Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Таклиф (талаб) нинг эгилувчанлиги – нарх 1% ўзгар
-
ганда талаб неча фоиз ўзгаришини кўрсатади. Бу талабнинг 
нарх бўйича ўзгарувчанлиги (таклиф қилинган маҳсулот 
миқдорининг фоизли ўзгариши) ҳам дейилади.
Таклиф қонуни – нарх билан сотишга чиқариладиган 
товарлар миқдори ўртасидаги бевосита ёки тўғридан-тўғри 

---

335
боғлиқликни ифодалайди. Нарх ошганда таклиф ҳам ошади, 
нарх пасайганда таклиф ҳам камаяди.
Таклиф ҳажмига нархдан ташқари таъсир қилувчи 
омиллар. Бу омилларнинг асосийлари қуйидагилар: 1) ре
-
сурсларнинг нархи; 2) ишлаб чиқариш технологияси; 3) 
солиқ ва дотациялар; 4) бошқа товарларнинг нархи; 5) нарх 
ўзгаришининг кутилиши; 6) бозордаги сотувчилар сони. Та
-
клифнинг шу омиллардан бир ёки бир нечтасининг ўзгари
-
ши таклиф ҳажмининг ўзгаришини тақозо қилади.
Таклиф эгри чизиғи – нарх ва таклифнинг ҳажми ўрта
-
сидаги тўғридан-тўғри боғлиқликнинг графикдаги тасвири
-
дир.
Талаб – истеъмолчи маълум вақтда нархларнинг ҳар 
бир даражасида сотиб олишга қодир бўлган товарлар ва 
хизматлар миқдоридир.
Расмий талаб 
– товарларни сотиб 
олишга қизиққан томонларнинг сотувчига илтимоси баён 
қилинган ҳужжат. Расмий талабда, одатда, зарур бўлган то
-
варларнинг аниқ номлари, сифат кўрсаткичлари, етказиб бе
-
риш вақти ва шу кабилар кўрсатилган бўлади. Расмий талаб 
бир вақтнинг ўзида бир неча сотувчига жўнатилиши мумкин. 
Бундан кўзда тутилган асосий мақсад харидорнинг ўзи учун 
қулай бўлган шароитни танлашдир. Агар расмий талаб со
-
тувчи томонидан қабул қилинса, у битим ёки шартнома би
-
лан тенг кучга эга бўлади. 
Қарши талабларни ҳисобга олиш
– икки ёки ундан ортиқ ҳуқуқий ва жисмоний шахсларнинг 
ўзаро тўлов мажбуриятларидаги суммалари тенг бўлган 
вақтда уларнинг бир-бири билан қопланиши. Қарши талаб-
ларни ҳисобга олишнинг асосий мақсади, ўзаро қарзларни 
қисқартириш; ҳисоб-китоб жараёнини тезлаштириш ва тў
-
лов маблағларини иқтисод қилишни таъминлашдан иборат
-
дир. 
Талабнома
– маълум бир товарни олиш ёки хизматдан 
фойдаланиш истаги борлигини билдириш. Қуйидагилар та
-
лабнома предмети бўлиши мумкин: эҳтиёт қисмларни ет
-
казиб бериш; жиҳозларни таъмирлаш; товар белгиларини 
қайд қилиш ва шу кабилар. Одатда талабнома ёзма равишда 

---

336
расмийлаштирилади ва тегишли ташкилотга юборилади. 
Харидор белгиланган вақтда ўзига керакли бўлган товарлар 
ва хизматларни кўрсатиб талабнома ёзиб, сотувчига юбора
-
ди. Сотувчи уни олганидан кейин белгиланган муддат ичида 
унда кўрсатилган товарларни етказиб бериш бўйича шартно
-
ма тузишга розилиги борлиги ёки йўқлигини харидорга бил
-
дириши шарт.
Талаб қонуни – товарлар нархи билан унинг сотиб оли
-
надиган миқдори ўртасидаги тескари ёки қарама – қарши 
боғлиқликни ифодалайди. Нарх ошганда талаб камаяди, 
нарх пасайганда талаб ошади.