Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги



Download 1,27 Mb.
bet88/187
Sana22.08.2021
Hajmi1,27 Mb.
#153056
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   187
Bog'liq
ona tili

TENGLANISH VA TOBELANISH

So`z qo`shilmasida so`zlar teng va tobe bog`lanadi. Bog`imizda olma va o`rik pishdi.-gapida bog`imizda pishdi, olma pishdi, o`rik pishdi – tobelanish; olma va o`rik – tenglanishusuli bilan bog`langan.



Tenglanishda – ikkita teng huquqli so`z biri ikkinchisiga bo`ysunmay bog`lanadi. Ular quyidagicha hosil bo`ladi:

  • Ohang yordamida: Olma, o`rik, shaftoli, gilos pishdi.

  • Teng bog`lovchilar yordamida:

  • Biriktiruv bog`lovchilari yordamida – o`qituvchi hamda o`quvchilar kelishdi.

  • Zidlov bog`lovchilari yordamida – o`qidi, biroq yozmadi;

  • Ayiruv bog`lovchilari yordamida – kitob yoki daftar, ba’zan qor, ba’zan yomg`ir;

  • Inkor bog`lovchisi yrdamida – na sen, na men;

  • Ko`makchi-bog`lovchilar bilan – Karim bilan Salim, olma bilan nok;

  • Yuklama-bog`lovchilar bilan – yer-u osmon, keldi-yu, indamadi.

So`zlarning teng bog`lanishi so`z qo`shilmalarini hosil qiladi. So`z qo`shimalarida har bir so`z alohida narsalarni nomlab keladi va ma’no mustaqilligini saqlab qoladi: Opam va men, o`qidi lekin yozmadi.

So`zlarning tobe bog`lanishida bir so`z boshqa so`zga tobe va hokim munosabatida bog`lanadi. Tobe bog`lanishdan so`z birikmasi va gap hosil qilinadi.

Tobelanishdagi birliklardan so`z birikmasi ikki yoki undan ortiq so`zdan iborat bo`lishiga qaramay bitta tushunchani ifodalaydi: mening do`stim, uyga kirmoq. Gap esa fikr ifodalaydi: Mening do`stim – Karim. Bola uyga kirdi.

So`z birikmalarida tobe so`z vazifasiga ko`ra uch turga bo`linadi.


  1. Aniqlovchili birikma

  2. To`ldiruvchili birikma

  3. Holli birikma

Aniqlovchili birikma – tobe so`z sifatlovchi yoki qaratqichli aniqlovchi vazifasida keladi: vatan beshiging1 izlari chizilgan2 zamindir.

T o`ldiruvchili birikma – tobe so`z vositali yoki vositasiz to`ldiruvchi shaklda keladi.

B irinchi bor vahorni tanigan, birinchi varrakni uchirgan, birinchi marta xayitlik olgan,






birinchi o`qituvchi, birinchi muhabvatingni tanigan zamin - vatandir.

H olli birikma – tobe so`z hol vazifasida keladi:




Uyga shoshib kirdi (ikkita holli birikma) uyga kirdi, shoshib kirdi.


Maktabga piyoda jo`nadik (ikkita holli birikma) maktabga jo`nadik, piyoda jo`nadik.



GAP

Fikr ifodalashning, nutqning eng kichik birligi gapdir. Gap biror voqea-hodisa haqidagi xabarni, so`roqni yoki buyruqni ifodalovchi asosiy sintaktik butunlikdir. Gapning asosini kesim va ega yoki faqat kesim bo`laklariga aloqador grammatik asos tashkil etadi. Gap orqali nisbiy tugallangan fikr, tuyg`u ifodalanadi. Tugal fikr matnda to`liq namoyon bo`ladi. So`z birikmalari va so`zlar o`zaro sintaktik jihatdan birikib gapni, gaplar esa o`zaro mantiqiy jihatdan bog`lanib matnni hosil qiladi.

Gaplar quyidagicha tasnif qilinadi:

1.Ifoda maqsadiga ko`ra: darak gap, so`roq gap, buyruq gap, istak gap.

2.His-hayajon ifodalashiga ko`ra (emotsionallikka ko`ra): his-hayajon (undov)gaplar, his-hayajonsiz gaplar.

3.Modallikka ko`ra: tasdiq gaplar va inkor gaplar.

4.Grammatik asosga ko`ra: bir bosh bo`lakli gaplar (egali va egasiz gaplar) va ikki bosh bo`lakli gaplar.

5.Grammatik asos miqdoriga ko`ra: sodda gaplar va qo`shma gaplar.




Download 1,27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   187




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish