Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил

6-расм. Э.П.Торренснинг шахс креатив сифатларини намоён бўлишини 
аниқловчи тестларнинг турлари
 
Турлари 
Ижодий тафаккур ва унинг 
натижалари (тезкорлк, самарадорлик, 
маҳсулдорлик ва б.)ни аниқловчи 
тестлар
Шахснинг ҳаётий
тажрибаси ва шахсий сифатларини 
аниқловчи тестлар

---

37 
пухта ўйланган режага таянади. Ўқитувчилар агарда ўзларининг креатив 
ўқитиш метод ва стратегияларини қўллаш (яъни кенг кўламда ўйлаш ва 
креатив фикрлаш жараёнини ташкил этиш)да катта самарадорликка 
эришишни истасалар, буни талабалар онгига сингдиришлари ва ўз 
вазифаларини сидқидилдан бажаришлари лозим (Higgins, Hall, Baumfield, & 
Moseley, 2005)”
10
. Қолаверса, “креатив характерга эга муҳитдагина 
талабалар ўрганаётган мавзунинг мазмуни, ўқув ахборотлар ўртасидаги 
ўзаро алоқани тушуниш имкониятига эга бўлади ва бу ҳақида фикрлаш 
бошлашади (Anderson et al., 2000)”
11
.
Таълим амалиётининг креатив характер касб эта олмаётганлиги бир 
қатор тадқиқотчилар томонидан ўрганилган. М: хорижий мамлакатларда 
Бегетто, Кауфман, Киршнер (2010), Свеллер, Кларк (2006) каби тадқиқотчи-
педагоглар бунинг сабаблари ҳамда уларни бартараф этиш шартларини 
қуйидагилар билан изоҳлайдилар: 
“Кўп ҳолларда, ўқитувчилар фаннинг 
фақат мазмуни билан танишадилар, бироқ фикрлаш жараёнига катта 
аҳамият ва эътибор ва талаблар қандай ривожланишлари мумкинлиги 
ҳақида ҳеч қандай маълумот бермайдилар. Ўқитувчининг палапартиш 
йўриқлар бериш ёндашувининг самарадорлиги талабалар ўқув фаолиятини 
оширишга йўналтирилган метод ва стратегиялардан сезиларни даражада 
паст (Beghetto, Kaufman, 2010; Kirschner, Sweller, Clark, 2006). Ваҳоланки, 
талабларда фикрлаш кўникмаси бўйича йўриқларни аниқ ва тушунарли 
етказиб бериш учун ўқитувчи (танқидий, креатив) фикрлаш усуллари, 
кўникмаларни самарали шакллантитриш йўллари билан талабаларни 
таништириш, орқали талабалар ўқув фаолиятини назорат қилиш ва уни 
йўналтириши лозим”
12
.
Муаллифлар томонидан билдирилган фикрларнинг 
мисоллар ёрдамида ёритилганлиги ўқитувчи ва талабаларнинг креатив 
фикрлаш жараёнини ташкил этиш тўғрисидаги фикрларини ойинлаштиришга 
ёрдам беради. 
“М: талабалар “Иммиграция ҳодисасининг моҳияти”ни 
“Ақлий ҳужум” стратегияси асосида ўрганиш жараёнда, энг аввало, 
стратегиянинг ўзи нималигини, уни қандай қўллаш зарурлиги ҳақидаги 
тушунчаларга эга бўлишлари лозим”
13
.
Шахс креативлигини ривожлантириш жараёнида “табақалаштириш”, 
“даврлаштириш” тушунчаларининг муҳим аҳамият касб этиши эътиборни 
тортади. Хўш, бу икки тушунча қандай мазмунни ифодалайди?
10
Ўша асар. – 7-бет.
11
Ўша асар. – 7-бет.
12
Ўша асар. – 7-бет. 
13
Ўша асар. – 7-бет. 

---

38 
Креатив жиҳатдан ривожланишда ҳар бир шахс ҳаётида давр ва босқич 
муҳим аҳамият касб этади. Демак: 
Шунга кўра маълум давр ва босқичларда педагогларда ҳам креативлик 
сифатлари, ижодий фаолият малакалари ривожланади.
Креатив тафаккурга эга талабалар: бошқа талабаларнинг хаёлига 
келмаган ғояларни билдиради; ўзларини ифода этишнинг ўзига хос услубини 
танлайди; баъзан мавзу алоқаси йўқ ёки ғайриоддий саволлар беради; ечими 
очиқ қолган вазифалардан завқланади; ғояларни аниқ далиллар асосида муҳокама 
қилишни афзал кўради; муаммонинг ечимини топишда ноанъанавий ёндашувни 
танлайди. 
Шахсга хос креативлик сифатлари қуйидагилар саналади (5-расм):