Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

-dor unumdor, vafodor

-ser sersuv, serqirra

-ba bama’ni, boodob

-mand ishtiyoqmand, kasalmand

-kor ehtiyotkor fusunkor

-siz Suvsiz, asossiz

-be(siz) beminnat, beg`araz

-no(siz) nomard, nojo`ya, noo`rin

-chan ishchan, o`ychan

-choq tortinchoq, maqtanchoq

-chak kuyinchak, erinchak

-chiq qizg`anchiq, sirpanchiq

-qoq(-g`oq) yopishqoq, toyg`oq

-gir(-kir,-qir) keskir,sezgir, topqir

-ag`on chopag`on, qopag`on

-mon toparmon, tutarmon, ishbilarmon

-aki yuzaki, shartaki

-qi yig`loqi, sayroqi, qayroqi

-k chirik, kemtik

-ik egik, bukik, o`lik

-q iliq, issiq, oqsoq, yumshoq

-iq bo`liq, o`siq, yirtiq, ochiq

-kin (-qin, -g`in) so`lg`in, jo`shqin, horg`in

-in to`kin, sochin, erkin

-ma yig`ma, terma, tug`ma, burama

-mas qo`rqmas, yengilmas, yaramas

-ildoq qarsildoq, bijildoq

-ch tinch, jirkanch

-iy(viy) ahloqiy, samoviy, jismoniy

-gi(-ki,-qi) oldingi, tashqi, kechki, tonggi

-i qishloqi, iroqi, qozoqi

-cha ruscha, o`zbekcha, qozoqcha

-namo mullanamo, kamnamo, avliyonamo

-simon tuxumsimon, aylanasimon, doirasimon

-parvar insonparvar, vatanparvar

-bad badbo`y, badnafs

-chil epchil, kamchil, izchil

-don bilimdon, gapdon

-kash mehnatkash, dilkash

-msiq qarimsiq, achimsiq

-bop ommabop, palovbop

-xush xushmanzara, xushhavo

Sintaktik usul bilan qo`shma sifatlar yasaladi. Qo`shma sifatlarning tarkibiy qismlari:

• 
  ot + otdan: devqomat, havorang, bodomqovoq, alpqomat
  
• 
  sifat + otdan: sofdil, kaltafahm
  
• 
  ot+fe’ldan: osmono`par, jonkuyar
  

FE’L YASALISHI

Fe’llar morfologik va sintaktik usullar bilan yasaladi. Sodda yasama fe’llar morfologik usul bilan yasaladi.

-la fe’l yasovchi faol qo`shimcha bo`lib, quyidagi turkumlardan fe’l yasaydi:

• 
  otdan o`yla, so`zla
  
• 
  sifatdan oqla, ko`kla
  
• 
  ravishdan tezla, odimla
  
• 
  taqlid so`zdan sharilla, pirilla
  
• 
  undov so`zdan dodla, chuhla, voyvoyla.
  

-lan ikkilan, rohatlan, uylan

-lash gaplash, salomlash, xayrlash

-illa chirilla, pirilla, mo`ltilla

-ira sharqira, yarqira

-a o`yna, osha, yasha

-ay ko`pay, kuchay, ozay, puchay

-(i)r qisqar, eskir

-ar yoshar, bo`zar, oqar

-k(ik) kechik, birik

-q(iq) yo`liq

-i changi, boyi, tinchi

-t(it) to`lat, berkit

Sintaktik usul bilan qo`shma fe’llar yasaladi. Qo`shma fe’llar doim ajratib yoziladi. Qo`shma fe’llar tarkibi quyidagicha bo`ladi:

• 
  ot + fe’ldan vafot etmoq, tashrif buyurmoq, qo`l qo`ymoq, imzo chekmoq
  
• 
  fe’l + fe’ldan sotib olmoq, borib kelmoq, tortib olmoq.
  

Qo`shma fe’llarni ko`makchi fe’lli shakllardan farqlash lozim. Bunday fe’llar yetakchi fe’l + ko`makchi fe’l shaklida tuziladi. Yetakchi fe’l ravishdosh shakdida bo`lib, harakat(holat) ma’nosini ifodalaydi. Ko`makchi fe’l o`z lug`aviy ma’nosidan chekinadi va harakatning turli xarakteristikasini ko`rsatuvchi qo`shimcha ma’nolarni anglatadi. (Ko`makchi fe’l tushirib qoldirilsa ham harakat ma’nosi yetakchi fe’ldan anglashiladi). - chiqdi

- bo`ldi

ko`rib - berdi

- qoldi

- turdi
Quyida berilgan ko`makchi felli so`z shakllarining ma’nolariga diqqat qiling: sezib qolmoq, o`qib bermoq, ketib qolmoq, qarab qo`ymoq, kelib turmoq, kutib qolmoq, yura boshlamoq. (Ko`makchi fe’llarning ma’nolari haqida) fe’l turkumida vahs yuritamiz).