Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2022 йил " " апрелдаги

4.3. Ўзбекистоннинг Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлишининг 
иқтисодиёт тармоқларига таъсири ва истиқболлари 
ЖСТ халқаро савдо муносабатлари учун қулай ҳуқуқий тизимни 
тақдим эта оладиган чексиз имкониятлар эшиги саналади. Қабул қилинган 
ҳужжатлар давлатларнинг ўз савдо сиёсатларини келишилган тартибда олиб 
боришларини талаб қилади. Бундан кўзланган мақсад жаҳон савдосида 

---

65 
мамлакатда мавжуд бўлган иқтисодий тармоқларга кўмак беришдан 
иборат.ЖСТнинг асосий функцияларидан бўлган савдони либераллаштириш, 
савдо битимлари, халқ фаровонлиги уни турмуш тарзини юксалтиришдан 
иборат. Шунингдек, ички бозорни эркинлаштиришни таъминлаш.ЖСТ га аъзо 
мамлакатларда чет эл корхоналарида ишлаб чиқарилган сифатли ва арзон 
маҳсулотлар ички кичик рақобатбардош бўлмаган корхоналарнинг инқирозга 
учрашига сабаб бўлади.
Ўзбекистон учун кутиладиган натижа нима бўлади? Бунинг учун 
мамлакатимиз томонидан яратилган имкониятлар ва яратилган шароитлар 
тайёргарлик даражаси аҳамиятлидир. 
Бунинг учун : 
— иқтисодиётни эркинлаштириш ва саноат тармоқлари баравар 
ривожланишини тартибга солиш; 
— нарх-навони тартибга солиш ва мақбул солиқ тизимини вужудга 
келтириш; 
— алоҳида секторлар ва ишлаб чиқаришда субсидияларни сақлаш; 
— товарларни стандартлаш ва сертификация қилиш тизимини тартибга 
солиш; 
— хориж сармоялари жозибадорлигини ошириш; 
— импорт ва экспорт бож тўловлари тарифини тартибга солиш талаб 
қилинади. 
ЖСТга аъзо бўлиш учун ҳар бир давлат ўртача 8-10-15 йилни ташкил 
қилади. Ўзбекистонда 2017 йилдан бошлаб ижобий силжишлар кузатилмоқда. 
Аммо иқтисодиёт тармоқларининг устувор йўналишларида давлатнинг юқори
улуши сақланиб қолмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2020 йил
4 февраль куни қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини чуқур қайта ишлаш ва озиқ-
овқат товарлари сифатини ошириш масалаларига бағишланган йиғилиш 
ўтказди. Мазкур йиғилиш доирасида ЖСТ стандартларига экспорт 
товарларимизнинг жавоб бермаслиги ҳамда импорт товарларнинг кириб 
келиш пайти уларни текширувдан ўтказиш қийинчилик туғдираётгани ҳақида 
гапирилди. Озиқ-овқат маҳсулотларини синаш бўйича Жаҳон савдо 
ташкилотининг талабларига мос 775 та стандарт бўлса, мамлакатимизда 
уларнинг 100 таси жорий қилингани, 100 дан ортиқ лабораториядан атиги 10 
таси халқаро даражада аккредитациядан ўтгани танқид қилинди. Шунингдек, 
миллий маҳсулотларимизнинг экспорти имконияларини қийинлаштириши 
ҳақида ҳам қайд этилди.
Мева-сабзавот маҳсулотларининг асосий экспорт бозорлари Россия, 
Қозоғистон, Қиргғизистон ва Покистонга тўғри келади. Боғдорчилик, ва 

---

66 
узумчилик каби қишлоқ ҳўжалигининг тармоқлари жадал суръатларда 
ривожланди. Демак, 2020-йил январ-декабр ойларида экспортнинг умумий 
ҳажмида мева ва сабзавотларнинг улуши 6,7 фоизни ташкил этди. 
2020-йил январ-декабр натижаларига кўра мева-сабзавот экспортининг 
қиймат жиҳатидан энг катта ҳажми Россия Федерациясига тўғри келади (мева 
ва сабзавотларнинг умумий ҳажмининг 25,3%), бу Афғонистонга экспорт 
ҳажмидан 5,2 баравар кўпдир. 
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг экспорт-импорт салоҳиятини 
кучайтириш. Агроспорт экспорти Ўзбекистоннинг иқтисодий ривожланиши 
учун жуда муҳим аҳамиятга эга, чунки бу аввало асбоб-ускуналар, 
истеъмолчилар товарлари, валюталарни тўплаш ва молиявий барқарорликни 
қўллаб-қувватлаш учун ишлатиладиган валюта тушумларининг асосий 
манбаи ҳисобланади. Озиқ-овқат маҳсулотларини импорт қилиш зарур, лекин 
фақат ҳал қилувчи товарларга ва ишлаб чиқариш Ўзбекистонда фойда 
келтирмайдиган товарларга керак. 
Сўнгги йилларда озиқ-овқат маҳсулотларининг барқарор импорти 
маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни ички бозордан четлаштиришга ва 
Ўзбекистоннинг озиқ-овқат маҳсулотларининг хорижий мамлакатларга 
қарамлигини оширишга олиб келди. Ҳукуматнинг сиёсати вазиятни яхшилаш 
ва қарамликни камайтириш учун маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни бундан 
ҳимоя қилиш эди. 
Хўжалик маҳсулотларига ва қишлоқ хўжалиги хом ашёсига импорт 
божларининг ўртача даражаси Жаҳон савдо ташкилотига аъзо ёки 
иқтисодиёти ривожланаётган айрим бошқа мамлакатларга қараганда пастроқ. 
2001 йилда агросаноат товарлари гуруҳи учун ўртача тортилган тариф 15% 
атрофида эди. 
ЖСТ талабларига мувофиқ, Ўзбекистон тариф ставкалари мажбурийлиги 
бўйича мажбуриятларни қабул қилиши керак.Ўзбекистон ЖСТга аъзо 
бўлганидан сўнг, божхона тарифлари учун бошланғич мажбурий 
даражасининг ўртача тортилган ставкасини 40-45% гача ошириш керак 
бўлади, ва якуний боғланиш даражаси ставкаси 32-35% гача кўтарилиши 
керак. . Ушбу тактикадан келиб чиқиб, Ўзбекистон ушбу мамлакатлар билан 
таққосланадиган божхона муҳофазаси даражасига эга бўлади. Бироқ, ЖСТга 
аъзо давлатлар ставкалар 15% атрофида бўлишини ва амалга ошириш даврида 
янада пасайишни талаб қиладилар. 
Ўзбекистон импорт божлари учун мумкин бўлган лимитларни 
белгилашда табақалаштирилган ёндашувдан фойдаланиши керак: унчалик 
сезгир бўлмаган товар гуруҳлари учун импорт ҳажми паст бўлган товарларга 
тарифлар сезиларли даражада пасайтирилиши керак. 

