Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

Интернет тармогидаги фирибгарликларнинг турлари 
Интернетдаги кўпчилик фойдаланувчилар ундан ўзлари учун керакли 
бўлган маълумотларни қидирадилар, қизиқарли мусиқа ва филмларни ёзиб 
оладилар, блогларда ёки турли чатларда ёзишмалар қиладилар, ижтимоий 
тармоқларда бошқа инсонлар билан танишадилар, турли маҳсулотлар сотиб 
оладилар ёки ҳизматлардан фойдаланадилар, қизиқарли сайтларга кирадилар, 
электрон почтадан фойдаланадилар ва шуларга ўхшаш турли-туман ишларни 
амалга оширадилар. Лекин кунлардан бир куни улар жуда қисқа вақтда 
каттагина пул ишлаб олиш хақидаги таклиф билан тўқнаш келадилар. Ушбу 
таклиф шунчалик қизиқарли, ишонарли, чиройли ва фойдали қилиб 
тушунтириладики, интернетда ишловчи оддий (
ва лақма
) фуқаронинг унга 
ишонмасдан иложиси қолмайди. Озгина пул сарф қилиб, каттагина маблағ 
ишлаб олишга қизиқиш шунчалик бўладики, бу инсон кўрсатилган электрон 
(
ёки почта ёхуд банк ҳисоб рақамига
) манзилга талаб этилган пулни ўтказади 
ва чидам билан яхшигина даромад олишни кута бошлайди. Лекин афсуски, 
бу биродаримиз қанча кутгани билан орзу қилган пулини ололмайди, 
фирибгар эса унга ўхшаш бошқаларни ҳам чув тушира беради. Хозирги 
пайтда шунга ўхшаш фирибгарликлар интернет тизимида кенг миқёсда 
амалга оширилаяпти ва содда ҳамда ишонувчан инсонлардан пул олишнинг 
янгидан-янги усуллари кашф қилиниб, хаётга бемалол тадбиқ қилинаяпти. 
Бундай 
виртуал 
фазо 
фирибгарларининг 
жавобгарликка 
тортила 
олинмаслиги, уларнинг аноним равишда ишлаши ва ишонувчан 
инсонларнинг жуда ҳам кўплиги бундай «
тадбиркорлик фаолияти
» нинг 
ўзига хос ёқилғиси сифатида намоён бўлаяпти. Кўпчилик фойдаланувчилар 

---

250 
интернетда ҳам худди реал хаётдагидек қонун ва қоидалар амал 
қилаётганлигини тушунмайдилар ёки тушунишни истамайдилар. Агар хаётда 
картадан ёки бирор турдаги қимордан катта ютуқ олиш мумкин эмаслигини 
кўпчилик билсада, улар интернетдаги худди шундай фаолият турларидан 
катта пул ишлаб олиш мумкин деб ўйлайдилар. Лекин шуни аниқ ва равшан 
қилиб таъкидлаш мумкинки, «
текин овқат фақат қопқондагина бўлади
». 
Хақиқий пулларга ўхшаш электрон пуллар ҳам хеч ерда йўқдан бор бўла 
олмайдилар. Интернет эса маълумот узатиш ва алмашиниш воситасигина 
холос. Пул ишлаш учун асосий воситалар эса фақатгина қандайдир махсулот 
ишлаб чиқариш ёки хизматлар кўрсатишдир. Бу холатни интернетга тадбиқ 
қилсақ, қуйидагини оламиз: интернетда пул ишлаш учун унда интеллектуал 
мулк яратиш керак ёки унда кўпчилик учун керакли бўлган қандайдир 
хизматлар кўрсатиш лозим. Фирибгарлик билан боғлиқ бир аскияни 
келтирамиз: «
Ендигина иш бошлаган компютер хакери бошқасидан 
компютер форумида суради:
- 
Менга айтингчи, қандай қилиб интернетда пул ишлаш мумкин? 
- Менга 20 доллар юборсанг, мен сенга айтиб бераман, - деди малакали 
хакер бошловчи хакерга. 
- Хозиргина пул юбордим. 
- Интернетда ана шундай қилиб пул ишланади!»