиға олди. Нега бизнинг ватанимизда бундай технологияларга қизиқиш
унчалик катта эмас? Чунки, биринчидан, биздаги банк-молия мутахассислари
янги технологияларга жуда эхтиёткорлик билан муносабатда бўладилар,
иккинчидан, улар текшрилган ва узоқ муддат қўлланилган технологиялардан
фойдаланишни афзал кўрадилар ва учинчдан, банк-молия соҳасидаги
мутахассисларнинг амалий ва назарий тайёргарлиги рақамли
технологиялар
нуқтаи-назаридан етарли даражада эмас. Аммо Кипр, Япония, Россия, Хитой,
Сингапур, Германия, Канада ва АҚШ давларлари аста-секин рақамли
электрон валуйталара ўтишни режалаштиришмоқда. Масалан, 2016 йилинг
бошида Хитой Халқ банки криптовалютага ўтиш режасини эълон қилди ва
хозирги кунларда нақд пулларни аста секин блокчейнларга ўтказиш учун
керакли бўлган чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Хитой мамлакати
фуқаролари учун бу иш ҳеч қандай ноқулайлик туғдирмайди,
чунки бу
тизимдан фойдаланиш хозирги пайтда фойдаланиладиган
WеЧат
ёки
Алипай
тизимларидан унчалик фарқ қилмайди. Аммо бу ўзгариш бизнес
учун катта аҳамиятга эга бўлади, чунки бунда орадаги воситачилар йўқолади.
Узбек миллий валютаси – сўмни ҳам блокчейнга ўтказиш давлатга бир
қанча муаммоларни ҳал қилиш имконини берар эди. Шу жумладан:
Жорий банк операцияларининг шаффофлигини ошириш;
Давлат сектори самарадорлигини ошириш;
Иккиламчи ва яширин банк секторини йўқ қилиш;
Давлат аппаратидаги бюрократияни енгиш;
317
Солиқлар тўлаш жараёнини мукаммаллаштириш орқали, солиқ
тўламаслик холатларига қарши самарадор курашиш;
Електрон тижоратнинг ривожланишига янгиимкониятлар бериш;
Ҳалқаро валюта-кредит ресурсларини Ўзбекистон иқтисодиётига кенг
жалб қилиш;
Молия-кредит муассасаларининг ишини янада такомиллаштириш ва
бошқалар.
Бундай хатти-ҳаракатларнинг муваффақиятли
равишда ривожланиши
учун мамлакатимизда тўрт хилдаги йўналиш таклиф этиш мумкин:
Биринчи сценарийда бит сўм муомалага чиқарилиши мумкин. Ўзбек
миллий валютасини блокчейнга ва рақамли форматга ўтказиш унга бир
қанча афзалликлар бериши мумкин, аммо бу ҳолда бир қанча
муаммоларни қонунчилик асосида тўғри ҳал қилишга тўғри келади.
Масалан, ушбу блокчейнни ким бошқаради ва унга давлат мақоми
бериладими ёки у корпоратив мақомга эга бўладими? Бит сўм ички ва
ташки бозорда қандай ишлатилади ва ким томонидан назорат қилинади?
- деган саволларга ҳам конкрет жавоблар топиш лозим бўлади.
Иккинчи йўналишда Ўзбекистонда давлат блокчейн тизими ташкил
қилинади ва у ўзида турли молиявий институтларнинг
функцияларини
қамраб олади. Бундай институтлар жумласига банклар, депозитарийлар,
пенсия фондлари, солиқ идоралари ва бошқаларни киритиш мумкин. Бу
амал солиқ тўлаш ва маблағларни фондларга ўтказиш ишларини
автоматлаштириш имконини беради.
Учинчи имконият эса криптовалютани алоҳида ташкилотларда ёки
ҳудудларда ҳаётга тадбиқ қилинади ва бу соҳада етарлри тажрива
тўпланганидан сўнг, бу иш республика миқёсида амалга оширилади
(
масалан, Ўзбекистон Республикасидаги очиқ иқтисодий худудларда ёки
чет эллик мутахассислар ёрдамида инновацион корхоналарда
).
Охирги, тўртинчи имконият эса
Российдагидек Марказий банк
томонидан рақамли криптовалюталар билан ишлашни амалга
318
оширадиган пилот лойиҳани ишга туширишдир (
мастерчейн лойиҳаси
).
Ушбу пларформа бозор иштирокчиларининг электрон усулда ўзаро
маълумот алмашиниши ва блокченларда идентификация қилинишиучун
мўлжаллангандир. Бу тизим аста секин, критпотажриба ошиб борган
сари бир қанча давлат интерактив ҳизматларининг ҳам блокчейнга
ўтказилишини таъминлаши мумкин.
Республикамизда криптовалюта бўйича
малакали мутахассисларнинг
жуда камлиги ва бу соҳадаги тажриба озлигини ҳисобга олган тарзда бу
йўналишда малакали мутахассислар тайёрлашни ҳам амалга ошириш замона
талаби бўлиб қолмоқда. Лекин блокчен технологияларни ҳаётга тадбиқ
қилиш ва ўзбек криптовалютасини чиқарич инновацион ғоясини қадам ба
қадам амалга ошириш ҳозирданоқ бошлаб йўлга қўйилиши керак бўлган ҳаёт
тақозосидир. Чунки дунёдаги кўпчилик ривожланган мамлакатлар
ўзларининг миллий ёки корпоратив криптовалюта лойиҳаларини амалга
ошимоқдалар ва улар кейинчалик барча рақамли
криптопулларга эгалик
қилиб, бошқа мамлакатларни бу жараёндан сиқиб чиқаришга ҳаракат
қиладилар. Давлатнинг монетар сиёсатидаги энг муҳим амаллардан бири пул
эмиссиясини назорат қилиш бўлгани учун, криптовалютадан воз кечиш
келажакда мамлакатдаги молия-кредит тизимини ва унинг жаҳон молия
кредит тизими билан алоқаларини сезиларли равишдаиздан чиқишига олиб
келиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: 