---

67 
Музокаралар чоғида Ўзбекистон импорт қилинадиган товар этказиб 
берувчилар томонидан импортнинг юқори ҳажмини ёки демпинг нархларидан 
фойдаланишни тўхтатадиган тариф квотаси ва махсус ҳимоя чораларига 
рухсат олиши керак. 
Қўшилиш бўйича музокаралар жараёни Уругвай музокараларида 
қатнашмаган 
барча 
давлатлар 
(шу 
жумладан, 
Ўзбекистон) 
ўз 
мажбуриятларини "ҳақиқий аъзолари билан келишилган шартларда" 
белгилаши шарти билан мураккаблашмоқда. Бундай ҳолатда, одатда, 
бошланғич давр қўлланилмайди ва ЖСТнинг тўлиқ аъзолари билан икки 
томонлама ва кўп томонлама музокаралар давомида тариф ставкалари 
белгиланади. ЖСТ талабларига мувофиқ импортни тартибга солишнинг 
либерал тизимини яратиш самараси мураккаб ва ноаниқ бўлади. 
Импортни эркинлаштириш мамлакатга этказиб бериладиган ўзига хос 
товарларнинг сезиларли даражада кўпайишига ва савдо балансининг 
ёмонлашишига олиб келиши мумкин. Бундай шароитда ташқи иқтисодий 
сиёсат миллий ва минтақавий даражаларда озиқ-овқатга нисбатан 
мустақилликни 
таъминлаш 
учун 
маҳаллий 
агросаноат 
ишлаб 
чиқарувчиларини хорижий этказиб берувчилар рақобатидан ҳимоя қилишга 
ёъналтирилган бўлиши керак. Ҳатто ривожланган давлатларда ҳам - ЖСТга 
аъзо бўлганларнинг ички қишлоқ хўжалиги бозорини ҳимоя қилиш 
механизмлари мавжуд. Пахта ва ғаллага стратегик аҳамиятга эга мақом бериш 
қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларини қўллаб-қувватлаш шаклларидан 
бири бўлиши мумкин. Маҳаллий қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчилари 
томонидан етарли бўлмаган миқдорда (шакар, ўсимлик мойи) ишлаб 
чиқариладиган божхона тўловлари имтиёзларидан фойдаланган ҳолда импорт 
қилинадиган қишлоқ хўжалик маҳсулотларига квота тизимини жорий этиш 
зарур бўлади. 
Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлишнинг тармоқ хатарлари, зарарлари 
ва фойдаларини баҳолашда табақалаштирилган ёндашув зарур. Импорт 
тарифларининг пасайиши, авваламбор, бюджет даромадларига таъсир қилади, 
аммо қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига таъсир қилмайди. Бундан ташқари, 
миллий қонунчиликни ЖСТ талабларига мувофиқлаштирилиши маҳаллий 
озиқ-овқат маҳсулотларини экспорт қилувчиларни қўллаб-қувватлаши керак. 
Тўқимачилик маҳсулотлари экспорти ҳажмининг ўсишини тўғридан-
тўғри тайёр маҳсулот ишлаб чиқаришни ислоҳ қилиш ва пахта хом ашёси 
ўрнига қўшимча қийматни шакллантириш натижасида кўриб чиқиш мумкин. 
Масалан, 2020-йил январ-декабр ойлари охирида тўқимачилик маҳсулотлари 
1,92 миллиард доллар миқдорида экспорт қилинди, бу умумий экспорт 

---

68 
ҳажмининг 12,7 фоизини ташкил этди ва 2019-йил январ-декабр ойларига 
нисбатан 18,1 фоизга ўсди. 
Тўқимачилик маҳсулотлари экспорти таркибида пахта иплари (48,9%), 
шунингдек, тайёр трикотаж ва тикувчилик маҳсулотлари (26,4%) асосий 
улушга эга. 2020-йил январ-декабр ойларида дунёнинг 70 мамлакатига 498 дан 
ортиқ турдаги тўқимачилик маҳсулотлари экспорт қилинди. 
Тўқимачилик маҳсулотлари экспортининг энг катта улуши Россия 
Федерациясига (655,5 млн. Доллар – 34,1%), Хитойга (438,2 млн. Доллар – 
22,8%) ва Қирғизистонга (283,9 млн. Доллар – 14,8%) тўғри келади. 
Хизматлар экспорти ҳажми 2020-йил январ-декабр ойларида 2,004 
миллиард долларни ёки савдо экспорти умумий ҳажмининг 13,2 фоизини 
ташкил этди ва 2019-йилнинг шу даврига нисбатан 41,7 фоизга камайди. 
Транспорт хизматлари (71,0%), саёҳат (туризм) (12,8%), телекоммуникатсия, 
компютер ва ахборот хизматлари (8,3%) ва бошқа бизнес хизматлари (2,9%) 
хизматлар экспортининг улушига тўғри келади. 
Шу билан бирга, бошқа хизматлар (5,0%) қурилиш (2,2%), молиявий 
хизматлар (1,0%), суғурта ва пенсия хизматлари (0,9%) ва бошқаларнинг энг 
катта улушига тўғри келади. 
Ҳисобот даврида импорт 21,17 миллиард долларни ташкил этди (ўсиш 
суръатларининг пасайиши, 2019-йил январ-декабрга нисбатан 12,8 фоизни 
ташкил этди). Унинг таркибидаги асосий улушни машинасозлик ва транспорт 
ускуналари (37,6%), саноат товарлари (16,9%), шунингдек кимёвий моддалар 
ва шунга ўхшаш маҳсулотлар (13,7%) эгаллайди. 
Шунингдек, товарлар импорти динамикасини таҳлил қилиш шуни 
ко’рсатдики, 2020-йил январ-декабр ойларида 2019-йилнинг шу даврига 
нисбатан товарлар импорти ҳажми 1,91 миллиард долларга камайиб, 19,95 
миллиард долларни ташкил этди, хизматлар импорти эса 1,21 миллиард 
долларга етди. 
2020-йил декабр ойида импорт 2,4 миллиард долларни ташкил этди, 
2019-йилнинг шу ойига нисбатан 119,3 миллион долларга ўсди. 
2020-йилнинг чораклик таҳлили шуни ко’рсатдики, товарлар ва 
хизматлар импорти 2019-йилнинг шу даврига нисбатан биринчи чоракда мос 
равишда 2,03 миллиард долларга (-29,9%), иккинчисида 1,18 миллиард 
долларга (-19) камайган. , 7%) III йилда – 1,26 миллиард долларга (-18,9%). 
Фақатгина 2020-йилнинг Ⅳ чорагида импорт ҳажми деярли 2019-йилнинг Ⅳ 
чорагидаги ҳажмга тенглашди. 
Товарлар импортининг қисқаришининг умумий фонига қарамай, 
товарларнинг айрим гуруҳлари ко’паймоқда, масалан, тиббий ва 
фарматсевтика маҳсулотлари – 1,17 млрд. Доллар (ўсиш 24,6%), эфир 

