Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2014 йил сонли буйруғига илова

5.4.  Iqtisodiyotda innovatsion klasterlarni shakllantirish zarurati 
Hozirgi  kunda  viloyatlarda  ko‗plab  fundamental  tadqiqotlar  va 
texnologik ishlar, ilmiy-ishlab chiqarish bazasi, intelektual kadrlar mavjud. 

---

182 
 
 
Ammo,  olib  boriladigan  tahlillar  shuni  ko‗rsatib  turibdiki,  etarli 
innovatsion salohiyat bo‗lsa ham  yangi taraqqiy etgan texnologiyalar sust 
ravishda  tadbiq  etmoqda.  Innovatsion  faoliyat  sub‘ektlariga  marketing, 
axborot, huquqiy va boshqa ko‗mak beradigan innovatsion infratuzilmalar 
sust  tashkil  etilmoqda.  SHuningdek,  innovatsion  sohaning  holati, 
innovatsion  mahsulot  va  xizmatlarga  bo‗lgan  talab  va  taklif  to‗g‗risida 
axborot  bazasi  lozim  darajada  rivojini  topmagan,  bu  esa  innovatsiya 
bozorining rivojlanishiga to‗sqinlik qiladi.  
Innovatsion  marketing  ilmiy-texnik  va  yangi  g‗oya,  ishlama  va 
texnologiyalarni  hamda  yaratilgan  intellektual  mulkni  chuqur  va  har 
tomonlama  o‗rganib  uning  natijalarini  zudlik  bilan  ishlab  chiqarishga 
transfera  qilish.  Innovatsion  marketing  resurslari  zamonaviy  ilmiy-texnik 
axborotlar  hisoblanib,  ular  iqtisodiy  qimmat  turadigan  iste‘mol  bozori 
hisoblanadi.  Ularni  qidirish,  tanlash,  maqsadga  yo‗naltirilgan  ishlarni 
rejalashtirish,  amalga  oshirish  va  bular  orqali  o‗z  biznesini  tashkil  etish 
lozim bo‗ladi. 
Innovatsion  marketingni  asosiy  o‗rganadigan  yo‗nalishlari  iqtisodiy, 
tashkiliy,  boshqaruv,  sotsial,  psixologik,  huquqiy  faktorlari  innovatsion 
jarayonlarga o‗z ta‘sirini ko‗rsatadi: 
-  ishlab  chiqarish  korxonalardagi  innovatsion  guruhlarni  ishlari 
tezlik  bilan  tarqalishi  innovatsion  texnologik  bilimlarni  yuksalishiga, 
raqobatbardosh  bosimlarni  boshqa  klaster  bo‗limlarga  o‗tib  korxona 
faoliyatini iqtisodiy o‗sishiga olib keladi; 
-  yangi  bilimlarni  va  texnologiyalarni  tezlik  bilan  rag‗batlantirilishi 
ishlab chiqarishda bo‗limlarni shakllantirishga sababbo‗ladi. 
Oxirgi  o‗n  yilliklar  davrida  yuqori  ishlab  chiqarish quvvatlariga  ega 
bo‗lgan  davlatlarda  klaster  strategiyalari  rivojlanib  bormoqda.  Bu  esa 
dunyo ilm-faniga yangi g‗oyalarni va ishlamalarni yaratish bo‗yicha katta 
saboq  bo‗lmoqda.  Shuning  uchun  bugungi  kunda  ishlab  chiqariladigan 
tovarlarni  sifat  ko‗rsatkichlari  darajasini  oshirishda  zamonaviy  yangi 
nanotexnologiyalar,  asbob  uskunalar,  laboratoriyalar  uchun  aniqlikni  va 
tezlikni  oshirish  uchun  yangi  usullari  mavjud.  Klasterlar  asosan  yuqori 
bilim  darajasi,  talablariga  raqobatbardoshlik  mezonlariga  javob  beradigan 

