Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Институт – инсонлар томонидан барпо этиладиган ва 
ўзаро ҳамкорликни таркибловчи сиёсий, иқтисодий ҳамда 
ижтимоий меъёрлар ва қоидалар. 
Институт
– бу жамият аъ
-
золари ўртасидаги ўзаро муносабатларни белгилаб берувчи 
расмий қоидалар ва норасмий нормалар тизими.
Институтопровайдер – неоинституционал назария дои
-
расида – ишлаб чиқариш институтлари ва келишувлар иш
-
лаб чиқувчиси ва тарқатувчиси ролини, институтлар инкуба
-
тори ролини (тегишли институционал муҳитда янги инсти
-
тутларни етиштириш), якка тартибдаги институционал ин
-
тегратор ролини (ушбу нормага амал қилувчилар таркибига 
янги индивидларни жалб қилиш) бажарган ҳолда неоинсти
-
туционал таркибга таъсир кўрсатувчи ташкилот.
Институтционализм – назарий йўналиш бўлиб, унинг 
шаклланиши бевосита классик ва неоклассик назариялар 
билан боғлиқ. Ушбу назариянинг тадқиқот марказида инс-
титутлар – инсонлар томонидан барпо этиладиган ва ўзаро 
ҳамкорликни таркибловчи сиёсий, иқтисодий ҳамда ижти
-
моий меъёрлар ва қоидалар туради. Институционал наза
-
рия қоидалари неоклассик ёндашувга нисбатан янги наза
-

---

157
рия бўлиб, бозор муносабатларини таҳлил қилишнинг янги 
соҳасидир. Иқтисодий адабиётларда “эски” институциона
-
лизм билан неоинституционализм назариялари ўртасидаги 
фарқлар қуйидагилардан иборат: 1) Агар “эски” институ
-
ционалистлар замонавий иқтисодий назария муаммолари
-
ни жамиятдаги бошқа фанлар усуллари билан ўрганиш
-
га интилган ҳолда ҳуқуқ ва сиёсатдан иқтисодиёт томон 
боришса, неоинституционалистлар бунга тўғридан-тўғри 
қарама-қарши йўлдан боришади, яъни улар ўз таҳлилида 
неоклассик иқтисодий назария воситаларига таянади, за
-
монавий микроиқтисодий усулларни қўллаган ҳолда сиё
-
сий ва ҳуқуқий муаммоларни ўрганади; 2) “Эски” инсти
-
туционализм асосан индуктив усулга асосланиб, алоҳида 
ҳолатлардан умумлаштиришга томон интилди, бунинг на
-
тижасида, қатор иқтисодчиларнинг фикрига кўра, умумий 
институционал назария юзага келмади; неоинституциона
-
лизм дедуктив йўлдан бориб, неоклассик иқтисодий назари
-
янинг умумий тамойилларидан ижтимоий ҳаётнинг муайян 
ҳодисаларини изоҳлашга интилмоқда; 3) “Эски” институ
-
ционализм радикал иқтисодий тафаккур оқими сифатида 
асосий эътиборни инсонлар манфаатларини ҳимояловчи 
жамоалар (асосан, касаба уюшмалари ва ҳукумат) хатти-
ҳаракатига қаратди; неоинституционализм қайси жамоа 
аъзоси бўлиш унинг учун фойдали эканлигини ўз манфаат
-
ларига амал қилган ҳолда ҳал этувчи мустақил индивидга 
эътибор қаратади; 4) “Эски” институционализм методоло
-
гик холизмдан фойдаланади, уни умумий тарзда қуйидагича 
таърифлаш мумкин: “институтлар бирламчи, индивидлар 
иккиламчи”. Ушбу ҳолат неоинституционал назарияга асос 
қилиб олинди. Инглиз иқтисодчиси Ж.Ходжсон у ёки бу йў
-
налишга мансуб олимларни қуйидагича тарзда таснифлашни 
таклиф қилади: 
“Эски” институционал мактаб:
Т.Веблен, 
Ж.Р.Коммонс, У.Митчеллар, Й.Шумпетер, Ж.К.Гэлбрейт, 
Ф.Найт, К.Полани, К.Айрес, Г.Мюрдаль: 
“Янги” инсти
-
туционал мактаб:
Р.Коуз, Д.Норт, О.Уильямсон, Р.Познер, 
М.Олсон, Ф.Хайек.

---

158