Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

Ot kesim fe’ldan boshqa turkumlar, hamda harakat nomi shakli bilan ifodalanadi:

• 
  ot bilan: Anvar bo`shanggina bola edi.
  
• 
  sifat bilan: Uyat o`limdan qattiq.
  
• 
  son bilan: Oltining yarmi - uch.
  
• 
  olmosh bilan: Bizda odat – shu.
  
• 
  ravish bilan: Oramizda a’lochilar ko`p.
  
• 
  harakat nomi bilan: O`qish – hayotni tushunish.
  
• 
  modal so`z bilan: Sizda ishim bor.
  
• 
  taqlid so`z bilan: Hamma yoq g`ovur-g`uvur.
  
• 
  ot kesim jo`nalish, o`rin-payt, chiqish kelishigidagi so`zlar bilan ham ifodalanilishi mumkin: Bu gullar sizga, Barcha gunoh unda . Qaratqich va tushum kelishigidagi so`zlar kesim vazifasida kela olmaydi.
  

Bundan tashqari kesim ibora bilan ham ifodalanadi: Sobir kalavaning uchini topdi.

Kesimlarning tuzilishiga ko`ra sodda kesim va murakkab kesimga bo`linadi.

Sodda kesimlar: bir qism (so`z)dan iborat bo`ladi. Sodda kesimlar – sodda ot kesimlar va sodda fe’l kesimlarga bo`linadi: Ilyosning akasi - fermer. Ko`pchilik buni eshitmadi.

Murakkab kesimlar – ikki yoki undan ortiq qismlardan tuziladi.

Murakkab fe’l kesim FE’L + FE’L tipida bo`ladi va quyidagicha tuziladi:

• 
  fe’l + fe’l tipidagi qo`shma fe’llardan: Do`stim opasiga kitob sotib oldi. U kecha uyiga borib keldi
  

• 
  ko`makchi fe’lli so`z qo`shilmalaridan: Nigora ko`chada do`stini ko`rib qoldi. Hamma sekin tarqala boshladi.
  
• 
  sifatdosh va maqsad maylidagi fe’l va to`liqsiz fe’lli shakllardan: U uyga borgan edi. U o`rnidan turmoqchi edi. Ko`pchilik bu xabarni hali eshitmagan edi.
  

Murakkab ot kesimlar OT + FE’L tipida bo`ladi, quyidagicha ifodalanadi.

• 
  ot + fe’l tipidagi qo`shma fe’llar bilan: (ahd qilmoq, vada bermoq, vafot etmoq, taklif qilmoq) O`qituvchimiz bizdan juda xursand bo`ldi. Bola topshiriqni vaqtida bajarishga so`z berdi.
  
• 
  harakat nomi hamda kerak, lozim, shart kabi so`zlardan: Har bir o`quvchi topshiriqni vaqtida bajarishi kerak.O`qituvchi dastavval tarbiyachi bo`lishi lozim.
  
• 
  ot (keng ma’noda)+ bog`lama shaklida: Havo issiq bo`ldi. U kasal ekan.
  

BOG`LAMA

Ot kesim tarkibida qo`llanuvchi kesimlik ko`rsatkichidir. U kesim bilan egani bog`lashga xizmat qiluvchi vosita bo`lib, mustaqil ma’nosini yo`qotadi. Bog`lamalar fe’l bo`lmagan so`zlar bilan qo`llanib, kesimni shakllantiradi, mayl, zamon, shaxs-son ma’nolarini ifodalaydi. Yakka o`zi hukm ifodalamaydi, asosiy hukm ot kesimda bo`ladi. Bog`lamani ot kesim tarkibidan tushirib qoldirish yoki almashtirish mumkin. Bog`lama vazifasida: bo`lmoq, sanalmoq, hisoblanmoq, qilmoq, edi , ekan, emish kabi so`zlari qo`llanadi: Bu bizning maqsadimiz sanaladi (maqsadimizdir). Bizda odat mana shu edi. Yolg`onchining rost so`zi ham yolg`on bo`lur.

Kesim birikmali holda ham ifodalanishi mumkin. Bunda hukm murakkab shaklda ifodalanadi, kesimning tarkibiu qismlari orasida ichki sintaktik bog`lanish bo`ladi, so`zlar o`zaro sintaktik aloqaga kirishadi: Navoiy g`azal mulkining sultonidir. Dadam qo`li ochiq odam edilar. Komil insonlardagi ajoyib fazilat o`tmishni unutmaslikdir.