Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Нисбий афзаллик принципи – Д. Рикардо томонидан 
изоҳлаб берилган принцип бўлиб, ишлаб чиқариш омиллари 
(капитал, меҳнат, ер) харажатларининг афзаллигини кўрсата
-
ди ва ташқи иқтисодий алоқаларда кенг қўлланилади. Давид 
Рикардо “Сиёсий иқтисод ва солиқ солишнинг бошланиши” 
(1817 йил) номли асарида боши берк кўчадан классик наза
-
рияни келтириб чиқарди. У Халқаро ихтисослашув мезонла
-

---

271
рини ажратган ҳолда, давлатлар учун қандай ҳолатларда дав
-
латлараро айирбошлаш манфаатли эканини кўрсатиб берди. 
Ҳар бир давлат учун устунлик қилган ёки кучсизлиги нисба
-
тан камроқ бўлган соҳага ихтисослашиш манфаат келтиради 
деган фикрни берди.
Нисбий устунлик – хўжалик субъектлари (мамлакатлар)
нинг ишлаб чиқариш харажатлари йиғиндисидаги нисбий 
фарқдан фойдаланиши туфайли кўрган фойдаси.
Нолли ставка. Чет эл мамлакатлари амалиётидан фой
-
даланиб, бизда ҳам Қўшилган Қиймат Солиғи (ҚҚС) эк
-
спортга товар ортганда ва четдан товарлар келтиришда 
(қурилиш материалларига) нолли ставкани 1998 йилдан 
қўлланилмоқда. ҚҚС бўйича нолли ставка экспортга товар
-
лар (ишлар, хизматлар) кўрсатилганда, қишлоқ хўжалиги 
учун минерал ўғитлар ва ёқилғи-мойлаш маҳсулотлари со
-
тилганда ҳамда элчихоналар ва ваколатхоналарга товарлар 
ортилганда қўлланилади. Қизиғи шундаки, илгари ҳам шу 
маҳсулотларга ҚҚС солинмас эди. Бироқ, шу маҳсулотларни 
ишлаб чиқариш учун кетган хом ашё, ёқилғи, электр қуввати 
учун маҳсулот етказувчиларга тўланган ҚҚС ҳисобга олин
-
мас эди. Нолли ставкада эса маҳсулот етказувчиларга 
тўланган ҚҚС суммаси ҳисобга олинмайди. Нолли ставка 
маҳсулот ишлаб чиқарувчиларни рағбатлантириш учун жуда 
яхши, чунки ўз маҳсулотига ҚҚС ҳисобламайди, олган то
-
варлар (ишлар, хизматлар) бўйича ҚҚС суммаси ҳисобга 
олинади. Шу ерда ўз маҳсулотларини тамомила экспортга 
чиқарадиган корхоналар бўйича катта муаммо пайдо бўлди. 
Корхона ўзи ҚҚС тўламаганлиги сабабли бу солиқдан катта 
манфий фарқ пайдо бўлиб, уни корхонага қайтаришнинг му
-
раккаб тартиби ўрнатилди. Бу ставка ҚҚСни ҳақиқатдан ҳам 
бетарафлигини кўрсатади, иқтисодий ривожланишга ижобий 
таъсир кўрсатади. Иқтисодий ривожланиш мақсадида бошқа 
солиқлардан ҳам нолли ставкалар қўллаш амалиётини кен
-
гайтириш масаласини ўрганиш лозим.