---

69 
мойлари, резиноидлар ва парфюмерия моддалари, ҳожатхона воситалари, 
жилолар ва ювиш воситалари – 237,9 миллион доллар (+ 21,5%), донли 
маҳсулотлар ва улардан олинадиган маҳсулотлар – 733,2 миллион доллар (+ 
36,1%). 
Сўнгги йилларда МДҲ давлатлари ва бошқа хорижий мамлакатлар 
билан импорт улушини сақлаб қолиш динамикаси, бу чегаралар ичида 36,5: 
63,5 нисбатни ташкил этади. 
Умуман олганда, 2020-йил январ-декабр ойларида Ўзбекистон 
Республикасига 147 мамлакатдан товарлар ва хизматлар импорт қилинди. 
Импортнинг учдан бир қисми (15,23 млрд. Доллар) Хитой (йирик импортдаги 
улуши 21,3%), Россия Федерацияси (19,7%), Корея Республикаси (10,0%) каби 
йирик шерик мамлакатларга тўғри келади. , Қозоғистон (9,9%), Туркия (5,1%), 
Германия (3,6%) ва Чехия (2,4%). 
Республика импорти таркибида Тошкент шаҳрининг салмоқли улуши 
қайд этилди, бу 44,7% ёки 9,47 млрд долларни ташкил этади, энг кичик улуш 
Қорақалпоғистон Республикасида қайд этилган – 0,8% ёки 176,3 млн АҚШ 
доллар. 
Хизматлар импорти ҳажми 2020-йил январ-декабр ойларида 1,21 
миллиард долларни ёки унинг умумий ҳажмининг 5,7 фоизини ташкил этди ва 
2019-йилнинг шу даврига нисбатан 49,9 фоизга камайди. Хизматлар 
импортининг асосий қисмини саёҳат (туризм – 36,4%), бошқа бизнес 
хизматлари (15,2%), транспорт хизматлари (13,2%) ва телекоммуникатсиялар, 
компютер ва ахборот хизматлари (10,7%) ташкил этади. Бундан ташқари, 
бошқа хизматлар хизматларнинг умумий импортининг 24,5 фоизини ташкил 
этди, шу жумладан интеллектуал мулк объектларидан фойдаланганлик учун 
тўловларнинг юқори қисми(9,3% ), қурилиш хизматлари (8-9%), техник 
хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш хизматлари (3-4 %) ва бошқалар. 
2021 йил 13 сентябрь куни АОКАда ўтказилган матбуот анжуманида 
Марказий 
банк 
раиси 
ўринбосари 
Беҳзод 
Ҳамроев, 
«Меҳнат 
унумдорлигинининг ошиши инфляцияни пасайтиришнинг энг асосий 
омилидир. Яшил иқтисодиётга ўтиш ва бошқа макроиқтисодий 
кўрсаткичларнинг барқарорлашуви инфляция пасайишига ёрдам беради. 
Бундан ташқари, охирги 4-5 йилдан бери кўриб чиқилаётган мавзу бор – 
Жаҳон савдо ташкилотига қўшилиш масаласи. Ўрта муддатли истиқболда 
ташкилотга аъзолик ҳам инфляциянинг яхшигина пасайишига замин яратади. 
Буни Россия ва Қозоғистон мисолида ҳам кўришимисз мумкинки, ЖСТга 
аъзолик бу мамлакатларда инфляцияга бевосита таъсир ўтказган. Кўпчилик 
шундай савол билан мурожаат қиляпти: нимага 5 фоиз даража белгиланган, 
масалан, 6-7 фоиз ёки 3 фоиз эмас? Бу кўрсаткич асосий савдо 

