Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Бозор иқтисодиёти – товар ишлаб чиқариш, айир
-
бошлаш ва пул муомаласи қонун-қоидалари асосида таш
-
кил этиладиган ва бошқариладиган иқтисодий тизимдир. 
Бозор иқтисодиётининг муҳим ва умумий белгилари 
қуйидагилардан иборат: 1) Турли шакллардаги мулкчилик
-
нинг мавжуд бўлиши ва тенглиги ҳамда хусусийликнинг 
устуворлиги; 2) Тадбиркорлик, танлов ва нархлар эркин
-
лиги; 3) Рақобат курашининг мавжудлиги; 4) Давлатнинг 
иқтисодиётга чекланган ҳолда аралашуви; 5) Бозорни хари
-
дор измига бўйсуниши; 6) Корхона ва фирмаларнинг ички 
ҳамда ташқи шарт-шароитлар ўзгаришларига мослашувчан
-
лиги.
Бозор иқтисодиётига ўтишнинг асосий моделлари: I. 
Ғарбий Европа мамлакатлари ва бошқа ривожланган мам
-
лакатлар йўли. Бунда бозор иқтисодиётига эволюцион ўзга-
ришлар орқали ўтиб борилади. Классик моделнинг ўзи ҳам 
3 га бўлинади: А). Социал бозор иқтисодиёти модели кўпроқ 
фуқаролар манфаатини ҳимоя қилиш, узоқ муддатли дастур
-
лар ишлаб чиқиш, аҳолининг ҳаддан зиёд табақаланишига 
йўл қўймаслик, давлат мулки улушининг бошқа моделларга 
қараганда кўплиги (25–30%) билан ажралиб туради. Бу мо
-
дель Германия, Австрия, Скандинавия мамлакатларига хос. 
Б). Аралаш ёки эркин бозор иқтисодиёти моделида эса дав
-
лат тадбиркорликни ривожлантириш учун шароит яратиши, 
иқтисодиётни тартиблашда устун даражада тактик усуллар
-
дан фойдаланиш, иқтисодиётда давлат мулкининг ҳиссаси 
(10% атрофида) камлиги, аҳолининг табақаланиши, иш 
ҳақидаги фарқнинг катталиги билан ажралиб туради. Бу мо
-
делни қўллаган энг типик мамлакат сифатида АҚШ ни кўр
-
сатиш мумкин. В). Корпоратив иқтисодиёт модели давлат
-
нинг йирик бизнес манфаатини ҳимоя қилиш, асосий усту
-
вор тармоқларни аниқлаб, уларнинг ривожланишига ёрдам 
бериш, давлат мулки ҳиссаси камлиги, лекин иш ҳақидаги 
фарқ ҳаддан ташқари катта эмаслиги билан фарқланади. Бу 
ижобий натижалар билан ўтиш Японияда ва унинг издошла
-

---

53
ри бўлган мамлакатларда қўлланилган. II. Мустамлакачилик
-
дан озод бўлиб, мустақил тараққиёт йўлига ўтиб ривожла
-
наётган Осиё, Африка ва Лотин Америкаси мамлакатлари 
йўли. Бу йўл мустамлакчиликдан қолган қолоқ, анъанавий 
иқтисодиётдан бозор иқтисодиётига ўтиш йўлидир. Бунда 
бозор иқтисодиётига хос белгилар турли хўжаликлар: азалий 
натурал хўжалик, ривожланиш даражаси, бозор муносабат
-
ларига тортилиши жиҳатидан фарқ қилишига қарамай, тран
-
сформация орқали юз беради. Ривожланаётган мамлакатлар
-
да бозор иқтисодиётига ўтиш: а) бозор инфраструктураси
-
ни яратиш; б) иқтисодиётни барқарорлаштириш; в) саноат 
тармоқларини (айниқса қайта ишловчи саноатни) вужудга 
келтириш орқали юз беради. III. Бозор иқтисодиётига ўтиш
-
нинг собиқ социалистик мамалакатлар йўли. Бу мамлакат
-
ларда давлат мулки ҳукмрон мавқега эга бўлиб, иқтисодиёт 
давлат томонидан марказлашган тарзда тузилган режалар 
асосида бошқарилган. Яратилган маҳсулот ҳам давлат томо
-
нидан тақсимланган.