Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2014 йил сонли буйруғига илова

https://www.youtube.com/watch?v=edq07biGpC0
Harvard 
professor Clayton Christensen, disruptive innovation and higher education  
5. 
www.aup.ru
Innovatsiya i ekonomika, chto ix svyazыvaet? 
 
2.3. Innovatsion iqtisodiyotda xizmatlar bozorini rivojlantirish 
Globallashuv  sharoitida  iqtisodiy  rivojlanishida  ilm  fanning  tutgan 
o‗rnini  belgilab  olish  va  uni  chuqur  anglashga  qiziqish  tobora  kuchayib 
bormoqda.  Bilimlar  iqtisodiyotiga  o‗tish  mamlakatda  yangi  bilimlarni 
yangi  texnologiyalarga,  milliy  va  global  bozorlarda  o‗z  haqiqiy 
iste‘molchilarini  topa  oladigan  mahsulot  va  xizmatlarga  samarali  tarzda 
aylantira oladigan yaxlit bir tizimini shakllantirishni talab etmoqda. 
O‗zbekiston  Respublikasida  o‗tkazilgan  Respublika  ―Innovatsion 
g‗oyalar,  ishlamalar  va  texnologiyalar‖,  ―Sanoat  yarmarkasi  va 
kooperatsion  birjalar  yarmarkasi‖da  taqdim  etilgan  ilmiy-tekshirish 
ishlamalari  va  texnologiyalari,  qo‗shma  korxonalarda  ishlab  chiqarilgan 
tovar  va  xizmatlarni  sifat  ko‗rsatkichlari  xalqaro  ISO  standart  talablariga 
mosligi va O‗zbekistonda lokalizatsiya qilingan import o‗rnini bosuvchi va 
eksportga yo‗naltirilgan ko‗plab tovarlar ishlab chiqarilmoqda. 
Yuqori  tartibdagi  raqobat  afzalliklari  (yangi  ilmiy  ishlamalar, 
texnologiyalar,  novotarlarning  innovatsion  monopoliyasi)ga    asoslangan 
innovatsion  rivojlanishi  yangi  sohalar  va  yangi  bozorlarga  faol  bostirib 
kirishni  tashkil  qilish  uchun  katta  strategik  imkoniyatlar  yaratadi.  Bu 
strategik  imkoniyatlar  o‗z  navbatida  iqtisodiy  o‗sishning  sifat  jihatidan 
yangi salohiyatini yaratadilar.  
1.  Birlashmalar,  yutib  yuborishlar  yoki  yangi  va  qo‗shma  korxonalar 
tashkil qilish asosida yangi sohaga kirib borish.  
2. Turdosh sohalarda har tomonlama rivojlanish.  
3. Turdosh bo‗lmagan sohada har tomonlama rivojlanish.  
4. Ishlab chiqarishni yig‗ishtirish va tuzatish.  
5. Aralash har tomonlama rivojlanish va qayta qurish.  
6. Ko‗p millatli har tomonlama rivojlanish.  
Agar  yangi    sohaga    kirib    borishda  yangi  kompaniya  yoki  qo‗shma 
korxonani    tashkil  qilish    strategiyasi    har    tomonlama    rivojlanmagan 