---

183 
 
 
markazlarda  tashkil  topmoqda.  Hozirgi  vaqtda  klaster  talablari  bo‗yicha 
olib  borilayotgan  ko‗p  ishlar  iqtisodiy  tomondan  rivojlangan  davlatlarda 
kuzatilmoqda.  Klaster  asosan  yangi  g‗oyali  ilm-fan  yutuqlarini  har 
tomonlama  mutaxassislar  ishtirokida  tashkil  etilishi  mumkin  bo‗lgan 
texnologiyalar  va  texnikalar  orqali  olingan  yangi  assortimentdagi 
tovarlarni yoki xizmatlarni zudlik bilan ishlab chiqarishga tadbiq etilishini 
ta‘minlaydigan,  bozor  "chuqurligini"  yangi  talab  uchun  zarur  bo‗lgan 
raqobatbardosh  tovarlar  bilan  ta‘minlashga  yo‗naltirilgan  va  foydani 
olishga  qaratilgan  bo‗lishi  kerak.  Bunday  zamonaviy  talablarga  javob 
beradigan  ilmiy-tadqiqot  ko‗rsatkichlari  bilan  isbotlangan  va  xalq 
xo‗jaligida ishlab chiqarishga yo‗naltirilgan bunday ishlarni kichik biznes 
sub‘ektlarida amalga oshirish maqsadga muvofiq bo‗ladi. 
Klaster  talablari  siyosatini  markazida  esa  har  tomonlama  o‗zaro 
faoliyatlar  bo‗yicha  bog‗lanish  orqali  qatnashuvchilarni  bir-biriga  xizmat 
yuzasidan  bo‗lgan  e‘tibori  va  sadoqati  birgalikda  bajarilayotgan  ishlarni 
tez  va  muvaffaqiyatli  bo‗lishini  ta‘minlaydi.  Klaster  sistemasini  tashkil 
etishda  kichik  va  katta  ishlab  chiqarish  korxonalar  orasidagi  gorizantal 
bog‗lanish  esa  bozorda  bir  guruhga  oid  tovarlarni  zamonaviy  talablariga 
mosligini  ta‘minlaydi.  Zamonaviy  klasterlar,  odatda  bir  yo‗nalishga 
yo‗naltirilgan  bir  qancha  ishlab  chiqarish  bo‗laklaridagi  shu  sohaga 
tegishli  bo‗lgan  firmalarni  maqsadga  yo‗naltirilgan  zanjirni  bo‗laklari 
hisoblanib  doimo  ular  ma‘lum  bir  mahsulotlar  yaratishga  ixtisoslashgan 
bo‗ladi. 
Innovatsion  texnologiyani  xalq  xo‗jaligiga  tadbiq  qilishda  iqtisodiy 
samaradorlikni quyidagi usullarda baholash mumkin: 
yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish uchun uning iqtisodiy va 
ijtimoiy samaradorligni aniqlash; 
yangi  texnika  va  texnologiyalarni  joriy  etish  asosida  ishlab 
chiqarishida  yuqori  ko‗rsatkichlarga  erishish  uchun  texnik  chora-
tadbirlarning qaysi biri foydali ekanligini aniqlash zarur. 
Fan-texnika taraqqiyoti tadbirlari iqtisodiy samarasini hisoblash tartibi 
uslubiy qo‗llanmalarda izohlab berilgan. 
Unga ko‗ra quyilagilarga e‘tibor qaratilgan: 