---

70 
мамлакатларимиздаги инфляция даражасидан келиб чиқиб белгиланган 
миқдор. Энг катта савдо ҳамкорларимиз Россия, Қозоғистон ва Туркия каби 
мамлакатларда ўрта муддатли инфляция даражаси 4-5 фоиз атрофида. Биз ҳам 
шу давлатлар каби 5 фоизлик кўрсаткичга тушира олсак, миллий валютага 
босим ҳам камаяди. Курс барқарорлиги, меҳнат унумдорлиги, рақобат ва 
эркинлаштириш инфляциянинг паст даражада ушлаб турилишини 
таъминлайдиган омиллардир», – дея таъкидлаганди. 
Ўзбекистон ЖСТ билан ҳамкорлик доирасида аъзо мамлакатлар 
томонидан юборилган саволларга жавобларни тақдим этиш жараёнини 
бошлади. Берилган саволлар нархни тартибга солиш, хориж валютасига талаб, 
Ўзбекистон бозорига хориж товарлари ва хизматларининг киришини тартибга 
солиш, божхона божларини тартибга солиш ва бошқа қатор мавзулар билан 
боғлиқ эди. 2019 йилда ЖСТ билан ишлаш бўйича Идоралараро Комиссия 
Котибиятининг тавсияларига мувофиқ айрим вазирлик ва идораларнинг
ишчи гуруҳлари тузилди. Мазкур гуруҳлар қуйидаги йўналишлар бўйича 
фаолият олиб бормоқдалар:
➢
Санитария ва фитосанитария чора-тадбирлари, савдонинг техник
тўсқинликлари масалалари бўйича маълумотлар тайёрлаш;
➢
Қишлоқ хўжалигини қўллаб қувватлаш ва экспорт субсидиялари 
бўйича маълумотлар тайёрлаш;
➢
Савдо хизматларига таъсир кўрсатувчи сиёсий чора-тадбирлар бўйича 
маълумотлар тайёрлаш;
➢
Интеллектуал мулк ҳуқуқининг савдо жиҳатлари бўйича ЖСТ битими 
доирасида маълумотлар тайёрлаш;
➢
Хизматлар соҳасида тариф чегирмалари ва мажбуриятлари бўйича 
таклифлар тайёрлаш;
➢
Ўзбекистондаги мавжуд қонун хужжатларини ЖСТ талабларига 
жавоб берадиган ҳолатга келтириш;
Ўзбекистоннинг ЖСТга аъзо бўлишини иқтисодиётнинг турли 
соҳаларига таъсирини баҳолаш бўйича тадқиқотларни олиб бориш.
ЖСТга аъзо бўлишнинг Ўзбекистон фармацевтика саноатига 
оқибатларини кўришимиз мумкин.