---

71 
 
 
kompaniya tomonidan kuchli va foydali raqobat o‗rinlarini egallash uchun 
qo‗llanilsa,    qoloq  ishlab  chiqarishlarni  yig‗ishtirish  va  tugatish, 
transmilliy  har  tomonlama  rivojlanish  maqsadidagi  qayta  qurish, 
rivojlanish  strategiyasi,  qoidaga  ko‗ra,  kuchli  va  etarlicha  keng  har 
tomonlama rivojlangan koorporatsiyalarda vujudga keladi. 
So‗nggi  yillarda  ko‗plab  olimlar  va  mutaxassislar  tomonidan 
innovatsion 
xizmatlar 
bozorini 
shakllantirish 
va 
boshqarish, 
rag‗batlantirish  yuzasidan  ilmiy-tadqiqotlar  ko‗lami  kengayib  borayotgan 
bo‗lsada, ammo innovatsion xizmatlar bozorining ayrim muhim jihatlarini 
tadqiq  etish  zarur  darajada  emas,  xususan,  mazkur  bozorning  faoliyat 
yuritish  shartlari,  asosiy  sub‘etklarining  o‗zaro  samarali  aloqalarini 
ta‘minlash  omillarini  ochib  berish,  hududlarda  innovatsion  xizmatlar 
bozorini  qo‗llab-quvvatlash  va  rag‗batlantirish  yo‗llarini  aniqlashga 
ehtiyoj  mavjud.  Bundan  tashqari,iqtisodiy  tizimning  muntazam  rivojlanib 
borishi innovatsion xizmatlar bozorini rivojlantirishning yangi modellarini 
ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq etish dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. 
Innovatsion  xizmatlar  bozori  deganda  innovatsion  xarakterga  ega 
bo‗lganxizmatlarni 
yaratuvchilar 
bilan 
shunday 
xizmatlardan 
foydalanuvchilar (iste‘molchilar) o‗rtasidagi innovatsion xizmatlarni sotish 
va  xarid  qilish,  etkazib  berishga  qartilgan  iqtisodiy  munosabatlar 
majmuasini tushunish mumkin
9
. 
Zamonaviy  sharoitlarda  innovatsion  xizmatlar  bozori  deyali  barcha 
hududlarda  (makonda)  mavjud  bo‗lishi  ko‗zda  tutiladi,  shu  bilan  birga 
odatda  innovatsion  xizmatlar  ilg‗or  texnologiyalar,  texnik  va  uskunalar, 
yondashuvlarni  o‗zida  mujassamlashtirgani  sababli,  ular  innovatsiyalarga 
to‗lov qobiliyatiga ega talab yuqori bo‗lgan muhitda kengroq tarkib topadi. 
SHu  nuqtai  nazardan  turli  hududlarda  innovatsion  xizmatlar  bozorini 
rivojlanganlik  darajasi  ko‗p  hollarda  mazkur  hudud  iqtisodiyoti,  xususan 
uning  real  sektorining  rivojlanganlik  darajasiga  mutanosib  ekanligi 
kuzatiladi. 
                                                 
9
Innovatsion  darajasini  aniqlash  bo‘yicha  mezonlar  xususida  Ilmiy  markazning  2015  yil  bo‘yichatayyorlagan  ilmiy 
hisobotining  ―Hududlar  iqtisodiyotini  innovatsiyalar  asosida  rivojlanirishning  mezon  va  ko‘rsatkichlari‖  bo‘limida 
batafsil ma‘lumotlar keltirilgan. 

---

72 
 
 
Hududiy  innovatsion  xizmatlar  bozori  hududda  shakllangan 
innovatsiya  tizimining  eng  muhim  tarkibiy  qismi  hisoblanadi,  chunki  u 
innovatsiyalar  yaratuvchilar  hisoblanadigan  institutlarni  rag‗batlantirish 
orqali yangi innovatsiyalarni paydo bo‗lishiga, innovatsiyalarni amaliyotga 
tadbiq  etish  orqali  rivojlatirishga  intiladigan  korxona,  korxonalar, 
tadbirkorlik 
sub‘ektlarining  innovatsiyalarga  bo‗lgan  ehtiyojlarini 
qondirish uchun asosiy makon vazifasini o‗taydi. 
Agar 
hududiy 
innovatsiya 
tizimi, 
bilimlar, 
texnologiyalar 
innovatsiyalarni  yaratish  va  sotish  bilan  band  bo‗lgan,  o‗zaro  bog‗liq 
tuzilmalar  (korxonalar)ning  hamda  ta‘lim,  ilmiy,  tadbirkorlik  va  notijorat 
korxonalarining  hududiy  darajada  o‗zaro  aloqalarini  ta‘minlaydigan 
huquqiy,  moddiy-moliyaviy,  axborot  va  ijtimoiy  xarakterdagi  tuzilmalar 
ekanini  inobatga  olsak  hududiy  innovatsion  xizmatlar  bozorini  mazkur 
aloqalarni  shakllanishiga  xizmat  qiluvchi  omillardan  biri  sifatida  talqin 
etish mumkin. 
XXI  asrning  ikkinchi  va  uchinchi  o‗n  yilliklardagi  dunyoning 
innovatsion  o‗zgarishlari  ishlab  chiqarishning  postindustrial  iqtisodiy 
uslubining shakllanishi bilan ifodalanadi. Garchi bu jarayon uzoq muddatli 
va  ziddiyatli  bo‗lsada,  hozirdanoq  uning  asosiy  jihatlari  ko‗zga 
tashlanmoqda. 
Birinchidan,  bu  integral  iqtisodiy  tizim.  Bu  xususiy  mulkchilikka 
yo‗naltirilgan,  har  tomonlama  raqobatli  ko‗rinishdir.  Bozor  iqtisodiyoti 
tadbirkorlarning shaxsiy tashabbuslari va innovatsion faolligi bilan hozirgi 
va  kelajakdagi  avlodlar  uchun  munosib  turmush  tarzini  ta‘minlash, 
davlatning  marketing  strategikinnovatsion  funksiyalarini  amalga  oshirish, 
bozor  iqtisodiyotining  davlat  tomonidan  tartibga  solinishi  hamda  inson 
kapitali,  tabiiy  resurslar  muhitini  takror  ishlab  chiqarishni  ta‘minlovchi 
nobozor sektorining rivojlanish darajasi yuqoriligi bilan bog‗lashga imkon 
beradi. 
Ikkinchidan, bu ko‗p ukladli iqtisodiyot bo‗lib, unda har bir iqtisodiy 
uklad  o‗ziga  xos  bo‗lgan  o‗rin  egallab,  boshqa  ukladlar  ustidan 
hukmronlik  qilmaydi  va  ular  bilan  birlashadi.  Bu  erda  gap  turli 
ukladlarning optimal tarzda birlashuvi va hamkorligi haqida boradi: 