---

184 
 
 
- kapital  qo‗yilmalarning  iqtisodiy  samaradorligini  aniqlash  bo‗yicha 
namunali metodika; 
- xalq  xo‗jaligida  yangi  texnika,  ixtirochilik  va  ratsionalizatorlik 
tavsiflaridan 
foydalanishning 
iqtisodiy 
samaradorligini 
aniqlash 
metodikasi; 
- korxonalar  va  ishlab  chiqarish  birlashmalari  boshqaruvining 
avtomatlashtirilgan 
tizimining 
iqtisodiy 
samaradorligini 
hisoblash 
metodikasi; 
- boshqaruvning avtomatlashtirilgan tizimi samaradorligini; 
- mehnatni ilmiy tashkil etish, ya‘ni MIT bo‗yicha tadbir-choralarning 
iqtisodiy samaradorligini aniqlash metodikasi; 
- atrof-muhitni  muhofaza  etish  bo‗yicha  chora-tadbirlarni  amalga 
oshirish  uchun  sarflangan  xarajatlarning  iqtisodiy  samarasini  aniqlash 
uchun vaqtinchalik metodika. 
Zamonaviy fan va texnologiya tobora raqobatli bozor kurashiga jalb 
qilib borilmoqda. Fundamental bilimlar va ularning yakuniy mahsuli ilmiy 
texnik  mahsulot  hozirgi  iqtisodiyotning  globallashuvi  sharoitlarida 
davlatlarning geosiyosiy manfaatlarini amalga oshirishning muhim omiliga 
aylanmoqda. 
Aholining turmush farovonligi o‗sishi, mamlakatning iqtisodiy o‗sish 
sur‘ati,  ta‘lim,  fan  va  madaniyatning  rivojlanishi,  mudofaa  qobiliyati 
bevosita  yuqori  texnologiyali  kompleksni  tarkibiy  va  texnologik  jihatdan 
qayta  tuzishga  bog‗liq  bo‗lmoqda.  Bu  sohada  yuqori  malakali  ilmiy, 
tadqiqotchi va muhandis kadrlar salohiyati katta rol o‗ynaydi. 
Respublikaning  ilmiy-innovatsion  sohadagi  hozirgi  holati  xo‗jalik 
aylanmasi ilmiy-texnik faoliyatning natijalarini jalb qilish bo‗yicha davlat 
siyosatining asosiy yo‗nalishlari talablarga mos kelmaydi. Amaldagi holat 
fan 
va 
texnologiyalarni 
rivojlantirishda 
yangi 
ustuvorliklarni 
rivojlantirishda yangi ustuvorliklarni ishlab chiqishni talab etadi. 
Innovatsion jarayonlarni rivojlantirish mavjud ehtiyojlar qondirishga 
qaratilgan bo‗lishi lozim. Bular quyidagilarni o‗z ichiga oladi: 
jamoat  ishlab 
chiqarish  tarkibini  o‗zgartiruvchi  va  uning 
samaradorligini  oshiruvchi  texnik  va  boshqa  yangiliklarning  moddiy 

---

185 
 
 
ne‘matlarga  tezkor  o‗zgartirishni  ta‘minlash  maqsadida  innovatsion 
jarayonlarning tashkiliy mexanizmlarini takomillashtirish; 
ilmiy-texnik  rivojlantirish  bo‗yicha  ustuvor  yo‗nalishlarni  asoslagan 
tartibda  tanlab  olish  va  resurslardan  foydalanish  ustuvorliklari  bilan 
muvofiq halda ularni oqilona ta‘qsimlash; 
innovatsion  faoliyatni  rivojlantirish  markazlari,  ilmiy  korxona  va 
muassasalardagi rolini kuchaytirish; 
ilmiy-innovatsion salohiyatni―fan-ta‘lim-ishlab chiqarish‖ o‗rtasidagi 
aloqalarni rivojlantirishni kuchaytirish; 
mahsulot raqobatbardoshligini oshirish; 
iqtisodiyotda  tarkibiy  o‗zgarishlarni  ta‘minlash  maqsadida  ishlab 
chiqarishda fundamental va amaliy tadqiqotlar natijalarini o‗zlashtirish; 
bozor  konyukturasini  dinamikasini  hisobga  olgan  holda  innovatsion 
jarayonlarni tahlil qilish va prognozlash; 
barqarorlashtirish 
va 
texnologik 
inqirozdan 
chiqishga 
ko‗maklashuvchi  yangiliklarni  yaratish  va  ulardan  foydalanish  bo‗yicha 
innovatsion  faoliyatni  faollashtirish  yo‗li  bilan  etakchi  ishlab  chiqarish 
tarmoqlarini texnik va texnologik jihatdan tubdan yangilash; 
iqtisodiyotning real sektorida raqobatbardoshli, murakkab texnologik 
jarayonlarni  boshqarishni  avtomatlashtirish  sohasidagi  mahsulotlarni 
chiqarishga  ko‗maklashuvchi  innovatsion  texnologiyalardan  ishlab 
chiqarishda foydalanish; 
chet  ellik  hamkorlar  bilan  mahalliy  ilmga  oid  mahsulotlarni 
chiqarishni  tashkil  etish  va  ularni  ichki  va  tashqi  bozorlarda  sotish 
bo‗yicha  qo‗shma  korxonalarni  tashkil  etish  uchun  sharoitlarni  yaratib 
berishni ko‗zda tutuvchi tashqi iqtisodiy qo‗llab-quvvatlashni faollashtirish 
zarur. 
Hozirgi 
kunda 
innovatsion 
faoliyatni 
rivojlantirish 
uchun 
quyidagilarga e‘tibor qaratish lozim bo‗ladi (5.4.1-rasm). 
 

---

186