Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

ФинеарГроуп
компаниясининг 
Блокчаин 
Висион 
(
ҳттп://www.блоcкчаин.висион)
конференсиясида 
ИБМ
нинг 
Франсиядаги блокчейн бўйича рахбари Лука Компарини блокчейн 
тахнологиясини банк соҳасида ишлатиш учун зарур бўлган кўрсатгичларни 
аниқлаб беришга ҳаракат қилди. Унинг фикрича, бу кўрсатгичлар 
қуйидагилар бўлиши мумкин: 

Идентификация жараёнини бошқариш:
бу кўрсатгич 
бусинесс то 
бусинесс (
Б2Б
) 
тармоғида жуда катта аҳамиятга эга, яъни, келишув 
тузилаётган ҳамкор ҳақида иложи борича кўпроқ маълумотларни 

---

94 
билиш имкониятига эга бўлиш. 

Консенсус (келишув – ПоW ва ПоС)нинг модулли алгоритми: 
аммо 
хозирги даврда ишнинг бажарилишини тасдиқлаш жуда секин 
бажарилади ва қимматга тушади. Шарт-шароитдан келиб чиққан холда, 
консенсус алгоритмини ўзгартириш имкониятини ҳам кўзда тутмоқ 
керак. 

Кафолатланган конфиденциаллик: 
транзаксияларнинг оммавий 
бўлиши унчалик шарт эмас. 

Бухгалтерия китоби аудит учун доимо тайёр
: операциялар 
конфиденсиал холда бўлсалар ҳам, улар назорат қилувчи органлар учун 
очиқ бўлиши керак. 

«масштаблаштириладиган» блокчейн
: идеал холатда блоклар 
занжири катта сондаги келишувларни таъминлаши лозим. 

узоқ муддат фаолият кўрсатувчи блокчейн
: хозирги кунда мавжуд 
бўлган тўлов тизимлари анча аввал пайдо бўлган. Блокчейнга 
асосланган янги тизимлар эксиларининг давоми бўлиши керак. Биз эса 
келажакда хосил бўлиши мумкин бўлган муаммоларни олдиндан 
билиш имкониятига эга бўлишимиз лозим. 
Шундай қилиб, 
ИБМ
компаниясининг нуқтаи-назаридан, хозирги даврда 
блокчейн технологияси ўз ривожланишининг бошланғич босқичида турибди 
ва у хозирча банк-молия секторининг талабларига тўлиқ жавоб бера олмайди. 
Асосий муаммолар сифатида блокчейнда хозирча «
масштаблаштириш
» ва 
транзаксияларнинг конфиденсиаллаги таъминланмаган. Шунга қарамасдан, 
ИБМ
компаниясининг мутахассислари жорий холатни таҳлил қилган холда 
блокчейндан фойдаланиш фақатгина банк сектори билан чегараланиб 
қолмаслигини ва унинг 
Б2Б, Г2C, Г2Б
каби бизнес оламининг барча 
соҳаларига тадбиқ қилиниши мумкинлигини тан олдилар. Булардан ташқари, 
кўп иштирокчиларга эга бўлган банк лойиҳаларида тизимларнинг ўзаро 
мулоқотида келишувларни мослаштириш ҳам назарда тутилиши керак. 
Аммо, хозирги даврдаги банк тизимларининг бир турда эмаслиги худди шу 

---

95 
талабларнинг бажарилишига монеълик қилади. Шу холат билан боғлиқ холда 
Ден Миллманнинг қуйидаги фикрини келтириш мумкин: «
Ҳар қандай 
ўзгаришларнинг сир-асрори эскилик билан курашиш эмас, балки барча куч-
қувватни янгилик яратиш учун сафарбар қилишдир
».
Е
нди эса кетма-кет равишда турли даврларда хосил бўлган ва ўзига хос 
экосистема яратган блокчейн технологияларининг бир қанча вариантларини 
кўриб чиқамиз. Буни аввало биткоин блокчейни ва унинг яратилиш тарихи 
билан танишишдан бошлаймиз. Биткоин 1999 йилда