---

73 
 
 
- texnologik  o‗sishni  amalga  oshiruvchi,  monopoliyaga  qarshi  kurash 
bo‗yicha  kuchli  nazorat  ostida  bo‗lgan  ishlab  chiqarish  markazlashuv 
darajasi  yuqori  tarmoqlarda  ishlab  chiqarish  strukturasini  o‗zgartiruvchi 
yirik biznes; 
- millionlab  fuqarolarning  tadbirkorlik  tashabbuslari  uchun  keng 
imkoniyatlar  ochib  beruvchi,  innovatsion  faollikning  yuqoriligi  bilan 
ajralib  turuvchi,  yirik  ishlab  chiqarishdan  bo‗shatiluvchi  va  mehnat 
bozoriga  yangi  kirib  keluvchi  ishchi  kuchining  bandligini  ta‘minlovchi 
kichik va o‗rta biznes; 
- strategik  ahamiyatga  ega  tarmoqlar  va  nobozor  sektorida 
mujassamlashgan  hamda  davlatning  strategik  innovatsion  funksiyalarini 
amalga oshirishni ta‘minlovchi davlat mulki; 
- aholining  hayot  faoliyati  muhitini  (uy-joy,  kommunal  xo‗jalik  va 
atrof-muhit  muhofazasi),  ma‘naviy  takror  ishlab  chiqarish  salohiyatidan 
foydalanishni  (maktablar,  madaniy  muassasalar  va  hokazo)  ta‘minlovchi 
munitsipal uklad; 
- inson faoliyati va takror ishlab chiqarishda eng muhim funksiyalarni 
bajaruvchi,  uy  va  shaxsiy  oilaviy  xo‗jalik  bilan  ifodalanuvchi  natural 
uklad. 
Shunisi  muhimki,  har  bir  uklad  o‗ziga  xos  bo‗lgan  funksiyalarni 
bajarish  bilan  birga  egallab  turgan  o‗rnida  eng  samarali  bo‗lishi  lozim. 
Chunki,  iqtisodiy  o‗sish  sur‘atlari  va  ijtimoiy-iqtisodiy  samaradorlik 
bog‗liq bo‗ladi. 
Barcha  bozorlar  kabi  innovatsion  xizmatlar  bozori  talab  va  taklif, 
raqobat  asosida,  ta‘kidlash  joizki,  mazkur  bozor  anan‘aviy  tovarlar  va 
xizmatlar  bozoridan  o‗zining  bir  qator  xususiyatlari  bilan  keskin 
farqlanadi.  Innovatsion  xizmatlar  mahsuli  aksariyat  hollarda  muayyan 
buyurtma  asosida  emas,  mustaqil  ravishda  (ishlab  chiqaruvchining  o‗z 
tashabbusi bilan) yaratiladi va bozorga chiqariladi. Bundan tashqari, yangi 
innovatsion  mahsulot  yoki  xizmat  uni  amalga  tadbiq  etish  bilan  bog‗liq 
qo‗shimcha  amallar,  xarajatlar  va  jarayonlarni  amalga  oshirishni  talab 
etadi. Ularning amaliyotda qanchalik foydali bo‗lishini oldindan baholash 

---

74 
 
 
mushkulligi  sabab  mazkur  mahsulot  yoki  xizmatlar  bilan  bog‗liq  risk 
darajasi yuqori. 
Hududlarda  innovatsiya  xizmatlari  bozori  xususida  so‗z  borganda 
ayrim  hollarda  bozorga  taklif  etilayotgan  innovatsion  mahsulot  uning 
potensial iste‘molchilarining texnologik jihatdan etarlicha tayyor emasligi 
tufayli  ham  talabga  ega  bo‗lmasligi  mumkinligi  ehtimolini  hisobdan 
chiqarish mumkin emas. 
Innovatsion xizmatlar bozori hudud iqtisodiyoti rivojlanishiga ta‘siri 
quyidagi jihatlar va natijalarda namoyon bo‗ladi (2.3.1-rasm).